Morgunblaðið - 13.07.1972, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. JÚLl 1972
Nokkrar hugleiðingar
um eiturefni og áhrif
Mengun er skiligreind sera
söfnun náttúrulegra og ónátt
úrulegra efna í umhverfimi.
Með ónáttúrulegum efnum er
átt við efni, sem eiga sér ekki
hliðstæðu í náttúrunni. Þau
eru bygtgð upp á annan hátt
og þess vegna ráða rotveir-
uimar ekki við þau. Af þvl
lieiðir að þau safnast saman i
nláttúrunni.
Flest þessara efna eru ekki
beinlínis eitur fyrir lífverurn-
ar. Þau skapa engu að síður
mikið vandamál, því meira og
meára landsvæði leggst undir
þau og erfiðlega gengur að
finna upp aðferðir til að eyða
þeim. Frægasta dæmi um sdík
efni eru plastik efnin. Svo
eru aðrir hlutir og önnur efni
sem eyðast afar hægt, svo
vandkvæði eru á þvi að
koma þeim fyrir. Dæmi um
slíkt eru bilar og DDT.
En enn meira vandamál er
sá hluti ónáttúrulegra efna,
sem eru eiturefni. Á hverju
ári bætast 100.000 ný efni við
þær 2 milljónir ónáttúrulegra
efna sem nú þegar eru skráð.
Talið er, að 1000 efnl séu sett
á heimsmarkaðinn árlega, án
undanfarandi rannsókna á
hu'gsanlegum aukaáhrifum.
Engin nákvæm tala er til
um það hvað mörg efni hafa
eituráhrif. Rannsóknir á
áhrifum efnanna eru mjög
ófullnægjandi og flest eru
alls ekki rannsökuð. Nauð
syn er á þvi að rannsókna-
stofnunum verði komið á fót
og þær hafi nána samvinnu
við sams konar stofnanir i
öðrum iöndum um fullkomna
rannsókn á efninu, áður en
leyfi er gefið fyrir fram-
leiðslu þess. Mjög víða eru
það framleiðendumir sjálfir,
sem framkvæma rannsóknina.
Gefur auga leið, að varla er
til óheppilegra mat á gæðum
efnisins og er þvi brýn nauð-
syn að komið verðd á hlut-
lauisum rannsóknastofnunum.
Aðalvandinn nú er sá, að
mörg efni geta virkað saman
sem eitur, þó hvert þeirra
hafi ekki eiturverkandi áhrif
eitt sér. Þær litlu rannsókn
iir, sem fram hafa farið hing-
að til hafa nær eingöngu mið
azt við eitt efni. Svo þegar
efnið blandast saman við önn
ur efni í náttúrunni þá fyrst
koma í Ijós hin skaðvænlegu
áhrif þess.
Þau efná sem framleidd eru
falla í marga flokka. Þessir
eru helztir: 1) efni sem sett
eru i fæðu og hafa ekkert
næringargildi, 2) ýmiss konar
eitur, svo sem skordýraeitur
og illgresiseyðandi efni 3)
efiná, sem fara út í andrúms-
loftið vegna ýmiss konar
brennslu. Einn mesti menigun
arvaldur er blý (Pb), sem er
náttúrulegt efni að visu, en
lífverumar þola einuinigis lít-
ið magn af þvi. Árliega fara
200 milljón pund af blýi út
í andrúmsloftið, 4) efni sem
fara í vatn og jarðvag og
koma úr iðnverum og frá
svæðum þar sem tilbúinn
áburður hefur verið notaður,
5) aíls konar lyf.
Flest þessara efina fara inn
í fæðukeðjuna en er hvergi
eytt. Sá neytandi, sem er efst í
fæðupýramídanum, fær mest í
sig, vegna þess að hann neyt-
ir margra smærri dýra. Efn-
in fara í hafið og loftið og
þannig berast þau út um alla
veröld. Þess vegna er nauð-
synlegt að gera sér grein
fyrir því að ísland er ekki
einangrað, hinigað berst
óþverrinn fyrr eða siðar,
beint eða óbeint.
Þau efni sem eru hætfu-
leg Mfverunum várka mismun
andi. 9um valda dauða sam-
stundiis, önnur vaáida krabba
meini, enn önnur fæðingagöll
um og þaiu síðustu valda gena
skemmdum. Áhrif þeirra síð-
ast töádu koma oft ekki í ljós
fyrr en seirnt og síðar meir,
þeirra
ef genabreytingin (stökk-
breytingin) hefur orðið í vikj
andi geni. Stökkbreytinig er
það, að breytimg verður í
geni, með þeim afieiðinigum,
að egigjahvítusambandið, sem
samsvarar þessu geni mynd-
ast ekki eða verður ekki full
virkt. Ef stökkbreytimgin
verður í mikilvægu geni get-
ur hún valdið dauða, sumar
stökkbreytingar valda breyt-
ingum á likamsbyggimigu og
enn aðrar valda breytingum,
sem eru lengi að koma í ljós.
Maðurinn er lamg viðkvæm
astur fyrir e'fnum á fóstur-
skeiði. Er því mjög mikilvægt
að hindra framleiðslu efna,
sem geta valdið fæðingagöll-
um. Jafnvel þó efnin skaði
ekki mannin.n eftir fæðinigu
er mjöig erfitt að hindira það,
að fóstrið fái ekki efnim í sig
gegnum fæðu móðurimnar.
Stökkbreytimgar og breyt-
ingar á litnim'gum leáða tii
aukins fjölda fósturláta.
Þessu til sönnumar er sú sitað
reynd, að af hverjum 200
fæddum er einn með litninga-
gkemmdir, en 2 af hverjum 3
fóstrum sem látast, hafa litn
ingaskemmdir.
I Svíþjóð, þar sem vel hef-
ur verið fyigzt með fósturlát
um, hefur fjöádi fósburiáta
aukizt mjög sáðustu áratug-
ima. Síðustu 50 árin hafa fóst-
urlát aukizt úr 6% i 14%.
Þetta bendir ótvírætt til
þess, að tíðni stökkbreytinga,
sem valda dauða, hefur au'k-
izt mikið og það að draga þá
ályktun, að þessar dauða-
stökkhreytingar séu mikið til
af völdium ónáttúrulegra efna
er ekki fjarstæðuikennt.
Sýnt hefur verið fram á,
að hið óþroskaða tauigakerfi
fóstursins er séráiega við-
kvæmt fyrir himurni ýmsu efn-
um. Það eru 50 sinnum meiri
líkuir á því, að æxli fari að
vaxa og mynda krabbamein i
fóstrum en fuilorðnum mönn-
um eða dýrum vegna þessara
efina. Tiiiraunir með eifinið et
hylennitrosonrea á þunguð-
um rottum gaf þá niðurstöðu,
að 92% af afikvæammum
höfðu krabbamein i tauga-
kerfinu en ekki í öðrum iif-
færakerfum. Mjög óalgengt
er að rottur fái krabbamein i
tauigakerfið við eðlilegar að-
stæður.
Ýmis mengunartoolvetnis-
sambönd hafa valdið kirabba-
meini í heiila í tilraunadýrum.
Sú staðreynd, að heilakrabba
mein barna á aldrinum 0—4
ára í Svíþjóð hefur þrefald-
azt síðasta áratuigánn en ekki
aukizt að ráði í öðrum aldurs
flokkum, bendir til þess, að
árif memguinarefnanna hefur
mest gætt síðustu áirán.
Hvort efnin valda gena-
skemmdum er háð þvá hvaða
efinafiræðilega eiiginleika efin-
ið býr yfir. Það verður að
geta gengið í efnasamband
váð erfðaefnið (DNA) og með
þvi veldur það breytámgum á
litningum í heild og/eða gen-
um.
Mjög erfitt er með allar
rannsóknir á þessu sviði þar
eð oftast koma breytingarn
ar ekki fram fyrr en seint og
sáðar meir. Flestar rannsókn-
ir sem fratn hafa farið á
þessu sviði, hafa verið þann-
ig skipulagðar, að tilrauna-
dýrunum eru gefnir stórir
skammtar í stuttan tima. Oft
valda stórir skammtar i stutt
an tíma ekki krabbameini og
geta þvi niðurstöður sáikra
rannsóikna verið allt aðrar
en ef gefnir væiru minni
Skammtar í laimgan táma.
Seinni aðferðin gsafi miklu
réttari mynd, þvá það er Mk-
ara þeim áhrifum, sem lifver-
umar verða fyrtr i umhverfi
simu. Mörg hættuleg efni hafa
verið sett á markaðinn síð-
usitu árin vegna þess að
grundvöllur rannsótenanna
var mjög svo ófullnægjandi.
Nauðsyn er á því, að komið
verði á öflugu eftirtitá með
öilum þeim efnum, sem fram-
leidd eru og sett á heims-
marteaðinn, ef eteki er fulivit
að um öll áhrif þeirra. Nú-
verandi ástand er óviðun-
andi, þar sem í flestum tilvik
um eru það framleiðendumir
sjálifir, þeir sem eiga hags-
muma að gæta, sem taka loka
ákvörðun um það, hvort efin-
ið er hættufegt eða ekki.
Stokkhólmi, 15. júmí 1972
Hrefna Sigur jómsdóttir,
Sigríður Guðnrumdsdóttir,
Guömundur Einarsson,
Hilmar Pétursson.
Bíll til sölu
Mjög vel með farinn Volvo de Luxe 144. árg. 1971 til sölu.
Ekinn 8 þús. km. Staðgreiðsla.
Uppiýsingar í sima 23568.
KAUP - SALA
Nú er gróska í efnahagslífi þjóðarinnar, sem fortíðin ein veit
hvað varír lengí. Við kaupum eldri gerð húsgagna og hús-
muna þó um heilar búslóðir sé að ræða. Staðgreiðsla.
HÚSMUNASKÁLINN. Klapparstig 29, sima 10099 og 10059,
REYKJAVÍK

Þriggja daga sumarleyiis-
ferðir um Snæiellsnes
alla mánudaga frá B.S.Í. kl. 9.
Skoðað Snæfellsnes, Breiðafjarðareyjar, Dalir og Borgarfjörður.
Heim um Þíngvöll.
Gististaðir: Búðir og Stykkishólmur.
Kunnugur fararstjóri.
Upplýsingar í síma 22300.
Hópferðabílar Helga Péturssonar.
Grasvöxtur í meðallagi
Fréttabréf úr Holtum
MýKJUNESI, Holitum, 2. júlí. —
Eftlr langvarandi þurrka frá þvá
um hvítasunnuna og fram að
Jónsmessu hefur nú brugðið tii
votviðrasamari veðráttu. Gras-
spretta hefur verið heldur hæg
en miðar vel áfram siðan fór að
væta. Einstaika maður hefur
byrjað slátt og sumir fyrir
nokkru, en almennt er það ekki
ennþá eða í stórum stái. Með
vætunni hefur orðið hlýrra í
veðri og má búast við að gras-
vöxtur verði í meðallagi, þegar
alit kemur til alls.
Eitthvað er litilshátar farið
að flytja fé á afrétt, en nú hefur
verið tekinn upp itaka í Land-
mannaafrétt, en það mál hefur
verið í undirbúningi undanfarin
ár, Ekki er mi'kið farið að rýja
féð ennþá, enda ekfki svo gott um
vik í votviðrinu.
Mikáð hefur verið um ferða-
fólik að undanifömu og umferö
mjög mikil og þó einkanlega nú
síðuistu váteuna og hefur það að
veruLegu ieyti verið í sambandi
við f jórðungsmót hestamanna að
Helta ruú um helgina, enda var
þar margt um manninn og mik-
ið um glæsilega gæðinga. Ein-
hver óhöpp miunu hafa orðið í
umferðinni, en ekki nein alvarleg
slys á fóiki svo kunnugt sé.
Nokkuð er um framfevæmdir
hér sem ýmist eru hafnar eða þá
í undirbúningi. Eru það fyrst og
fremst útihúsabyggin'gar bæði
fyrir fénað og föður og svo ýmis-
legt annað eins og gengur. Verið
er að leggja brú á Steinslæk hjá
Áshól og svo er bráð nauðsyn að
endurbyggja Holtsveginn þar í
kring. Og svo er að sjálfsögðu
unnið af fuilum krafti váð Búr-
fellsstífluna. Þá er einnig unnið
að landgræðslu. Verulegu fjár-
magni er varið til uppgræðsiu á
Landimannaafrétt innan girðinig-
ar þeirrar, sem sett var upp fiyrir
tveim árum. Verður Iærdómsrí'kt
að sjá, hvemig sú landgræðsl'a
tekst til, þvi þar blása oft naprir
næðingar.
Vissulega verður að leggja
mikla áherzlu á uppgræðsta
lands á næstu árum, því stað-
reynd er að gróðuriand er víða
í hættu — etóki fyrst og fremsit
vegna afbeitar eins og suimiir viilja
halda fram — heldur jafmvel
vegna framikvæmda víðs veigar
með stórvirteum tækjum og svo
vegna hinnar geysimikiu um-
ferðar ökutæikja bæði í byggðum
og óbyggðum. Það eru sannar-
lega mörg verkefni sem báða úr-
lausnar, þegar skilningur ®g
fjármagn eru fyrir hendii til að
leysa þau.
Bifreið tii FORD — 20 m — 2000 s - dyra. silfurgrá. Til sýnis að Selvogsgrunn á morgun. r sölu - Hardtop — árgerð 1968, tveggja 13. milti kl. 17 og 19 í dag og

Til leigu
er 3ja herbergja vönduð og skemmitileg íbúð í Vesturbænum.
Þeir sem áhuga hafa, sendí nafn og síimanúmer ásamt fjöl-
skyldustærð á afgreiðslu Morgunblaðsins fyrir 20. júli merkt:
„1. ágúst — 9997".
M.G.