Morgunblaðið - 15.06.1973, Page 17

MORGUNiBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. JUNl 1973
17
Anker Jörgensen i setningarræ ðu NATO - fundarins:
„Stefnu í öryggismálum mega NATO-
ríkin ekki byggja á vonum einumu
Kinar Asústsson utanríkisráðherra (til vinstri) hlnstar á Joseph Luns íramkvapmdastjúra
NATO ávarpa ráðherrafundin n í gær. Fyrir aftan Luns er H. van der Stoel utanrikisráðherra
Hollands.
Kaupmannahöfn, 14. júní.
Frá Margréti R. Bjarnason,
blaðamanni Mbl.
FUNDUR utanríkisráðlierra
Atlantshafsbandalagsins var
formlega settur í ráðhúsinu í
Frederiksberg kl. 9,45 í morg-
un — í stórum og hjörtum
sal, þar sem einn veggur
hafði verið tjaldaður bláu og
merki NATO var yfir
forsaéti. Þar sátu þeir Anker
Jörgensen, forsætisráðlierra
Danmerkur, fyrir miðju og
hvor til sinnar handar hon-
um þeir dr. Joseph Luns,
framkvæmdastjóri NATO og
van der Stoel, utanríkisráð-
lierra Hollands, forseti NATO
ráðsins. Þeir töluðu allir við
setningarathöfnina.
Til beggja hliða sátu sí&an
uitannikisráðherrar allra hirma
aðMarríkjanna. Við annan end-
anm sáitu þeir saman sir Alec
Douglas-Home uttnrílki'sráðherra
Bretlands og Wiiliam Rogers
u ta n r ik isráðherra Bandaríkj-
anna, Einar Ágústsson utanríík-
isráðherra sat næsitur háborði
og við hlið hans fulltrúi Grikik-
lands, eini aðstoðar-utanrikisráð-
herrann á fundinum.
Anfcer Jörgensen hélt setning-
arræðuna sem gestgjafi fumdar-
ins. Þar lagði hiainn áherzdiu á að
aðildarTÍ'ki NATO mættu ekki
byggja stefnu sína í öryggis-
miálum á góðum vonum einum,
og sagði að Atlantshafsbanda-
lagið væri grundvöHur öryggis
Danmerkur að áliti dönsku
stjómarimnar. Jörgensen kvaðst
sannfæirður um að öryggistil-
finning væri grundvölJiur raun-
hæfrar samvimnu og trausts
þjóða í mitli jafnt sem einstakl-
inga. Hann kvaðst vil'ja leggja
sérstaka áherzlu á tvö atriði:
í fyrsta lagi að við þyrftum
ennþá að faena fórnir til að
tryggja sjálfstæði okkar — og
í öðru lagi að það væri tilvist
NATO, sem hefði gert möguiega
þá jákvæðu þróun, sam orðið
hefði í samskiptum rikja Aust-
ur- og Vestur-Evrópu. „Ef við
vi/ljum halda áifram að draga úr
spennu milli ríkjaheildanna,"
sagði Jörgensen, „verður NATO
að halda áfram að vera tæki í
þágu þess starfs og grundvöll-
ur þess.
„Við skuilum heldur ©kki
gleyma þvi,“ hélt Jörgensen
áfram, „að ennþá er niauðöyn-
legt að berjast af hörku fyrir
grundvaltairhugmyndum lýð-
ræðis, hvort heldur er einstak-
lingsfrel'si eða réttlátum lögum."
Næstur tók til máls forseti
NATO-ráðsins, sem ságði að það
væri næsta algengt að heyra tal-
að um sögulegt mikiilvægi ráð-
stefna. 1 þetta sinn kynni þó
nokkur sainnleikur að leynast í
þessu títtnotaða orðatiltæki, því
þegar haft væri í huga hve vítt
svið umræðuefni nú spönnuðu,
fengi hann ekki varizt þeinri til-
finningu, að fundurinn markaði
vissulega mikilvæg timamót bæði
í samskiptum austurs og vesturs
og í samskiptum bandalagsríkj-
anna imnhyrðis.
Síðastur talði dr. Luns, ýmist
á ensku eða frönsku eins og
virðist vani hans. Hann sagði
meðal annars að NATO stæði nú
andspænis tveimur megiinverkefin
um, annars vegar því að vinna
að eflinigu samskipta austurs og
vesturs, hins vegar því að breyta
samskiptum innan bandaiagsins
sjátfs.
„Við höf'urn ekki efni á þvi,“
sagði framkvæmdastjóriwn, „að
láta okikur sjást yfir hinn um-
fangsmikla og sívaxamdi her-
styrk Sovétríkjanna og banda-
lagsríkja þeirra í Varsjárbamda-
laginu. Við höfum ekki efni á
því að slaka á vömum okkar og
draga úr vöku okkar, því án
varnarstyrks bandalagsins hefð-
urn við hvorki öryggi né von um
árangursríkar samnimgaviðræð-
ur við Austur-Evrópu.“
Að þessum ræðum loknum var
gert fund'arhlé, en ráðherrafund-
urinn hófst síðan k’lukkan 11 f. h.
að dönskum tima.
Fyrstur á mælendaskrá var dr.
Luns, sem situr í forseeti á fund
unurn. Þá talaði Poser flotafor-
ingi og gaf skýrslu um ílotastyrk
Varsjárbandalagsrikjanina sam-
kvæmt síðustu könnun NATO.
Að svo búnu hófust framsöguræð
Uir utan ríki sráðherranna. Á mong
unfundinum töluðu ráðhenrar
Kanada, Bandarikjanna, Bret-
lands og Frakklandis, oig minmtist
enginn þeinra á ísland, hvorki á
fiskveiðidei'luna né væntamlega
endurskoðun varnarsamningsins.
Þegar sir Alec hafði talað kom
blaðafuliltrúi hans, Jöhn Leahy,
fram og skýrði brezkum blaða-
roönnum og öðrum, sem höföu
næmar hlustir, frá aðalatriðum
í ræðu hans. Síðan sagði hann
að ekkert hefði verið mimnzt á
„uppáhalds" mál þeirra blaða-
manna —- Island og íiskveiðideil
una. Aðspurður hvers vegna,
sagði hann, að brezika stjórnin
liti svo á að deila Bretlands og
íslands væri ekki mál Atlants-
hafsbandalagsins.
1 lok morgumfundarins skýrði
A. de Vries blaðafulitrúi NATO
frá megininntaki framsögu-
ræðna, sem hefðu verið haldnar.
Þegar hann hafði lokið máli sínu
var hann spurður hvort það væri
rétt skilið að ekkert hefði verið
rætt um ísland, og þvi svaraði
hann játandi — það hefði ekki
borið á góma.
Því hefur hins vegar verið
haldið fram af hemildum, sena
taldar eru vel til þekkja, að
Luns hafi í ræðu sinni komið
inm á deilu Islands og Bretiands,
og skýrt frá því að hann hefði
unmið að því að undanförnu að
fá deil'uaðila tii að taka upp við-
ræður á ný. Luns hefði skýrt frá
þvi að hann hefði hitt bæði Ein-
ar Ágústsson og sir Alec Dougl-
as-Home í gærkvöádi með það
fyrir augum að kanna hvort
grundvöiliur væri fyrir því að
leiða þá saman að samninga-
borði, ein fram á að hafa komið
af ræðu Luns að báðir hefðu
íitrefcað fyrri afstöðu stjórna
sinna.
Hvort Luns hitti sir Alec áður
eða eftir að harnn ræddi við Einar
Ágústsson er ekki l.jóst, en blaða
maður Mbi. hefur eftir áreiðain-
legum heimiidiuim að sendiherra
Bretlands hafi komið í gærkvöldi
þamgað sem Luns hafði setið að
kvöldveiði og beðið þar eftir hon
■um í hálfa klukkustund til þess
að tjá honum að sir Alec hefði
miikinn hug á að tala við hann
sem fyrst. Sir Alec hafði komið
til Kaupmannahafnar rétt fyrir
kvöldverð ráðherra fjórveldanna
þar sem Rogers var gestgjafi.
ísHandsmálin eru tvíim'ælalaiust
þau, sem meista athygii vekja á
þessum fumdi. Islenzku blaða-
menmirnir eru svo vinsælir, að
þeir hafa tæpast vimn'Ufrið —
allir vilja fá frá okikur upplýs-
ingar og sýna okikur hima
fágætus'tu elsikusemi í þvl
sfcyni. Mörg Norðurlandatolað-
anna binda sig, að sögn tolaða-
manna þeirra, svo til ein.gömgu
við miál íslands og mjöig var um
það talað þegar Ritzau Bureau
sagði frá þvi að Einar Ágústs-
son hefði við komuna í gær sagt
að hann mundi eitnungis tii-
kynna fyrirætlun íslendinga um
að endurskoða varnarsamminig-
inn, ekiki beinlinis að fara þess
á leit við NATO-ráðið að það
endiurskoði hvort lengur þurfi
á að halda aðstöðu bandarísika
herliðs'ns á íslandi, svo sem
gert er ráð fyrir i 7. grein varn-
arsamningsins. Þar með lit’U
menn hér svo á að íslendiinigar
hefðu ennþá eikki sett fullfcomna
úrslita'kosti, hel'dur væri yfirlýs-
ing þeirra ennþá á hótunarstigi.
„Vorum hálfvegis að vona að málið leystist hér“
— sagði Einar Ágústsson
Framhald af bls. 1.
kvæði brezka uitararíkisráðherr-
amis og stóð í rúmlega hálfa
Mukkustund. Að honum loknum
var upplýst að utamiríikisráðherra
Isliamds heifðii borið frarn kvönt-
uin við sir Alec yfir ihliuitun
brezka fílotans á Islamdsmiiiðum
og brezkii uitiamiríkisráðherranm
hefði svarað, að Bretar væru
reiiðubúmir að kallla flotann burt
ef s'ammkiigisviiðræður gæitu haf-
izt, i traus'ti þess að brezku tog-
aramir yrðu ekk'i fvrir áreitmi
meðam á samnimguim stæðd.
Biiaðaimiaöur Morgunibla'ðsins
spurði Eiinar Ágústsson hvort
ísHenzka ríikiissitjórniitn mumdi
geta fallizt á að áreitni við
togarama væri hætt eimihvern t:il-
tekiinm tíma meðan reymt væri
að sernija, ti'l þess að koima þainm-
ig aðems tiil móts við Breta. Þvi
svaraði uitan'rikiisráðherra neit-
amidi. „Við höfum aldrei vffljað
ijá m'áls á því að við felildum
niðu r okkiatr fisik veiðilö g g rezlu og
ég helid óhætt að fuiMiyrða að það
nnumi ekki koma ttid greima."
Þess má geta að brezlkur
blaðamaður benti á það í sam-
ræðum nú i kvöld að skv. síð-
ustu ummælum sir Alecs hefði
hann slakað noklkuð á í kröf-
um Breta. Áður hefðu Bretar
allltaf sagt að þeiir færu ekki
með herskipi.n út fyrir 50 milur
fyrr en íslenzlku varðskipin
hættu að áreita brezku togar-
ana. En skv. því sem sir Alec
hefði sagt við blaðamann Mbl.
í dag væri afstaðan nú, að Bret-
ar væru, eins og sir Alec sagði
orðrétt, „reiðubúnir að kaHa
burt herskipin ef isilenzka rík-
isstjómin fullvissar okkur um að
valdi verði ekki beitt gegn
brezfcu togurunum meðam samm-
imgaviðræður standa yfir“. Og
sir Alec bætti því við að sér
fyndist þetta sanngjöm afstaða.
Hvort þessi tilsilökum sir Alecs
sést með berum augum er sér-
fræðinga að segja til uim. Ef
til viilll á hún eftir að stækka
þegar líður á kvöldið því ráð-
herramir snæða nú alldr saman
kvöldverð á Langeliniepaviliion-
en í boði K.B. Andersen utan-
ríkisráðherra Danmerkur.
Samtal Mbl. við
Einar Ágústsson
Rétt áður en Einar Ágústsson
fór til fundar við siir Alec skýrði
hanm íslenzkum blaðamönmum
frá þeim umræðum sem orðið
hefðu um fiiskveiðimálin eftir að
hanm ’hélt ræðu sina á fundinum,
en hann var fyrstur á mælenda-
Skrá eftir hádegishlé. Lofaði
hann sérstaklega ræðu norska ut
anríkisráðherrans Dagfinms Vár-
viks, sem hefði verið mjög hlið-
holl okkur og afstaðaan svipuð
þeirri, sem fram kom af hálfu
norska varnarmálaráðherrans í
Briissel á dögunum. Sömuleiðis
hefði K. B. Andersen tekið undir
afstöðu Norðmannsins og báðir
skorað á Breta að sttga fyrsta
skrefið til sátta, með því að
kaila herskipin burt af 50 miiima
svæðinu. Báðir hefðu lýst skilm-
imgd á afstöðu Islands og látið í
ljós vonir um að niðurstöður haf
réttanráðstefnunnar í Chile yrðu
strandríkjunum í hag.
Ráðherra sagði að aðrir ræðu
menn þar á meðal utanrikisráð-
herrar Frakklands og Kanada
hefðu slegið dálítið úr og í varð-
amdi stuðning við Is’land. Þeir
hefðu skorað á báða aðila að
semja og slaka á kröfum sínum
og harmað að deilan skyldi kom
ast á svo alvarlegt stig. Einar
Ágústsson var inntur eftir þeim
þætti, sem dr. Luns hefði átt í
þvi að þeir sir Alec hittust og
kvað hann ljóst af samtölum,
sem hann hefði átt bæði við Luns
og aðra ráðherra, að fmm-
kvæmdastjórinn hefði lagt sig
mjög fram um að fá Breta til að
kalUa flotann frá 50 miílna svæð-
iniu. Enn væri óséð hverm árang-
ur þessi viðleitni Luns bæri, en
ræða sir Alecs í dag hefði ekki
borið þess merki að dr. Lums
hefði haft erindi sem erfiði. Ann
að mál væri hvort eitthvað amn-
að yrði upp á teningnum í frek-
ari viðræðum þeirra sir Alecs.
V arnarstööin
í Keflavík
Vegna þeirrar athygli, sem um
mæli Einars Ágústssonar í gær-
kvöldi — höfð eftir fréttamanni
Rltzau — höfðu vakið meðal
biaðamanna, spurði blaðamaður
Mbl. utanríkisráðherra hvað ís-
lemzka stjómin befði í huiga aðal-
lega þegar talað væri um ein-
hverja aðra mynd á varnarstöð-
immi í Keflavík en nú er. Hamn
svaraði: „Ég hef ekki ákveðnar
hugmyndir um hvem’.g þetta
ætti að vera, en það mætti láta
sér detta í hug að íslendimigar
gætu tekið að sér eitthvað af
þeim störfum, sem bandariskir
hermenn fara með núna. Enn-
fremur mætti huigsa sér að
sumt af því eftirliti, sem fram
fer á íslandi gæti farið fram
annars staðar."
Aðspurður hvort Bamdarikja-
menn hefðu tekið jákvætt undir
slikar hugmyndir með það í huga
að Wi'Uiam Rogers utanríkisráð-
herra Bandarikjamma sagði í sjón
varpi hér i gærkvöldi, að hugsan
lega mætti finna eitthvað form
á varnarstöðinni í Keflavík, sem
væri Islendingum meira að
skapi en núverandi form, svar-
aði ráðherrann að aliiar viðræð-
ur þar að lútandi væru á byrj-
unarstigi og hann vissi ek’ki hvað
Rogers hefði í huga. Þeir hefðu
ekki rætt þessi mál að neinu
marki frá þvi hann var i Wash-
ington, en hann gerði ráð fyrir
að í þessum mánuði, þegar 6
mámaða fresturimn byrjaði að
líða myndi komast skriður á
þessi mál.
Að lokum spurði blaðamaður
Mbl. hvað liði kæru Islands til
öryggisráðs S. þ. og svaraði ráð-
herrann að hamn vildi ekkert um
það segja á þessu stigi. Málið
væri í afthugun hjá Haraldi
Kröjer sendiherra, sem hefði
sent ríkisstjórninni ýmis gögn,
þar að lútandi, en þau ætti eftir
að sikoða nánar. „Við vorum
svona hálfvegis að vona, sagði
ráðherrann, að þetta leystist hér
á þessum vettvangi. Það hefur
ef til vi’U dregið eitthvað úr þvi
að taka ákvörðun um málssiköt
til öryggisráðsiins, en fari svo
að hér gerist ekkert, geri ég
ráð fyrir og þykist vita að við
munuim taka kæru til öryggis-
ráðsins til alvarlegrar athugun-
ar mjög fljótlega."