Morgunblaðið - 25.09.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ — ÞRIÐJUDAGUR 25. SEPTEMBER 1973
17
HELZTU kvillar i kartöfl'um
hér á landi hafa verið kláði,
stönig'U'lsýki ag i ainstalka ári
mygla. Á síðustu árum hefur
sýki gert vart við sig í kart-
öfJum aðallaga á Suðurlandi,
sem valdið hefur meira tjóni
en allir þrirfyrmeíndu kviilliarn
ir. Þes.si sýki hefur ekki feng
ið ísl. heiti, helzt verið nefind
Phoma-þurrrotmun, en hún
stafar af Phoma-sveppi. Óli
Val'ur Hansson, garðyrkju-
ráðuna'uitur Búnaðarfélags ís-
lands hefur no'kkrum sinmum
sent sýni af sýktum kartöfl-
uim tál Noregs til að fá ákvarð-
að hvaða sveppur hefur vald
ið sýkingu. Niðurstaða hefur
ávalllt verið sú sama, sveppur-
iinn er Phoma foviata, en það
er saimi syeppur og valdið heí
ur tjónd hjá kartöfluframleið-
endum i Bretlandi, N-Noregi
og Sviþjóð. Fyrsta, sem vitað
er um tjón af völdum svepps
ins var árið 1936 í Skotlandi,
síðan hefur hann valdið sýk-
ingu af og til.
SMIT
Phoma-þurrrotnuin er
'geymslukvilli: Skiemmdir
sjást aldrei við upptöku. Þær
byrja oft sem litlir dökkir
blettir á hýðinu. Ef kartaflan
er skorin í sumdur, er ljós-
brúnn blettur næst hýðinu. —
Síðar þegar skemmdir hafa
aukizt, verður hýðið hrulkk-
ótt og nær svart, en und-
ir því sést aðeims laxa-
bieikur blær í sárimu, þegar
kartaflan er skorin í suindur.
Sveppurinn berst með útsæð-
inu og lifir i jarðveginum.
Með vatni dreifist hanm milli
kartaflma. Ef notað er ósýkt
útsæði, og nýtt land, þar sem
ekki hafa verið ræktaðar kart
öfíur minnka líkurnar á smiti.
Ef kláði herjar á kartöflurnar,
þá verður auðveld leið fyrir
sveppinn að komast inm i kart
öfluna gegmum kláðahrúðrið.
Með Brassicol eða brenni-
steinsdufti má draga verulega
úr kláðaskemmdum.
UPPTAKA KARTAFLNA
Flestir stórframileiðendur
kartaflna hér á landi fara með
kartöiflurmar eins og þær væru
grjót em ættu að mieðhömdlast
einis varlega og tómatar. Kart
öfluim sem eru teknar upp með
höndum og farið gætilega
með, þær ekki látmar faMa í
fötu eða verða fyrir öðru
Agnar Guðnason skrifar um landbúnaöarmál:
Phoma - þurrrotnun
Kvilli í kartöflum
hnjaski er lítil hætta búim af
sýkingu á Phoma-sveppi. —
Frumorsakir sýkiinmar er að
leiita í meðferð kartaflmanina.
Sveppurinm leitar þaimgað, sem
hýðið hefiur veikzt á einhvem
hátt, svo sem ef kartöflur
eru marðar við upptöku eða
særast, enmfremur ef þeim er
hellit úr poka í stíur eða þær
verða fyrir harkalegri með-
ferð við flokkun. Kartöfluupp
tökuvéiar eru misjafnar að
gæðum. Ekki þurfa dýrustu
vélarnar endilega að vera þær
beztu. Prófun á nokkrum upp
tökuvéluim var gerð fyrir
þremur árum í Emglandi.
Landið var mjög grýtt. Þarna
höfðu verið ræktaðar kartöfl
ur í mörg ár, en handaflið
eitt notað við upptökustörfin.
Eftirfarandi tafla sýnir ár-
angur þessarar prófunar fyr
ir 6 vélar en samanburður var
yerður á 15 upptökuvélum.
PRÓFUN Á UPPTÖKUVÉLUM
16,3% uppskerunmar mi'kið
skemmdum. Faun véllm skilaði
62,2% aif uppskerunmi ó-
skemmdum, næst bezta vélin
af þeim 15, sem voru prófað-
ar var Grirmme Stone matic,
en þar voru 37,9% af uppsker
unni sem ekki sást á. Það er
rétt að geta þess, að af þvi
sem kom upp á belti vélanma
voru 32% grjót og 46% kö.ggl
ar, en aðeins 22% voru kartöfl
ur. Við þannig aðistæður er
varia hægt að komasit hjá því,
að verulegur hluti kartaflna
merjist við upptöku.
Semniilega hættir mörgum
framleiðanda við að flýta sér
einum of mikið við upptöku
störfin, því ef hraði er mikill
á vélumum, eru meiri líkur fyr
ir skemiraduim.
JARÐVEGUR
Það hefur sýnt sig, að svepp
urirun lifir i jarðveginum. —

Vél c« íc 2 s fci '? ts i < 3 Krl./klst. tonn 4> 3 5 £ * J! • S i* * *■ O JÍ » •o *o ? % K I M 3 * S ??
De Wulf 4 0,04 2,4 1317 11,5 68,8 19,7
Grimime Stone mat . 6 0,07 1,9 2325 37,9 48,2 13,9
Grimme Commamd. 6 0,12 1,2 2649 37,3 46,4 16,3
Faun 1630 4 0,07 1,3 1140 62,2 35,1 2,7
Samro Major 5 0,13 0,9 1045 9,3 69,0 21,7
Weimar 6 0,13 1,0 1064 21,0 63,5 15,5
(krl.klst/tonn — karlmannsklukkustundir á upptekið tonn)
Samkvæmt þessari prófum
gafst Faum vélin bezt. Af-
köst'n voru þau sömu hjá
Grimme Stone matic og Faun
eða 700 ferm. á klst., mimnst
var v'nnam við upptöku með
Sarnro eða 0,9 krl.st. á upp-
tekið tonm. Mest skildi eftir
af kartöflum Grimime Comm-
ander 2649 kig á ha. Þegar kom
ið er að síðustu dáikunum,
hefur Faurn vélim mikla yfir
burði, aðeins 2,7% af uppsker
unmi voru raikið skemmd, en
Grimme Commander skilaði
ef jarðvegur er þurr, mjög
sendinm eða grófunminn. —
Phoma-þurrrotnun i kartöfl-
um er mjög sjaidgæf, þar sem
hýði kartatflna er heilt eftir
upptöku. Þó hefur það átt sér
stað, að kartöiflur hafi smitazt
gegnium augun, ef jarðvegiur
hafur verið mjög blautur í
lamigan flima, áður en tekið er
upp.
LÁGT HITASTIG —
MEIRI SKEMMDIR
Þar sem sett hefur verið

ið er upp og það sakar ekki
kartöflurnar þótt jarðvegur
sé á kartöfluimum, þeigar þær
eru iátnar í geymslu. Eftir að
kartöflurnar eru komnar í
igeymislu, þá er mjög þýðinig
armikið, til að koma í veg fyr
ir skemmdir af Phoma, að hýð
tsimynidun (kork) verði sem
örust fyrstu dagana. Bf nokk
ur tök eru á því þá væri til
bóta að hita upp kartöflu-
geymsluina. Hitastigið má fara
upp í 20 °C og hafa þann hita
í 10—15 daga. Þar sem kart
öflurnar hafa nokkra mót-
stöðu igegrn sýk'mgu fyrstu
vi'kurnar eftir upptöku, þá
gæti þessi aðferð dregið veru
iega úr tjóni. Þegar hýðið er
heilt, þá kemst ekki sveppur-
inm inm í kartöfluna. Nokkur
hæflta getur fylgt þessari að-
FmnlauRur Snorrason, fyrrum bóndi á Arnarstöðum í Flóa,
reyndí ýmsar nýjungar i rækt.un og geymslu kartaflna. Hann
kom upp fyrstu regnáveitu til varnar frostskemmdum hér á
landi. Myndin er tekin 1965 um haustið. Þá var kartöflugras
faiiið víðast hvar á Suðuriandi, en stóð faliega grænt á Arnar
stöðum.
Hann myndar dvalargró, eða
ILfir á iligresi eða öðrum nytja
jurtum en kartöflum án þess
að þær beri mokkur eimkemni
sýkimigar. Meiri hætta virðist
vera á sýkimgu í moldarjarð
vegi. Sama er að segja ef
jarðvegur er mjöig grófur,
harðir kögglar eða grýttur.
Eininfremuir ef jarðvegur er
mjög þurr, þegar fcekið er upp.
Það sem hér er sagt, á að
sjálfisögðu við, þegar tekið er
upp með vélum. Hættan verð
ur meiri á hýðisskemmdum,
niður sýkt útsæði eða femigizt
sýktar kartöflur úr garðlamd-
imu í fyrra, má reikna fast-
lega með, að sveppurimn mum
vera á kartöflunum við upp-
töku í haust. Það er mæstuim
því sarna hvað varlega farið
er með k'artöffliumar við upp-
flöfcu, aMflaf rmuiniu verða
einhverjar hýðisekemmdir. —
Bf fcekið er upp í mjög köldu
veðri, þá eru kartöflurnar
viðkvæmari fyrir hnjaiski, þess
vegma gæti verið til bóta að
hefja ekki upptökuistörf
snemma morguns ef gert hef
ur mæturfrost. Eims ag áður
er komið fram er betra ef
jarðvegur er rakur þegar tek-
ferð, þ.e. ef stönigulsýki er
jafmtframt í kartöflumum, þá
eykur hi'tinn útbreiðslu henn
ar. Því örari sem korkmynd-
unin er, þvi minni hætta er á
sýkimigu aif Phoma, em auk
þess verður útgufun minni úr
kartöflumuim þanmi'ig að meita
vatn er hægt að selja og
spumimgiin er, hvort það eitt
geti ekki borgað fyrir upphit
umina. Jafntfram't því sem kart
ofilU'rnar munu að sjál.fsögðu
flokkast betur.
NOKKRAR ÁBENDINGAR:
• Notið heilbrigt útsæði.
• Noti'ð ekkí óhóflega
Franihald á bls. 21.
Ekki þurrkað hey 18 ár
VÍÐA á landinu mun slætti
vera að mestu lokið nú. Bænd
ur á Suðurlandi hafa margir
hverjir verið að slá há og
grænfóður í vothey síðustu
vikurnar. Það er gamall sið-
ur á niörgum bæjurn. Þessi
rótgróni vani, að slá ekki í vot
hey fyrr en komið er fram á
haust, hefur leitt til þess, að
margir bændur hafa ekki hug
mynd um, hvernlg er að
fóðra á góðu votheyi. Á sl.
tveimur árum hafa bændur
rætt um að auka votheysverk
unina, en iítið orðið úr fram-
kvæmdum. Það má slá því
föstu, að ekki hafi meira en
9% af heildar heyfengnum
verið verkað i vothey á þessu
sumri, sem er að kveðja, svo
við eigum langt í iand, þar til
helmingur heyfengsins er
verkaður í vothey. Andstæð-
ingar votheysverkunar eru
sem betur fer orðnir fáir, eða
þeini þorrinn allur kraftur því
enginn mér vitanlega hefur
skrifað á móti aukinni vot-
heysverkun, þótt henni hafi
verið haidið nokkuð á loft,
bæði í blöðum og bænda-
spjaili útvarpsins á þessu ári.
Á undanförnum árum hafa
skrif andstæðinga votheys-
verkunar spilit nokkuð fyrir
æskilegri þróun it þessu sviði.
ÁLYKTUN
BCNAÐARÞINGS
Á siöasta Búnaðarþinigi var
samþykkt eftirfarandi áiykt
un:
„Búnaöarþing fer þess á leit
viö Búnaðarfélag Islands og
Rannsóknastofnun landbúnaðar-
ins, aö þessar stofnanir hafi sam
vinnu um aö ráöa hingað til
lands norskan sérfræöing á sviöi
votheysverkunar, sem ásamt sér
fræðingum Búnaöarfélags Islands
og Rannsðknastofnunar landbún
aðarins geri áætlun um sýni-
kennslu á votheysverkun og sjál
um framkvæmd hennar á kom-
andi sumri. Verkað veröi bæöi 1
turna og flatgryfjur og býli val-
in til kennslunnar með tilliti til
þess meöal annars.
Bútæknideildinni veröi falið aö
fylgjast meö vinnutilhögun og
framkvæma vinnumælingar.
Heyiö veröi efnagreint og fóö
urgildi kannað meö fóöurtilraun
um. Framleiösluaöferöir viö vot-
heysgerðina, niöurstööur fóöurtil
rauna og efnagreininga veröi
rækilega kynntar bændum svo
fljótt, sem veröa má."
Mér vitanlega hefur ekki
orðið af komu þessa norska
sérfræðiogs, enda hæpið, að
hann geti kennt íslenzkum
bændum m:kið í votheysverk-
um fram yfir það, sem margir
þeirra kunna. Þegar þessi á-
lyktun kom til umræðu á Bún
aðarþirtgi, varpaði ég fram
þeirri huigmynd, að fá Alfreð
Hall'dórsson, bónda í Kolia-
fjarðamesi til að miðla af
sinni reynslu þeim bændum,
sem litið þekkja tH votheys-
verkunar.
REYNSLA ALFREÐS f
KOLLAFJARÐARNESI
Frá því Alfreð hótf búskap
árið 1921, hefur hann verkað
vothey. Árið 1955 fluttist hann
að Kollafjarðarnesi, fóðraði
þá að mest'u leyti á votheyi.
Fyrstu 3 áriin gaf hann smá-
vegis úthey með votheyiruu.
Sl. 8 ár hefur hann ekki þuirrk
að tugigu af heyi, þar til í
sumar, að hann hafði ekki
gryfjur fyrir allt heyið. Á ár
unum 1959 og '60 missti hann
20—30 kindur, hvort ár úr
votheysveiki, en síðan er sjald
gæft að fari kind úr veikinni.
Á sl. vetri misstu þeir eina
k'nd af 410 fjár. Á Kollafjarð
arnesi var aldrei keypt hey
Vot.heyskonungur Islands,
Aifreð Halidórsson,
í Kollafjarðarnesi.
harðiindaárin, votheyið bjarg-
aði búskapmum. Á sl. ári not
aði Al'freð 300 lítra af maura-
sýru. Hann slær grasið í
sprettu og helzt. þegar þurrt
er á, lögð er áherzla á að fylla
gryfjurnar á sem skemmst-
um tima. Verði hlé á hey-
skapnum þá er breitt plast yf
ir heyið. Það hefur aldrei hitn
að uppi í gryfju eftir að farið
var að nota maurasýru. Það
er jafinað vel i gryf junum og
troðið lítils háttar, en ekki
natað farg, en gemgið vel frá
plas'tdúknum, svo tit'ð lotft
kemst i heyið. Notaður er
kláfiur á rennibraut til að
flytja heyið frá 'gryíju á
garða. Alfreð er sannfærður
um, að meðferð á túnigróðrin
urn sé muin betri, þegar hirt
er í vothey en þurrhey, því
umferð á túninu verður mun
mi.ran . Ærnar éta vel af vot-
heyiniu, langit fram á vor, þóflt
nokkur gróður sé kominn. —
Það hefur ekki orðið vart lyst
arleysiis á votihey hvorki i kún
um né fénu. Frjósemi er í
góðu lagi, um 2/3 hlutar af
ánum eru tvilembdar og með
alv.'gt verið um 16 kg.
Þetta var örstutt u.m vot
heysverkun hjá Alfreð í Kolla
fjarðaroesi. Ef Búnaðarþinigs
fulltrúar hafa jafnmikirm á-
huiga i vetur og á síðasta bún
aðarþingi að auka þekkinigu
bænda á votheysverkun, þá
væri reynandi að efna t:l nám
skeiða og fá sem kennara Al-
freð og fleiri votheysbændur
af Ströndum.