Morgunblaðið - 13.11.1973, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. NÖVEMBER 1973
13
Dr. Gunnlaugur Þórðarson:
Landhelgishugleið-
ingar á hættustund
ÁBENDING Stúdentaráðs um
ábyrgðarleysi stjórnmála-
flokkanna nú fyrir nokkru er
vissulega ekki gerð af tilefnis-
lausu, og skírskotun hennar til
landhelgismálsins var réttmæt.
Undirritaður hefur stundum áður
bent á þessi atriði, t.d. það,
hvernig afstaða stjórnmála
flokkanna mótast oft af því, hvort
þeir eru í stjórn eða ekki.
Stjórnarandstaða verður oftar
ber að ábyrgðarleysi en stjórnar-
flokkar. Segja má og, að afstaða
til landhelgismálsins mótist
af ýmsum hvötum. Þannig
heyrist því haldið fram,
að Alþýðubandalagið vilji
beita þvf máli til að koma
okkur úr NATO eða hemum burt.
Alþýðuflokkurinn hefur stutt
ríkisstjórnina dyggilega í málinu,
og mótast sU afstaða vafalaust að
verulegu leyti af von um sæti í
ríkisstjórn og samstarf við
stjórnarflokkana. Hins vegar má
ætla, að meiri hluti þingflokksins
vilji fara dómstólsleiðina f
landhelgismálinu, þótt lítið fari
fyrir því sjónarmiði nU. Afstaða
framsóknarmanna brenglast
líkast til af þeirri von að geta
haldið áfram að velta fyrrverandi
forustumönnum Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks upp Ur þeim
„glæp“ að hafa viljað fara
dómstólsleiðina f landhelgis-
málinu, enda þótt sU afstaða hafi
áður verið í samræmi við skoðun
nUverandi formanns Framsóknar-
flokksins. Afstaða Sjálfstæðis-
flokksins mótast af fortíðar-
skugga hans f málinu. Samtök
frjálslyndra virðast vera klofin í
afstöðu til málsins, sumir þing-
manna vilja fara dómstólsleiðina,
aðrir ekki.
Nær allir þingmenn lýðræðis-
flokkanna virðast nU vilja semja
við Breta og V-Þjóðverja og ætla
má, að með því vilji þeir fyrst og
fremst firra vandræðum og
háska. NU er það af, er áður var,
t.d. um afstöðu Framsóknar-
flokksins, sem taldi á árunum
1960-1961, þegar hann var í
stjórnarandstöðu, að samningar
við Breta kæmu ekki til greina,
þvf að það þýddi fráhvarf frá
stefnunni um einhliða rétt í
landhelgismálum, svo sem lesa
má í umræðuköflum Alþingis-
tíðinda frá þeim tíma.
Vissulega var sU ábending og
aðvörun, sem lá í afstöðu Fram-
sóknarflokksins, jafn réttmæt þá
og hUn er nU. Undirritaður varaði
þá og mjög við samningagerð við
Breta, m.a. í blaðagreinum, en
það skal þó ekki rifjað upp hér.
Þó skal bent á þessi orð í Tfman-
um, 29. okt. 1960: „Má vera, að
þeim (Bretum) sé í mun að fá
samning við Islendinga um
landhelgina til þess að gera
marklausa baráttu okkar fyrir
einhliða rétti til aðgerða f
Iandhelgismálinu.“
Hitt má þó engum dyljast, að
eins varhugaverð og samninga-
gerð við Breta var 1960, þá væri
slík samningagerð nU miklu
ískyggilegri og hættulegri upp á
alla framtfð, eins og lauslega skal
gerð grein fyrir hér á eftir.
Með samningi, sem óhjákvæmi-
lega verður tvfhliða, er horfið af
fyrrgreindri braut einhliða
réttar. Hitt er þó öllu verra, að
með samningum yrði ítrekuð
viðurkenning á réttindum þeirra,
til veiða f fornri landhelgi Islands
eða 50 sjómílna landhelgi. Með
slíkri samningagerð spilltum við
stöðu okkar fyrir Alþjóðadóm-
stólnum og gætum unnið málstað
Islands óbætanlegt tjón. Mikið
hefur verið rætt um þá fljótráðnu
tillögu að færa fiskveiði-
landhelgina Ut i 200 sjómílur
fyrir árslok 1974, vegna þess að
líklegt sé talið, að sU víðátta verði
samþykkt sem alþjóðalög, en
færri trUa því nU en áður. Sumir
fræðimenn telja þó jafn senni-
legt, að verði 200 sjómílna víð-
áttan að alþjóðareglu, þá verði
einnig viðurkenndur ..sögulegur
réttur" þjóða til veiða innan
hennar og þá sennilega með
öllum þjóðum jafnvel allt að 12
sjómílum, nema þær hafi haft
víðáttumeiri landhelgi áður.
Skoðun sU, sem vikið er að hér
að framan, kom t.d. fram hjá dr.
Gunnari Thoroddsen próf. á
stUdentafundinum á Sögu 7. okt.
sL, en þá fórust honum m.a. orð á
þessa leið um 200 sjóm.
landhelgina og fyrirhugaða haf-
réttaráðstefnu: „Þá' er það
hugsanlegt, að eitthvað yrði sam-
þykkt þar, sem væri okkur óhag-
stætt. T.d. munu koma fram til-
lögur um, að þjóðir, sem hafa
unnið sér sögulegan rétt, eigi að
fá að veiða áfram.“ (Mbl. 12. okt.
1973).
Sést af framahgreindu, hvílík
nauðsyn okkur er að vinna a.m.k.
fyrst skýlausan rétt til 50
sjómílna fiskveiðilandhelgi. Ef
við ynnum 50 sjömílna
landhelgina án kvaða fyrir
Alþjóðadómstólnum væri í fram-
haldi af því sjálfsagt að athuga
200 sjómílna landhelgina. Með því
að setja nU fram kröfu um hana,
köstum við margháttaðri sérstöðu
okkar fyrir borð, en allt til þessa
hefur verið lögð höfuð áherzla á
þau atriði, og sláumst I för með
þjóðum, sem við eigum e.t.v. ekki
samleið með og hafa ekki sömu
rök. Það er svo annað mál, að það
er ekki skoðun mfn, að slík tillaga
um sögulegan veiðirétt verði sam-
þykkt á fyrirhugaðri hafréttar-
ráðstefnu, ekki aðeins vegna þess
að 200 sjóm. nái ekki því atkvæða-
magni, sem til þarf til þess að
verða alþjóðalög, heldur og vegna
þess, að þróunarríki og fyrrv.
nýlenduþjóðir munu ekki fallast
á slíkan sögulegan rétt sem kvöð.
En hinu er ekki að leyna, að þó er
ekki að vita, hver afstaða þeirra
yrði gagnvart samningsbundnum
rétti milli fullvalda ríkja, þar sem
eitt ríki veitir eða hefur veitt
öðru ríki rétt til veiða inn-
an landhelgi sinnar, hvort sá
réttur skuli haldast áfram eða
ekki. Hugsanlegt væri að slík til-
laga yrði samþykkt, tækist svo
ólíklega til að 200 sjóm. yrðu al-
þjóðalög.
Það má því ljóst vera, hvílíkt
glapræði samningar okkar við
Belga og Norðmenn á s.l. ári
voru og ástæðulausir. A sínum
tíma varaði ég alvarlega við þeirri
samningagerð. I samningagerð
þessari, sem að vísu er tíma-
bundin, fólst viðurkenning á rétti
þessara þjóða til veiða innan 50
sjómílna landhelgi Islands og
geta afleiðingar þeirrar viður-
kenningar orðið ófyrirsjáanlegar
fyrir okkur, bæði gagnvart mál-
stað okkar fyrir Alþjóðadómstóln-
um og gagnvart hugsanlegri
alþjóðalöggjöf.
Hæpið og bamalegt væri að
fullyrða, að aðrar þjóðir Evrópu
hafi viðurkennt 50 sjómílna
landhelgina „de facto", þegar
jafnvel má ætla, að þjóðir eins og
Pólverjar og Austur-Þjóðverjar
bíði aðeins átekta.
Þrátt fyrir samninga um veiði-
rétt annarra þjóða I landhelgi
okkar, hefur ekki verið úr því
skorið, hvort ekki sé hyggilegra
að halda sér við dómstólsleiðina
heldur en að viðurkenna rétt ann-
arra þjóða með samningum, sem
gætu haft ævarandi afleiðingar,
eÍRs og fyrr segir. Til lítils væri
barizt, ef samningar okkar nú
binda hendur okkar um ófyrirsjá-
anlega framtíð. Og jafnvel þótt
við fengjum 200 sjómílna land-
helgi með samningsbundnum
veiðirétti annarra þjóða, væri það
til lítils. Samningagerð t.d. við
Breta nú gæti og leitt til þess, að
málstað okkar fyrir Alþjóðadóm-
stólnum væri gjörsamlega glutrað
niður, og mun það þó naumast
ætlun hinna samningsfúsu for-
ustumanna okkar. Samningaleið I
þessu máli, eins og við Belga og
Norðmenn, er undanhald. Öðru
máli gegndi þótt við semdum nú
við Breta og tryggðum frið og
öryggi á hafinu umhverfis landið,
á meðan landhelgisdeilumálið
væri rekið áfram fyrir Alþjóða-
dómstólnum. Og veittum Bretum
og V-Þjóðverjum veiðiréttindi
líkt og þau, er forsætisráðherr-
arnir sömdu um, þar til dóms-
niðurstaðan lægi fyrir. Jafnframt
fengist því lýst yfir, að slík samn-
ingagerð hefði engin áhrif á
rekstur umrædds máls að öðru
leyti.
Af þessu ættu menn að geta
áttað sig á þvf, að það er ekkert
vafamál, að barátta okkar fyrir
óskertum 50 sjómílum er, eins og
er, aðalatriðið, því innan þeirra
eru öll helztu og dýrmætustu
fiskimið okkar. Jafnvel þótt aðrar
þjóðir veiddu eitthvað af síld,
Ioðnu eða kolmunna utan 50 sjóm.
og þó um slík mið kunni að vera
að ræða þá er sú fórn lítil, miðað
við ávinninginn af 50 sjómllna
landhelginni. Þá er því við að
bæta, að hugsanlega gætum við
sem næst einir Evrópuþjóða búið
að 50 sjóm. meðan flestar aðrar
þjóðir Evrópu sættu sig við að
UM ÞESSAR mundir eru að hefj-
ast framkvæmdir við fþróttavöll f
Breiðholti. Verður völlurinn við
Fjölbrautaskólann fyrirhugaða i
Breiðholti III, en þar eru fyrir-
huguð meiri íþróttamannvirki,
svo sem fþróttahús og sundlaug.
I sumar var boðinn út fyrsti
áfangi við íþróttavöllinn og verk-
Moskva 8. nóv. AP.
EITT helzta bókmenntarit Sovét-
rfkjanna hefur borið Kfnverja
þeim sökum, að hafa drepið rösk-
lega 12 þúsund Tfbeta á s.l. ári og
hafi Kfnverjar kúgað og brotið á
hafa aðeins 12 sjómílna fiskveiði-
landhelgi og sést þá m.a. vel, hver
mismunúrinn gæti orðið hjá
okkur á 50 og 200 sjóm. landhelgi.
Samt er það svo, að þessi hlið
málsins, þ.e. hugsanleg mið milli
50 og 200 sjóm. landhelgislínu,
hefur verið lítt rannsökuð til
þessa, a.m.k. hefur lítið sem ekk-
ert birzt um það efni
og því óvist, hve miklu við
þyrftum að fórna, ef nokkru.
Ef til vill byggjast hugmynd-
ir manna um þetta að ein-
þyrftu að leggja vel niður fyrir
sér hvor landhelgisvlðáttan gæti
orðið okkur hagstæðari, áður en
tillögur eru gerðar.
Hér hefur I fáum orðum verið
bent á þann háska, sem getur
falizt I samningum við aðrar þjóð-
ir um rétt til fiskveiða innan ís-
lenzkrar fiskveiðilandhelgi án
þess að fyrirvari sé gerður af
okkar hálfu um að slík samninga-
gerð feli ekki I sér neina viður-
samningur gerður við Hlaðbæ h.f.
Tilboðsupphæð er 17,1 milljón og
á verkinu að vera lokið 1. júlí
1974.
A þessum íþróttavelli er knatt-
spyrnuvöllur, þ.e. malarvöllur,
400 m hlaupabraut, stökkgryfja
og atrennubrautir. Og þar er upp-
byggð áhorfendasvæði fyrir 3000
áhorfendur.
bak aftur uppreisnir I sex héruð-
um „með báli og brandi“ á
sfðustu árum. Segir AP fréttastof-
an þetta vera einhverja hvass-
yrtustu árás á Kfnverja um langa
hrfð.
kenningu um rétt annarra þjóða
til veiða hér, umfram þann rétt
sem felst I samningnum.
Sllkur samningskeyptur friður
nú kann að fela I sér kvöð um alla
framtfð, og gullin yfirboð kunna
að reynast þjóðinni dýr. En ís-
lenzka þjóðin á og hefur alltaf átt
hina beztu leið I þessum efnum,
leið sem liggur til sigurs I nútíð og
framtíð: Málflutning fyrir Al-
þjóðadómstólnum. Sú leið sam-
einar hvort tveggja hyggindi og
sæmd okkar sem þroskaðrar
þjóðar.
I framhaldi af þessu skal aðeins
á það bent að lokum, að það gæti
verið heillavænlegt og nauðsyn,
allt að því skylda að stuðla að því,
að Alþjóðadómstóllinn sæki Is-
land heim til að kynnast staðhátt-
um og sögu þjóðarinnar, gerð eins
konar áreið á vettvang, því sjón er
sögu ríkari.
Við höfum óvirt Alþjóðadóm-
stólinn og gleymt því, að fyfír
1100 árum stofnuðu norrænir
menn hér þjóðríki, þar sem frjáls-
ir menn undirgengust að virða lög
samþegna sinna. Þeir gerðu það I
trú sinni á manngildið og framtíð
manns.
Við gætum gerzt forustuþjóð I
því að sýna, að við sem þjóð trú-
um á þjóðargildið I veru þess
manns, hvers og eins, sem sæti á I
Alþjóðadómstólnum. Það eitt
væri samboðið okkur sem þjóð á
1100 ára afmæli okkar, jafn
hörmulegt og það væri að vera
forustuþjóð I því að óvirða lög og
rétt þjóða og ósamboðið og ósam-
kvæmt hefð okkar og sögu. Það
má ekki gleymast, að þjóðin, engu
síður en forustumenn hennar, á
yfir höfði sér dóm sögunnar I
þessu máli.
R. 2. nóv. 1973.
Gunnlaugur Þórðarson.
Veitt lausn
frá embætti
FORSETI Islands hefur hinn 6.
þ.m. að tillögu dómsmálaráðherra
veitt Freymóði Þorsteinssyni,
bæjarfógeta I Vestmannaeyjum,
lausn frá embætti frá 1. desember
n.k. að telja, samkvæmt laga-
ákvæðum um aldurshámérk opin-
berra embættis- og starfsmanna.
Bhutto með
skæruhemaði
Rawalpindi 9. nóv. AP.
ZULIFIKAR Ali Bhutto, forseti
Pakistans. sagði I kvöld, að hann
myndi ekki hafa afskipti af þvf ef
ungmenni I Kashmir-héraði færu
út í skæruhernað til að sameina
þetta skipta hérað á Indlandi.
Saeði Bhutto þetta á fundi I
Mirpur, sem er á yfirráðasvæði
Pakistana. Hvatti hann skæru-
liðana til að koma fram I dags-
ljósið, því að ekki dygði annað en
taka til hendinni, ef árangur ætti
að verða.
Saigon 8. nóv. AP.
TALSMENN Víet Cong stað-
hæfðu I dag, að vélar úr flugher
Suður-Víetnams hefðu gert mikla
árás á Loc Ninh á miðvikudag og
hefðu a.m.k. 32 beðið bana I árás-
inni og 70 særzt. Þá var sagt, að
miklar skemmdir hefðu orðið á
íbúðarhúsum og nokkurt tjón
hefði orðið I grennd við flugvöll
borgarinnar. Var þessi loftárás
gagnrýnd harðlega og sögð
grimmileg I meira lagi, þar sem
hún þjónaði engum hernaðarleg-
um tilgangi og hefði aðeins orðið
saklausum, óbreyttum borgurum
að bana.
Svo virðist, segja fréttaskýrend-
ur, sem þessi grein sé svar við
annarri, sem kom f kfnversku
blaði fyrir nokkru, þar sem sagði,
að Sovétrfkin væru nýlenduveldi,
eins og verið hefði á keisaratfm-
unum.
Iþróttavöllurinn f Breiðholti III sést hér á uppdrætti. Til hægri má
sjá fyrirhugaðasundlaug og fþróttahús.
Byrjaðáíþrótta-
velli 1 Breiðholti
Sovét ákærir Kína
— um fjöldamorð á Tíbetum