Morgunblaðið - 24.11.1973, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. NÓVEMBER 1973
30 þúsund skoðanir á
6 árumHi artaverndar
Samtökin í fjárhagserfiðleikum
RANNSÓKNARSTÖÐ Hjarta-
verndar hefur nú starfaS í ein
sex ár og á því tímabili hafa verið
framkvæmdar um 30 þúsund
rannsóknir í stöðinni. Undanfarið
ár hefur verið unnið að rannsókn
á fólki á Suðurlandi (Ámes- og
Rangárvallasýslu). Af fjárhags-
ástæðum remdist ekki mögulegt
að hafa rannsóknarstöð starfandi
austan Fjalls en þótt um veruleg-
ar vegalengdir hafi verið að fara.
hefur mading verið mjöggóð. Yf-
ir 80 prósent kvenna úr Ames-
sýslu hafa mætt, en færri karlar.
Rannsókn er nú lokið í Ames-
sýslu en um það bil að ljúka í
Rangárvallasýslu.
Samtökin eiga við töluverða
fjárhagsörðugleika að stríða
vegna þess, að á siðasta ári var
framlag hins opinbera til þeirra
verulega skert. Var því mætt með
því. að draga úr starfseminni en
miklir erfiðleikar eru fyrirsjáan-
legir ef ekki fæst leiðrétting á
fjármálunum því Iljartavernd
stefndi í upphafi að því, að ljúka
rannsóknum á landinu öllu árið
1976 og hagaði starfsskipulaginu i
samræmi við það. Yfirlæknir
Iljartaverndar er Nikulás Sigfús-
son og er hann eini fastráðni
læknirinn. Ef landsbyggðin á
ekki að verða afskipt þarf að ráða
tvo lækna i viðbót, sem hægt er að
senda út á land, en það verður
ekki hægt nema nið opinbera
bæti það fé, sem tekið var af
samtökunum.
Rannsóknarstöð Hjartaverndar
tók til starfa í nóv. 1967. Hefur
siðan verið unnið að rannsóknum
á fólki bæði á Reykjavíkursvæð-
inu og úti á landi.
í Reykjavík var valið til rann-
sóknar fólk, sem fætt var á árun-
um 1907—1935, alls um 17.000
manns. Þessum hóp var skipt í
þrennt og hafa nú -4 þessa hóps
verið rannsakaðir, ‘4 einu sinni 24
tvisvar.
Eftir er lokaáfangi þessarar
hóprannsóknar en þá verður allur
hópurinn boðaður, þ.e. þá kemur
‘4 hans í fyrsta skipti til rann-
sóknar, ‘4 í annað skipti og ‘4 i
þriðja skipti.
Gert er ráð fyrir að þessi síðasti
áfangi hóprannsóknarinnar á
Reykjavíkursvæðinu hefjist
næsta haust og ljúki á 2 árum.
Undanfarin ár hefur jafnframt
kerfisbundnu hóprannsókninni á
Reykjavíkursvæðinu verið boðið
til rannsóknar öllum körlum og
konum á aldrinum 41—60 ára á
eftirfarandi svæðum: Gullbringu-
og Kjósarsýslu ásamt Keflavík,
Mýra- og Borgarfjarðarsýslu
ásamt Akranesi, Akureyri og
Eyjafjarðarsýslu ásamt 3 hrepp-
um S.-Þingeyjarsýslu, Siglufirði
og Ölafsfirði, Ames- og Rangár-
vallasýslu.
Áætlað er að halda áfram rann-
sókn á Suðurlandi og taka næst
fyrir V.-Skaftafellssýslu.
Næstu verkefni úti á landi
verða væntanlega rannsókn í
Húnavatns- og Skagaf jarðarsýslu.
Alls hefur verið boðið til rann-
sóknar nálægt 10.000 körlum og
konum úti á landi en um 12.000 í
Reykjavík, en helmingi þátttak-
enda í Reykjavík hefur verið boð-
ið tvívegis.
Auk stöðvarinnar í Reykjavík
hafa verið starfræktar um tíma
stöðvar á Akranesi, Akureyri og
Siglufirði.
Sjúkraskrá með niðurstöðum
rannsókna varðandi hvern þátt-
takanda hefur jafnan verið send
til heimilis- eða héraðslæknis.
Auk þess hafa sjúkrahúsin á
Akranesi, Siglufirði og Akureyri
fengið eintak af öllum sjúkra-
skrám frá viðkomandi rann-
sóknarstöðvum.
Frá því að fyrsta áfanga hóp-
rannsóknar Hjartaverndar lauk
1968 hefur stöðugt verið unnið að
úrvinnslu þeirra gagna, sem
safnað hefur verið.
Starfsmenn Rannsóknarstöðvar
Hjartaverndar hafa á timabilinu
birt 24 vísindalegar greinar og
skýrslur, er flestar fjalla um hóp-
rannsókn Hjartaverndar og flutt
14 erindi á læknaþingum hér-
lendisog erlendis.
I s.l. mánuði var haldið í
Vestur-Berlín þriðja alþjóðlega
þingið um æðakölkun og sóttu
þing þetta þrír fulltrúar frá
Rannsóknarstöð Hjartaverndar,
þeir Nikulás Sigfússon yfir-
læknir, Davíð Davíðsson prófess-
or og Þorsteinn Þorsteinsson lif-
efnafræðingur. Kynntu þeir
fyrstu niðurstöður mælinga á
blóðfitu íslenzkra karla en þessi
blóðfituefni eru talin með mikil-
vægustu áhættuþáttum hjarta- og
æðasjúkdóma.
Bírzt hafa 12 greinar, sem eru
meira almenns eðlis aðallega f
tímaritinu Hjartavernd. Sex árs-
skýrslur Rannsóknarstöðvarinnar
hafa veriðgefnarút.
Unnið er nú að skýrslum um
niðurstöður efnamælinga og
annarra blóðrannsókna 1. áfanga
hóprannsóknarinnar. Gefnar
verða út 5 skýrslur um þetta
atriði og er 2 þeirra að mestu
lokið en unnið að hinum. Einnig
er unnið að skýrslu um notkun
rafreiknis við hóprannsóknina.
Fleiri skýrslur eru í undirbún-
ingi.
Nokkrar svipmyndir úr Meistara Jakob.
Brúðuþættir um „Meistara
Jakob ’ ’ fr um sýn dir
Tveir nýir leikbrúðuþættir
verða frumsýndir að Fríkirkju-
vegi á morgun sunnudag 25.
nóvember. Þessir þættir fjalla
um „Meistara Jakob“ og heitir sá
fyrri „Meistari Jakob gerizt barn-
fóstra“ en sá sfðari „Meistari
Jakob og þrautirnar þrjár". t
fyrra voru sýndir brúðuþættir,
sem fjölluðu um „Meistara
Jakob“ og nutu þeir mikillar
hylli hjá yngri kynslóðinni. Marg-
ir af hinum gömlu kunningjum
Jakobs koma nú sem fyrr við sögu
í þáttunum, en þó hafa bætzt við
mörg ný andlit, gott fólk og hinar
verstu forynjur.
Brúðuleikhús er listgrein, sem
á sér langa og litríka sögu. Ilinar
fyrstu, upprunalegu leikbrúður
voru guðalíkneski, sem gátu
hreyft höfuð og hendur. Er fyrst
talað um strengjabrúður eða
maríonettur í heimildum frá 4.
öld fyrir Krist.
Brúðuleikhús voru mjög vinsæl
á meðal Rómverja. Sesar virtist
vera hálf hræddur við þau, þvf
hann bannaði brúðuleikurum að
leika annað en látbragðsleik af
hræðslu við pólitísk áhrif þeirra.
A Norðurlöndum var ekki farið
að nota brúður við leiklist fyrr en
á 17. öld. Frægasta persónan í
dönsku brúðuleikhúsi er „Mester
Jakel“ eða „Meistari Jakob“, sem
fyrst kom fram í kringum 1790.
Ilann er eins konarþjóðsagnaper-
sóna, sem enginn sérstakur
maður hefur skapað, heldur lifir
hann í gegnum aldirnar með
sínum séreinkennum. Hann er
fyrst og fremst náungi, sem ekki
ber virðingu fyrir neins konar
valdi.
Brúðuleikhús hefur ekki enn
náð verulegri fótfestu á Islandi,
en sennilega munum við eignast
okkar brúðuleikhús í framtíðinni
eins og aðrar þjóðir. Fyrir nokkr-
um árum var haldið námskeið í
leikbrúðugerð á vegum handíða-
og myndlistaskóla Islands undir
stjórn Kurt Zier. 1 framhaldi af
því var stofnaður flokkur áhuga-
fólks um brúðuleikhús, sem hlaut
nafnið „Leikbrúðuland". Flokk-
urinn hafði ekkert til að byggja
starf sitt á nema sameiginlegan
áhuga. Fyrstu árin fóru að mestu
í það, að búa til leikbrúður, skapa
persónur. Að baki hverrar brúðu
liggur mikið starf. Síðar voru
haldnar sýningar bæði í sjónvarpi
og í skólum. Svo var það eftir
áramót í fyrra, sem hafnar voru
reglúlegar sýningar á sunnu-
dögum að Fríkirkjuvegi 1L
Æfingar á nýju þáttúnum um
„Meistara Jakob“ hafa nú staðið
yfir í sjö vikur. Leikstjóri er
Hólmfríður Pálsdóttir og hefur
hún áður stjórnað sýningum
„Leikbrúðulands". Leiktjalda-
smiður er Þorbjörg Höskuldsdótt-
ir. En þær Ilelga Steffensen,
Erna Guðmarsdóttir, Bryndfs
Gunnarsdóttir og Hallveig
Thorlacius stjórna brúðunum.
Hefur hópurinn notið góðrar
aðstoðar Jóns E. Guðmundssonar
viðgerðá nýjum brúðum. En Jón
er sá íslendingur, sem mest kann
fyrir sér í brúðugerð. Sýningin á
sunnudag hefst kl. 15.
Grundarfjörður:
Freyfaxi sigldi á 2
báta og upp 1 fjöru
»A»i
Grundarfirði, 19. nóv.
AÐFARARNÓTT laugardagsins
17. nóv. sl., um kl. 04.40, kom til
Grundarfjarðar sementsflutn-
ingaskipið Freyfaxi til þess að
losa hér eitt hundrað lestir af
sementi. Þegar skipið var að
leggjast að bryggju, vildi svo
slysalega til, að það lenti á mikilli
ferð að bryggjunni og aftan á
báta. sem þar lágu.
Samkvæmt samtali sem hafnar-
vörðurinn hér, Elis Guðjónsson,
átti við skipstjóra Freyfaxa um
orsök þessa atburðar, tjáði skip-
stjórinn honum, að þegar hann
hugðist láta vélina vinna
afturábak, jók skipið ferðina
áfram með fyrrgreindum afleið-
ingum. Freyfaxi nam ekki staðar
fyrr en hann tók niðri í fjörunni
upp með bryggjunni og kom við
Neyzluvatn Reykvíkinga
grynnra en ætlað var
VIÐ boranir í Heiðmörk og
greiningu Kristjáns Sæmunds-
sonar jarðfræðings á grágrýtis-
lögunum á svæðinu f nánd við
höfuðborgina, hefur komið í
Ijós, að í stað þess, að hægt sé
að fá neyzluvatn úr djúpum
holum og öruggum fyrir meng-
un, verður Vatnsveitan að taka
neyzluvatnið úr efri jarðlögum,
eða á 10—15 m dýpi nálægt
Gvendarbrunnunum. Af þeim
sökum verður að fara með enn
meiri gát varðandi mengun í
Heiðmörk og nálægum svæðum
— enginn veit hve langt þau
ná. Þessar upplýsingar fékk
Mbl. hjá Þóroddi Th. Sigurðs-
syni, vatnsveitustjóra. Er nú
verið að safna vatninu á 10—15
m dýpi milli Jaðars og
Gvendarbrunna, þvf útséð er
um. að gagni að bora dýpra,
eins og menn höfðu gert sér
vonfr um.
Ástæðan fyrir þessu er sú, að
við boranir í Heiðmörk var ætíð
komið niður á mikil leirlög, þar
sem talið hafði verið að hægt
yrði að fá nóg vatn í grágrýtis-
Iögum á 40—50 m dýpi og ekki
þyrfti að gera svo miklar kröfur
til verndunar vegna vatnsból-
anna. En í Heiðmörk var borað
niður fyrir sjávarmál, alltað
100—110 m dýpi, og fór borinn
í gegnum míkil leirlög. Þótti þá
sýnt, að kenningin um grágrýt-
ið þarna væri ekki einhlit. Hef-
ur Kristján Sæmundsson verið
að rannsaka grágrýtislögin og
hefur greint þau í 4 lög:
Reykjavíkurgrágrýtið, Ilafnar-
fjarðargrágiýtið, Heiðmerkur-
grágrýtið og Borgarhólagrá-
grýtið. Það fyrst nefnda er um
300 þús. aára gamalt, næsta um
200 þús. ára, þriðja um 100 þús.
ára, en á milli eru setlög.
Milli þess sem Hafnarfjarðar-
grágrýtið og Heiðmerkurgrá-
grýtið runnu hefur að öllum
líkindum orðiðsig og stöðuvatn
myndazt í Heiðmörk, sem Heið-
merkurgrágrýtið lokaði svo fyr-
ir. Þá mynduðust setlög, sem
nú virka sem stífla, þannig að
vatnið rennur yfir þau. Því er
ekki hægt að vænta þess, að fá
vatn neðan við setlögin og verð-
ur að ná þvi ofan á þeim eða
litlu dýpi. Þess vegna eru vatns-
lögin í Heiðmörk miklu við-
kvæmari fyrir mengun en ef
hægt hefði verið að ná vatninu
á miklu dýpi. Ekki er
vitað hve langt þetta forna vatn
hefur náð í átt til Bláfjalla og
ekki heldur hve djúpar sprung-
urnar eu, sem þarna liggja um i
sprungustefnu landsins. En
þykku jarðlögin eru á öllu
svæðinu, sem borað hefur verið
í.
Þar sem nú er verið að bora
niðri undir jafnsléttu við Jaðar,
Er viðkvæmara
fyrir mengun
er vatn í 10—15 m dýpi. Þar
fyrir neðan eru sandlög og svo
leir- og berglög á vixl niður
f yrir 60 m og fæst ekkert vatn á
því bili.
Á Bullaugnasvæðinu er allt
með eðlilegum hætti. Þar eru
mót þriggja grágrýtislaga, þ.e.
Reykjavíkurlagsins, Ileiðmerk-
urlagsins og Borgarhólalags-
ins og fæst vatn á 25—30 m
dýpi. En þegar byggð fer að
þéttast þar í kring, má búast við
að þar verði ekki lengur
drykkjarvatn að fá, en þó
allltaf nægt vatn til iðnaðar,
sagði vatnsveitusjóri.
Um þessar mundir er vatns-
veitan að búa sig undir að bora
eftir vatni í Bláfjöllum, um 800
m frá skálanum. Er borinn til-
búinn, en snjór er á staðnum og
leizt vatnsveitustjóra ekkert
alltof vel á aðstæður þegar
hann kannaði þær í fyrradag.
Stefni Freyfaxa og Farsæ uppi f
fjöru. (Ljósm. Bæring Cecils-
son).
það gat á skipið, um það bil 10
metra fyrir aftan stefni. Frosk-
maður og lögreglan úr Ólafsvík
komu á vettvang og könnuðu
skemmdir á skipinu. Freyfaxi
hætti við frekari siglingu til Vest-
fjarða og fór í þess stað þegar til
Reykavíkur og þar í dráttarbraut,
enda kominn verulegur leki að
skipinu. Bátamir, sem fyrir
skemmdum urðu, eru Farsæll SH
30 og Gustur SH 24, og er tjón á
þeim verulegt. Þeir munu þó ekki
vera lekir og komast hafna á milli
til viðgerðar, en fyrr er ekki hægt
að gera sér fulla grein fyrir
skemmdum á þeim. Svo harður
var þessi árekstur, að Farsæll
kastaðist upp í fjöru og flaut
ekki fyrr en komið var undir
flæði um morguninn.
— Emil.
Uthlutunarnefnd
viðbótarritlauna
IIINN 8. þ.m. skipaði mennta-
málaráðuneytið úthlutunarnefnd
í samræmi við reglur nr.
307/1973, um viðbótarritlaun.
í nefndinni eiga sæti: Rannveig
Agústsdóttir, B.A., samkvæmt til-
nefningu Rithöfundafélags ís-
lans, Bergur Guðnason, lögfræð-
ingur, samkvæmt tilnefningu
Félags íslenzkra rithöfunda, og
Þorleifur Hauksson, lektor, sam-
kvæmt tilnefningu kennara í ís-
lenzkum bókmenntum við Ilá-
skóla islands, og er hann jafn-
framt formaður nefndarinnar.