Morgunblaðið - 03.07.1974, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. J0l1 1974
15
Að tala
beint við
mann-
eskjurnar
„ÉG ER búin að vera hér heima
undanfarna tvo mðnuði I frti. Hins
vegar bý ég núna f Kaupmanna-
höfn, þar sem maSurinn minn er
viS nðm, — búin aS vera þar f
rúmt ðr. Mér Ifkar prýSilega aS
vera f Kaupmannahöfn. Þetta er
rómantfsk borg. Þarna bjuggu
mfnir uppðhalds höfundar.
Kamban og Jóhann Sigurjónsson.
ÞaS er gaman aS ganga sömu
götur og þeir."
^ Nlna Björg Árnadóttirer ein af
kunnustu yngri skðldkonum fs-
lendinga bæSi fyrir IjóS sfn og
leikrit. Hún hefur aS undanförnu
dvaliS erlendis eins og fram kemur
aS ofan, en er hún kom heim I
sumarfrl fyrir skömmu, tókst
blaSamanni MorgunblaSsins aS
eiga viS hana stutt spjall einn
góSviSrisdag.
„Ég hef aldrei verið nein sérstök
Reykjavíkurmanneskja I mér," sagði
Nlna Björk. „Kaupmannahöfn finnst
mér mun skemmtilegri borg en
Reykjavik, þótt Reykjavik sé að lag-
ast. Kaupmannahöfn er reist á eldri
menningu. Og ég tek ósköp litið
eftir öllu þessu pornói".
En hvað um kúltúrinn I Kaup-
mannahöfn, — t.d leikhúslífið? „Ég
er sjálfsagt ekki nógu vel að mér um
þetta". sagði Nina Björk." en mér
virðist ekki vera um neina ákveðna
llnu eða stefnu að ræða i þeim
efnum. Þetta er allt ákaflega leit-
andi, — t d. mikið um pólitisk verk,
og mikið af skissuleikritum Þetta
kannski stafar af því, að i Kaup-
mannahöfn er talsvert mikið um til-
raunaleikhús. Ég er raunar mjög
hissa á, að slik leikhús skuli ekki
þrlfast hér Mér finnst þörf á alia
vega einu til tveimur tilraunaleik-
húsum á íslandi. Fólk virðist alltaf
gefast uppvegna peningaleysis Það
vantar styrki til slíkrar starfsemi og
raunar kannski fyrst og fremst raun-
verulegan áhuga almennings Til-
raunaleikhúsin virðast fá miklu meiri
uppörvun í Danmörku ".
En Nina Björk er samt ekki á því
að leikritunin sjálf sé á hærra stigi í
Danmörku „Eftir þau leikrit, sem ég
sá s I vetur, þá finnst mér verk eftir
unga danska höfunda alla vega ekki
betri en eftir hérlenda. Ég er búin að
sjá „Kertalog" og „Selurinn hefur
mannsaugu", og þessi leikrit segja
mér miklu meira en þau sem ég hef
séð í Kaupmannahöfn "
„Ég var mjög hrifin af „Selurinn
hefur mannsaugu", og mér finnst
gagnrýnin, sem það verk hefur
fengið, alveg fráleit. Ég er afar
ánægð með þennan nýja höfund,
Birgi Sigurðsson Hann hefur svo
mikið að segja Og hann segir það i
senn fallega og dálítið hrottalega
Hann kemur eiginlega fram sem
fullskapaður höfundur, — alveg án
bernskubreka."
Sjálf kvaðst Nína Björk nú vera
með tvö handrit að nýjum Ijóða-
bókum. „Önnur er um Kcisfog var
raunar lesin upgi Nörræna húsinu,
áður en ég fór'utan. En ég hef unnið
hana upp á nýtt Hitt handritið eru
Ijóð af ýmsu tagi Mér finnst hvor-
ugt þeirra nægilega unnið enn þá,
svo að ég hef ekki farið með þau til
útgefanda Það liggur heldur ekkert
á."
Hún kvaðst ekki telja, að Ijóða-
formið sem slíkt krefðist persónu-
legri vinnubragða en t.d. leikrits-
formið. „Min Ijóð eru að þróast.
Fyrstu Ijóðin voru, eins og Ijóð
flestra ungmenna, um ástina og
mann sjálfan. Nú held ég, að Ijóðin
séu að verða opnari, — leiti meir út
í umhverfi mitt Og þetta held ég, að
sé alveg eðlileg þróun, þótt ég sé
kannski ekki alveg rétta manneskjan
til að dæma um það "
Hún vildi llka visa á bug þeim
stimpli, sem Ijóð hennar hafa oft
fengið i gagnrýni, þ.e. að þau séu
„kvenleg" Mér finnst það rangt að
segja að Ijóð séu „kvenleg". Það er
ekki talað um að Ijóð séu „karlmann-
leg". Ætli sé ekki nóg að segja að
Ijóðin séu „einlæg". Og karlmenn
geta ekkert síður verið einlægir."
Nina Björk sagði, að áhugi sinn á
leikhúsinu hefði fyrst vaknað að
marki, þegar hún hóf nám i leik-
Nfna BJÖRK: „Aldrei er sagt. aS
Ijóð séu „karlmannleg". (Ljósm.
Mbl.: RAX)
listarskóla í Reykjavlk. „En mér
fannst ég hafa meiri hæfileika til að
skrifa en leika „Siðasta verkið sem
frumsýnt var eftir hana hér á sviði
var „Fótatak" hjá Leikfélagi Reykja-
vikur. „Það gekk illa og fékk vonda
dóma," sagði hún. „Jú, ég var mjög
vonsvikin. Leikfélagið treysti sér ekki
til að sýna það nema 12 sinnum
þannig, að það fékk aldrei tíma til að
reisa sig við eftir dómana. Samt
voru undirtektir áhorfenda mjög
góðar á sýningum. En ég hef lært af
þessu."
Hins vegar fengu einþáttungarnir,
sem Litla leikfélagið sýndi, ágæta
dóma svo og sjónvarpsleikritið
„Hælið" „Já, en ég vil, að það komi
fram, að ég er ekki ánægð með
pródúsjón sjónvarpsins á leikritinu
Hvorki sjónvarpið né leikstjórinn
höfðu raunar áhuga á að hafa nein
samráð við mig vegna upptökunnar
Það þarf endilega að hætta slikum
vinnubrögðum. Bezta fyrirkomu-
lagið væri, að höfundur veldi sér
fyrst leikstjóra. Síðan myndu þeir
vinna saman að endanlegu handriti
og velja leikara. Og að lokum yrði
þetta allt lagt fyrir viðkomandi leik-
hús eða sjónvarp."
„Ég skrifaði „Hælið" vegna þess,
að ég er á móti fangelsum"-, sagði
Nina Björk þegar talið barst að leik-
ritinu sjálfu „Það er alveg furðulegt
á þessum timum alls kyns fræðinga,
að ekki skuli hafa verið fundin upp
betri aðferð til að meðhöndla menn,
sem eru hættulegir umhverfi sinu,
Viðtal við Nínu
Björk Árnadóttur
skáldkonu
m.a. um að skrifa
sjónvarpsleikrit
á dönsku
— aðferð til að byggja þá upp og
hjálpa þeim, I stað þess að brjóta þá
niður bak við lás og slá og rimla fyrir
gluggum "
Hvað um ný leikrit i smiðum? „Ég
er með eitt i gangi, sem ég byrjaði á
í vetur og langar til að Ijúka við Ég
er raunar lika að reyna að skrifa verk
fyrir danska sjónvarpið Ég sendi
þeim beinagrindina af leikritinu og
hef fengið jákvæðar undirtektir Eðli
leikritsins er slikt, að ég held, að það
passi vel fyrir sjónvarp. Allt stuttar
senur og „intímar". Hvers vegna
fyrir danska sjónvarpið? Mig langaði
til að kynnast nýjum vinnu-
aðferðum. Svo fjallar þetta um ó-
staðbundinn vanda, öryggisleysi og
ótta manneskjunnar i nútimasam-
félagi. Hér er um sama þema að
ræða og í „Fótataki", sem ég vinn
upp "
Og hvernig er svo að skrifa á
dönsku? „Það er ekki svo erfitt að
skrifa leikrit á öðru máli. Þetta eru
aðallega „replikkur" og maður lærir
einmitt á samtöl fyrst, þegar maður
þarf að beita öðru tungumáli. Hins
vegar gæti ég trúað, að það væri
erfiðara að skrifa skáldsögu á er-
lendu máli."
„En þetta krefst ákaflega mikils
tima", sagði Nína Björk enn fremur.
„Ég á tvo drengi til að hugsa um. En
mér hefur samt gengið mjög vel að
samræma það að skrifa og hafa
heimili Kannski er það vegna þess,
að það rikir svo áreynslulaus rauð-
sokkaandi á heimilinu. Það er of
mikið um, að konur fyrirverði sig
fyrir að hugsa eingöngu um börn sín
og heimili. í Danmörku leggjast
slíkar konur oft á taugahæli vegna
þess að þeim finnst þær ekki vera
neitt og ekki geta neitt. Ég vona, að
ég verði alltaf svo heppin að geta
tekið drengina mina fram yfir allt
annað ”
Nina Björk taldi það alls ekki ólik-
legt, að danskt samfélag ætti eftir að
orka á sig sem yrkisefni i skáldskap
„Maður kynnist þarna nýjum hliðum
á llfinu, sér það i dálitið öðru Ijósi.
Samt má ekki skilja þetta svo, að
ekki sé af nógu að taka hér á ís-
landi."
En hana langar ekki til að verða
skáld i Danmörku, — likt og
uppáhaldshöfundarnir Kamban og
Jóhann Sigurjónsson. „Ég vil helzt
skrifa fyrir (slendinga. Þeir standa
mér nær. Ég held að ég mundi siður
fá hljómgrunn i Danmörku Það er
kannski svolitil hégómagirnd,
sam felst í því að hafa gaman af, ef
eitthvað kemur fram eftir mann er-
lendis. En auðvitað lærir maður
mikið af þvl lika."
Og Nina Björk Árnadóttir kvaðst
ekki taka annað skáldskaparformið.
leikrit eða Ijóð. fram yfir hitt „Eg
held, að þau fullnægi tveimur ólik-
um þörfum Og þau eru kannski
þrátt fyrir allt ekki svo óllk í þeim
báðum talar maður beint við
manneskjurnar."
— Á Þ.
Glefsur úr umsögnum sænskra
og norskra blaða um „Hælið”

9 Ingvar Orre i Dagens Nyheter
segir m.a., að islenzka sjónvarps-
leikritið „Hælið" eftir Ninu Björk
Árnadóttur hafi i sjálfu sér ekki sagt
nýja sögu. Hér væri á ferðinni
gamla sagan um leiðina í fangelsi,
úr fangelsi og i fangelsi aftur. „Við
höfum séð og heyrt og lesið um
þetta margoft, en hér var um að
ræða hljóðláta og samúðarrika
mynd". Og augljóst er, að sá þjóð-
félagsvandi, sem verkið fjallar um,
er ekki slður fyrir hendi i Sviþjóð, af
umsögn Orre að dæma.
^ Sonja Wallander i Vármlands
Folkblad segir m.a., að leikritið
hafi náigast heimildastil, en hafi á
köflum verið nokkuð viðvanings-
legt. „En kannski einmitt þess
vegna virkaði það sannfærandi,"
bætir hún við
Erik Moen i Gudbrandsdalen
segir m.a.: „Leikritið var góð og
sönn lýsing á vandamáli, sem i
gagnsæju samfélagi á borð við það
íslenzka hlýtur að vera sérstaklega
erfitt viðureignar. íslenzka sjón-
varpinu tókst á einfaldan hátt að
varpa Ijósi á verulegan vanda Leik-
urinn var oft á tiðum mjög góður,
þrátt fyrir að brjálæðisatriðin innan
fangelsismúranna hafi að nokkru
leyti verið yfirleikin."
0 Siss Schjoldager i Morgen-
bladet i Osló segir m.a.: „Er
ástandið svona slæmt á íslandi (I
fangelsismálunum)? Eða hefur höf-
undurinn, Nlna Björk Árnadóttir
skapað hér stað, sem hentar vel til
að undirstrika hina dapurlegu
mynd af fólki i dauðadæmdri bar-
áttu við „normalsamfélagið?" Sé
svo, þá á þetta rétt á sér, en er þó
tæpast nógu sannfaerandi "
Hvítár-
bakka-
annáll
Magnús Sveinsson:
HVÍTÁRBAKKA-
SKÓLINN □
Reykjavfk, 1974 □
MAGNUS Sveinsson er gamall
Hvítbekkingur, en svo nefna
sig þeir sem námu við Hvítár-
bakkaskólann í Borgarfirði.
Hann hefur nú ritað og gefið út
sögu skólans — eins konar síð-
búna skólaskýrslu — en skóli
þessi var stofnaður 1905 og
Bðkmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
starfaði til 1931. Var hann
stofnaður að danskri fyrirmynd
sem lýðháskóli, 1 fyrstunni
próflaus og mest kennt í fyrir-
lestrum, en sveigðist síðar í átt
til þess skólakerfis sem smám
saman var að skapast hér á
fyrsta þriðjungi aldarinnar.
Meðal annars skyldi hann
„glæða ást manna á sveitalífinu
og reyna að sporna við fólks-
flutningi úr sveitunum til
kaupstaðanna", eins og stóð í
lögum eins skólafélagsins.
Deildir voru tvær, yngri deild
og eldri deild, nemendur flestir
um tvítugt og víðs vegar að af
landinu. Nemendatal er í bók-
inni, og sést meðal annars af
því að furðumargar stúlkur
hafa strax í byrjun sótt Hvítár-
bakkaskólann ef hliðsjón er
höfð af að bókleg menntun og
skólaganga til handa konum
var þá enn talin óþörf af
mörgum, ef ekki beinlínis til
hins verra. Fyrsta skólaárið
voru nemendur fjórtán, þar af
sex stúlkur. Það hlutfall hélst
þó naumlega. Samkvæmt yfir-
liti Magnúsar sóttu skólann
„alls frá upphafi (1905—31)
um 600 nemendur. Eftir kynj-
um var skiptingin þannig, að
piltar voru 404, en stúlkur 196
eða tæplega 1/3 hluti
nemenda."
Með Hvítárbakkaskólanum
var kominn vísir að héraðs-
skólunum sem spruttu upp
fyrir og um 1930, mest fyrir
áhuga og tilstuðlan Jónasar
Jónssonar frá Hriflu og stóðu í
blóma á fjórða áratugnum.
Markmið þeirra skyldi vera hið
sama og Hvftárbakkaskólans:
að vera alþýðuskólar og halda
fólkinu heima í sveitunum eða
með öðrum orðum að „snúa þvf
aftur til framleiðslustarfanna”
eins og skólastjóri eins þeirra
orðaði það. Ennfremur mun
Jónas hafa ætlað þeim að hafa
nokkur pólitísk áhrif og vera
undirbúningsskólar fyrir Sam-
vinnuskólann. Tengsl við lang-
skólana höfðu þeir hins vegar
engin og voru skólastjórarnir
fæstir Iangskólamenn, heldur
allt eins úr bændastétt.
Það hlutverk að efla alþýðu-
menntunina munu héraðs-
skólarnir hafa rækt eftir at-
vikum vel. Miður tókst að halda
nemendunum heima f sveitun-
um; þeir sneru fæstir aftur „til
framleiðslustarfanna", heldur
til ört vaxandi þéttbýlisstaða
við sjávarsíðuna; urðu þar
leigubílstjórar, lögreglumenn,
kaupmenn, barnakennarar og
svo framvegis. Starfsréttindi
veittu héraðsskólarnir engin.
Nú á dögum mundi þykja
hæpið í unglingaskóla að halda
því að nemendunum að þeir
skyldu umfram allt ekki halda
lengra á námsbrautinni, heldur
snúa sér „að framleiðslu-
störfunum". Viðhorfin eru
breytt. Kannski voru hin gömlu
„rétt“ á sínum tíma; hin nýju
einnig „rétt“ í samræmi við
breytt þjóðfélag nú samkvæmt
þeirri kenning að allir séu
alltaf böi;n síns tíma. Sömu-
leiðis má deila um hvort
héraðsskólarnir hafi gert mikið
eða lítið gagn. Þeir sem þar
námu hefðu vafalaust margir
hverjir í engum skóla numið ef
þeirra hefði ekki notið við. I
héraðsskólunum vöndust
sveitaunglingarnir nokkru fjöl-
menni og voru þvf betur en ella
undir lífið í þéttbýlinu búnir
síðar á ævinni.
Magnús fer lítt út í þá sálma
að skoða skóla sinn í víðtæku
menningarlegu og þjóðfélags-
legu samhengi, heldur byggir á
endurminningum mestan part
og viðhorfunum til skólans eins
og hann minnist þeirra meðan
skólinn starfaði. Bjart er yfir
minningum hans, og þvf eru
honum efst í huga þau hollu
áhrif sem hann telur skólann
hafa haft á nemendur sína.
Skólastjórum, kennurum og
öðru starfsfólki ber hann hið
besta orð, en fer annars ekki
mikið út í að Iýsa þvf. Og ekki
er að sjá að það ágæta fólk hafi
þurft að glíma við teljandi
„vandamál“ í skólastarfinu. Ef
til vill hefur það lfka verið svo.
Fáeinar myndir eru í bókinni
og mættu vera fleiri. Blasa þar
við kunnugleg andlit manna
sem nú eru komnir á efri ár. Á
einni gefur t.d. að lfta Ingólf á
Hellu sitjandi til borðs f mat
sal skólans meðal annarra
nemenda, og á annarri þekkist
sjálfur höfundurinn í leikfimi-
tíma.
Texti bókarinnar er lipur, en
prentvillur allnokkrar og
sumar bagalegar.
Er ekki að efa að gamlir Hvít-
bekkingar kunna Magnúsi
þakkir fyrir þessa greinagóðu
skólaskýrslu og þau hlýju orð
sem hann lætur falla í garð
skóla síns, kennara hans og
nemenda.