Morgunblaðið - 09.08.1974, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. ÁGUST 1974
15
Þorsteinn Matthíasson:
Áriö 1972 dvaldi ég tvo
mánuði meðal tslendinga í
Vesturheimi, lengst af í byggð-
um þeim, sem forðum kölluðust
Nýja-ísland, er var numið af
íslenzkum innflytjendum fyrir
100 árum. Meðal þeirra mörgu,
sem þá greiddu götu mína, var
Jón Vigfússon, bóndi á Óslandi
í Riverton f Manitobafylki. Aft-
ur lá leið mín vestur nú í vor,
en þá var tími minn það naum-
ur, að mér vannst ekki tími til
að heimsækja alla þá, sem ég þó
svo gjarnan vildi hitta aftur.
Nú var ég svo lánsamur að
hitta Jón bónda hér heima og fá
tækifæri til að rabba við hann
smástund. Brot úr þessu sam-
tali fer hér á eftir og er leitazt
við að koma frásögn Jóns til
skila sem næst óbreyttri að
framsetningu.
Jón er fæddur fyrir vestan
haf. Hann er Árnesingur að
ætt, líklega Hreppamaður.
Foreldrar hans voru Vigfús
Bjarnason og Guðrún Ólafsdótt-
ir, sem komu frá íslandi 1887.
Hann er 76 ára gamall, en ber
aldurinn vel eins og flestir
Vestur-íslendingar. Og nú skul-
um við heyra hvað hann hefur
að segja:
Foreldrar mínir komu að
ónumdu landi nokkrum mílum
norðan við Islendingafljót. Þar
var þá kargaskógur og þau
byggðu sér kofa bara úr skógin-
um. Ég veit ekki, hvort ég á
fremur að kalla það kofa eða
hús. Þau lifðu þar fyrst, en svo
byggðu þau annað, sem var svo-
lítið betra og svo það þriðja. Og
nú er ég búinn að byggja það
fjórða á þessu sama landi. Það
er kannske ekkert stórhýsi, en
svona meðalfamilíuhús eftir
þvi sem þau gerast hjá okkur
fyrir vestan — nægilega stórt.
Ég átti tíu börn og það er
meðalfamilía lfka, held ég. Nú
er þetta orðið þó nokkuð býli,
við höfum milli 8 og 9 hundruð
ekrur, en upphaflega voru
heimilisréttarlönd Iand-
nemanna 160 ekrur og það var
stærð þess lands, sem faðir
minn byrjaði með, og húsið mitt
stendur á þvi landi, sem hann
fékk í byrjun. Hjá mér og son-
um mínum, þeim sem heima
eru, mætti kannske kallast
félagsbú. Ég er nú orðinn léleg-
ur, svo þeir eru farnir að gera
meira en ég er fær um. Faðir
minn lifði eingöngu af landi
sínu. Hann var ekki fiskimaður
nema bara fyrir heimilisbrúk.
En þegar við bræðurnir uxum
upp, unnum við á vatninu. En
siðan 1930 hef ég ekki stundað
fiskiveiðar, ekki til að selja
a.m.k.
Samtal
við Jón
Vigfússon,
vestur-
íslenzkan
bónda
úr
Manitoba-
fylki í
Kanada
Ég held, að foreldrar mínir
hafi alltaf haft nóg, eftir að þau
komu vestur. Það var aldrei
neitt rfkidæmi en þau höfðu
skepnur og það sýndist duga.
Og ég varð aldrei var við, að
þau sæu eftir að fara frá
Islandi.
Þau lentu í flóðinu, sem kom
f Isafoldarbyggðina 1902 — og
fluttu þá til Selkirk og vöru þar
í níu mánuði, en komu svo til
baka aftur. Eg man ekki eftir
þeim erfiðleikum. Ég er yngst-
ur af sex systkinum. Móðir mín
dó, þegar ég var bara fjögurra
ára. Faðir minn giftist aftur og
átti með þeirri konu fimm börn.
Af þeim eru þrjú á lífi og einn-
ig þrjú af okkur eldri systk
inunum. öll erum við búsett i
Manitoba, en ég er sá eini, sem
er þarna norðurfrá.
Á fyrstu landnámsárunum
var mikið af veiðidýrum í skóg-
inum, t.d. rjúpum, rabbítum
o.fl., það getur skeð að faðir
minn hafi eitthvað stundað
veiðar, en ég man náttúrlega
ekki eftir því. Ég býst við, að
við höfum alizt upp við
íslenzkar heimilisvenjur, því að
pabbi lærði t.d. aldrei enskuna
almennilega, en gat alveg
bjargað sér fyrir því. Þá voru
er alveg áreiðanlegt. Ég veit
ekki, hvernig á því stendur, að
þetta þarf að vera svona dýrt,
því þið fáið bensinið frá
Austurlöndum líka. Af hverju
þarf það þá að vera mikið
dýrara hjá ykkur en okkur? Ég
er ekki stjórnmálaleiðtogi og
get því ekki staðiðfyrir svörum
á þeim vettvangi.
Já, mér sýnist dýrtiðin hjá
ykkur vera alveg hóflaus. Ég
kaupi að vísu lítið, en það sem
ég hefi spurt um verð á er
miklu dýrara en heima. En
kannske hafið þið meira kaup
eða inntektir fyrir ykkar yinnu.
Kaup hjá ókkur? Ja, ef þú ferð
með vél á verkstæði, er það um
10 dollarar fyrir tímann, en
maðurinn sem vinnur fær af
því að minnsta kosti 6 dollara.
Nú held ég að Manitobastjórnin
hafi ákveðið að lægsta kaup,
sem má greiða fyrir vinnustund
verkmanns sé 2 dollarar og 25
cent.
Við tökum ekki menn, ég og
synir mínir. Við vinnum allt
sjálfir, svo það er lítið, sem við
þurfum að borga út f manna-
kaup.
Já, heimilistekjurnar duga
vel, já, og við eigum afgang. Ég
er ekki að segja, að það séu
nein ósköp. Vinnutími bóndans
yfir sumarið fer mest eftir veðr
áttunni. Þegar rigning er og
blautt, er ekkert hægt að gera,
flestir í nágrenninu Is-
lendingar, sérstaklega f kaup-
staðnum, sem þá var kallaður
Islendingafljót. Auk heldur
búðarmennirnir þá. Þeir voru
flestir eða allir Islendingar.
Það var voðalítið af öðru fólki
en Islendingum það tímabil.
Því þá var ekki komið neitt af
Pólverjum og fleiri þjóðum,
sem seinna komu. Það töluðu
því allir íslenzku.
Ég giftist íslenzkri konu, sem
hét Jónína Björg Gíslason, áður
en hún giftist mér, en síðan
auðvitað Vigfússon. Við höfum
átt tíu börn. Þau eru öll upp-
komin og við höfum ekkert
þeirra misst. Einn sonur minn
er hjá mér og annar hefur
byggt þar skammt frá. Tveir
eru farnir að heiman og allar
sex dætur mínar eru giftar og
eiga sín eigin heimili.
Það mætti kannske kalla það
dálftið dagsverk að koma þess-
um börnum upp. En við höfð-
um aldrei neina kreppu með
það. Það var ekkert því til fyrir-
stöðu. Við höfðum alltaf nóg
handa okkur og okkar börnum.
Já, bara af landinu, því ég
stundaði ekkert sjó eftir að ég
gifti mig. Það er miklu minni
fiskur f vatninu nú en þegar ég
var ungur, en samt sýnist nú
aftur að koma meiri fiskur,
sfðan vatnið var hvílt í tvö ár.
Þá var talað um, að í því væri
einhver mengun og ekki talið
óhætt-að veiða. Nú eru líka
gefin út leyfi handa hverjum
fiskimanni. Hann má aðeins
veiða ákveðið magn, svo verður
hann að hætta. Áður var þetta
ekki gert, þá mátti hver rífa
upp eins mikið af fiski og hon-
um sýndist og það var eflaust
verra. Sumir, eins og gengur og
gerist, eru ekki ánægðir með
þetta, vilja láta leyfa meiri
veiði, en ég held það bezta, sem
hægt sé að gera, væri að tak-
marka hana, Jjví annars yrði
fiskveiðin eyðilögð.
Þegar ég byrjaði, var lítil
kornrækt, en nú erum við búnir
að kaupameiraland. Það var
skógarland, en við erum búnir
að ryðja skóginn, svo að við
höfum orðið býsna mikla korn-
rækt líka, svona 500 ekrur. En í
vor var veðrið óvanalega vont,
eitthvert versta veður, sem ég
man eftir. Þegar við ætluðum
að fara að sá, voru alltaf
rigningar og kuldi. Og við gát-
um því ekki sáð nema í rúmlega
helming af því landi, sem við
erum vanir að sá f.
Nú höfum við í kringum 200
gripi, bæði kýr og geldneyti.
Við fáum kannske svona 50—60
kálfa og þá er líklegt að við
seljum 40 kálfa í haust og svo
eitthvað af fullorðnum gripum,
eftir því hvernig þeir verða í
holdum.
Verðið er býsna gott, þó er
það lægra en það var í fyrra, en
það er líka allt, sem við þurfum
að kaupa, svo hátt, að það verð-
ur að vera gott. öll verkfæri og
þetta bensín, sem þið kallið, við
köllum það olíu. Hún er að vera
svo gífurlega há. Við bændur
höfum tanka og fáum kannske
3—4 hundruð gallon í einu, og
kostar þá bensínið um 40 cent
(38 kr.)gallonið,en svo brúkum
við dísilolíu. Hún er svo sem 37
cent gallonið. Þetta er verðið
fyrir okkur „farmarana". En
bensínið, sem við brúkum á
bílana, er 17 centum hærra, en
á því er söluskattur.
gerist í landinu og búið að setja
á hann harða toppinn, svo hann
er eins og gatan hérna. Eg
heyri þið hér á Islandi kallið
það olfumöl.
Læknir? Já, hann var í River-
ton, en ég þurfti lítið á honum
að halda, mín börn voru vel
hraust.
Þegar pabbi kom var erfiðara
með lækni. Þá var þó hér hómó-
pati, Pétur Bjarnason. Hann
kom utan af tslandi og reyndi
að hjálpa fólki. Ég veit ekki
hvort hann hjálpaði, en fólk
hafði a.m.k. trú á því og það er
alltaf betra en ekki neitt.
Ég sé það, að það er allt
miklu dýrara á Islandi heldur
en hjá okkur, öll matvara, það
en á sáningar- og uppskerutíma
er unnið jafnt nótt sem dag, ef
gott gefst veður.
Landið okkar er gott og enn
þá ekki fullnumið, en það land,
sem stjórnin á norður frá, er
skógarland og ekki jafngott og
það, sem þegar hefur verið
ræktað. Veðrátta þar? Hún er
alveg sú sama. Þetta er ekki svo
langt norður frá. Við sækjum
mest verzlun til Riverton og þó
stundum alla leið til Winnipeg.
Þetta tekur ekki langan tíma,
sjáðu, þægileg ferð á tveim
tfmum frá okkur.
Áður, þegar pabbi bjó, þá var
nú öldin önnur. Við fórum á
litilli byttu inn í bæ (Riverton).
Ef vindur var hagstæður og við
gátum haft uppi segllappa, vor-
um við kannske minna en tvo
tíma, en ef taka þurfti barning
á móti, þá gat það gengið seint.
En svo fengum við okkur bát og
settum í hann gasvél. Þetta var
áður en vegurinn kom, og það
var enginn vegur aðráðifyrren
eftir 1940. En nú er kominn til
okkar góður vegur eins og bezt
I vor og sumar hefur verið
mjög hátt í vatninu og það
hefur gengið mjög á heylandið
okkar, sem liggur meðfram
bökkunum. Norðanstormurinn
breytir svo mikið hæðinni á
vatninu, þvf eins og margir vita
er „Lake Winnipeg“ langt og
mjótt. Það er svo breiðara til
beggja enda og norðurendinn
miklu stærri en suðurendinn.
Og þegar norðanvindurinn
kemur, ýtir hann vatninu að
norðan inn í suðurendann og þá
hækkar svo gífurlega í vatninu
þar. Og þegar fer að líða á
sumarið, kom stormar, sem
endast í tvo, þrjá daga og ná
yfir allt vatnið, og þá er alltaf
flóðahættan fyrir hendi. En
jafnskótt og vindinn lægir,
lækkar aftur í vatninu, en það
getur gert illt af sér, þó að það
komi aðeins í skyndiheimsókn
til okkar.
Ég held, að bændur í mínu
byggðarlagi komist vel af. Ég er
ekki að segja, að neinn þeirra
sé ríkur, en þeir hafa held ég
nóg fyrir sig, allir, sem ég veit
af.
Ég hefi aldrei heyrt talað um
neitt tilfinnanlegt atvinnuleysi
hjá okkur, nei, nei. Það geta
allir fengið vinnu, sem vilja
vinna. Það er þá helzt f
Winnipeg. Þeir, sem vinna,
geta allir lifað góðu lífi af dag-
vinnukaupi sínu, já, já.
Skattar? Ja, það fer eftir þvf,
hvað inntektirnar eru miklar.
Fyrir hjón eru dregnir frá 3000
dollarar og 300 dollarar fyrir
hvert barn, áður en nokkurt
skattgjald er lagt á, sem er
kannske eins og 20—25% af
því, sem þá er eftir, þangað til
komið er upp f talsvert háar
inntektir. En svo hefur fýlkis-
stjórnin 5% ,,taxa“, það sem þið
kallið söluskatt. En við
„farmarar" eða bændur þurf-
um ekki að borga hann á þá
vöru, sem við notum til
búreksturs, eins og land-
búnaðarverkfæri og svoleiðis.
En ef við kaupum bíl, þurfum
við að borga hann.
Bílarnir? Ja, þeir eru
náttúrulega jafndýrir og fyrir
ykkur, þegar þið kaupið þá þar.
En þið verðið að borga tvisvar
sinnum meira, þegar hann er
kominn hingað. Eg heyrði
hérna, að maður keypti bfl fyrir
vestan, og þegar hann kom
hingað, var hann þrisvar sinn-
um eins dýr og hann var vestur
frá. Það hlýtur einhver að taka
þá peninga, en ég veit ekki,
hver tekur þá.
Mér lízt vel á Island að mörgu
leyti. Það sem er gott, er býsna
gott. En svo er líka mikið af
landi, sem er ónýtt og ekki
hægt að nota.
Við fyrir vestan höfum hlý og
góð hús, ekki mjög stór en
þægileg. Þú veizt, að íslenzka
byggðin tilheyrði Manitoba-
fylkinu fyrst. Ég veit ekki fyrir
hve löngum tíma þar var
íslenzk stjórn. En svo tók
Manitobafylki allt yfir og við
erum í Manitobafylki núna.
Minn búskapur hefur vaxið
vel og eðlilega. Svo langt sem
ég veit, taka synir mfnir við af
mér. Þeir gætu náttúrulega
snúið sér að öðru, en núna í
svipinn held ég, að þeir geri
Framhald á bls. 27.