Morgunblaðið - 14.08.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. AGUST 1974
Byggö á Eiðsgranda:
Byggingarþjónusta
A.í.
Þjóðhátíðarbók barn-
anna.
Hugleiðingar um þjóð-
hátíðarsýningar og
minjagripi.
Málun húsa.
Það var heillaríkt skref, sem
borgarstjórn tók, er hún sam-
þykkti að fá heimild skipulags-
ráðs til að breyta staðfestu skipu-
lagi á Eiðsgranda þanníg, að í stað
iðnaðarhverfis verði þar skipu-
lagt íbúðarhverfi. Hér er um að
ræða einn alfegursta útsýnisreit
borgarinnar og hefði það verið
mikil ógæfa að leggja hann undir
iðnaðarhverfi. I framhaldi af sam-
þykkt borgarstjórnar og eftir að
unnið hafði verið að heildarskipu-
lagi svæðisins, ákvað borgarráð
að láta fara fram samkeppni um
íbúðargerð og skipulag á um-
ræddum reit.
Urslit þessarar samkeppni ligg-
ur nú fyrir, og getur að líta til-
lögurnar í húsakynnúm
Byggingarþjónustu Arkitekta-
félags Islands að Grensásvegi 11,
syo sem getið hefur verið í
greinargóðum fréttum fjöl-
miðla
öll er þessi þróun mjög heil-
brigð, slík samkeppni losar um
hugmyndir, skapar umræðu, og
svo er sjálfsagt að borgarbúar fái
tækifæri til að fylgjast með fram-
vindu jafn þýóingarmikilla atriða
er varða framtíðarútlit einstakra
hverfa borgarinnar. Ég hef verið
allforvitinn um framvindu
þessara mála, ekki síst vegna
þess, að mér lék hugur á að vita
hver yrði hlutur myndlistarinnar
i tillögum samkeppnisaðila. Ég
kom þvf fljótlega á vettvang eftir
að sýningin var opnuð, þvf að ég
var og ér svo bíræfínn að álíta
myndlistarmenn þjóðfélagshóp,
sem taka ber tillit til líkt og
annarra minnihlutahópa, svo sem
er f auknum mæli farið að gera i
sambandi við slfkar samkeppnir.
Ætla mætti, að í íbúðarhverfi, þar
sem ráð er gert fyrir 6—7000
manna byggð (sbr. verðlaunatil-
lögu) á einum alfegursta útsýnis-
staó borgarinnar, fýsi einhverja
sjónlistarmenn að búa og eiga sér
starfsvettvang, einnig að þeir hafi
hug á að leggja hönd á plóginn
um lífræna skreytingu um-
hverfisins, að gert sé ráð fyrir
höggmyndum og ýmsum mynd-
verkum, og jafnvel nokkrum
íbúðum og vinnustofum mynd-
listarmanna. Skemmst frá að
segja þá varð ég fyrir vonbrigðum
hvað þessi atriði snertir, því að ef
hér er einhvers staðar gert ráð
fyrir að þessi hópur eigi athvarf,
hefur það farið framhjá athugun
minni, slíkum þörfum á trúlega
að sinna sfðar, líkt og endranær.
Annars horfir hér vissulega
margt til gleðilegra framfara í
hinum ýmsu tillögum, og til eftír-
breytni í gerð fjölbýlishúsa í
framtíðinni, einkum hvað það
snertir að skapa lífræna byggð,
veita félagslegum athafnaþörfum
íbúanna á öllum aldursskeiðum
rými og útrás, og einangra bif-
reiðina svo sem víða er farið að
gera. Fyrir þetta og fleira, sem til
framfaraiiorfir, hafði ég ánægju
af að skoða tillögurnar og vildi
mega vænta að slíkar hugmynda-
samkeppnir fari fram sem oftast,
eftir því sem við verður komið.
Eitt á ég þó erfitt með að
melta, en það er, að tillaga sú, er
hlaut önnur verðlaun, skyldi
dæmd úr leik vegna þess, að höf-
undur (sem þó er arkitekt að
mennt) hafði ekki öðlast leyfi til
að leggja teikningar fyrir
Byggingarnefnd Reykjavíkur, og
samkvæmt samkeppnisreglum
A.I., gr. 17 02, varð að svipta
tillöguna þeim verðlaunum, sem
hún hafði hlotið, auk þess, að hún
var ekki höfð til sýnis. Ég hefði
haldið, að í slíkum samkeppnum
hlytu sjálfar hugmyndirnar að
vera efst á blaði, en ekki lýtalaus
tæknileg úrvinnsla, sem skapandi
listamenn nefna í gamni „rass-
púðavinnu“, þar sem um fast-
mótuð og dauð tæknileg atriði er
að ræða og skapandi atriði komast
hvergi að. Það er ekki mögulegt
að gefa út vegabréf á frjóar
Vffill Oddson verkfræðingur og Helgi Vilhjálmsson arkitekt, sem eru meðal höfunda I. verðlaunatillög-
unnar. Á veggnum hangir skipulagshugmynd þeirra að öllu Eiðsgrandasvæðinu.

Séð yffr Eiðsgranda. A inngirta svæðinu til vinstri á myndinrti verður fyrsta fjölbýlishúsið reist.
MYND’
LISTAR
SYRPA
Mvnúilst
I.iósmyndir Mbl. RAX.
skapandi hugmyndir, og því hlýt-
ur að vera háskaleg stefna að
binda sig hér um of við lögvernd
starfsgreina og þröngar sam-
keppnisreglur. Nægilegt virðist
að lögvernda mótaðar tækni-
greinar, en réttindi til að koma
hugmyndum á framfæri má ekki
leggja í hendur fámenns hóps
með lagaboði. Arkitektar eru mis-
jafnlega hugmyndafrjóir, en góða
hugmynd getur hvaða faglærður
arkitekt eða tækniteiknari út-
fært, og þetta atriði er sjálfsagt að
lögvernda. Einnig mætti spyrja
hvers vegna enginn myndlistar-
maður var hafður með til ráðu-
neytis í samvinnuhópi, en slíkt
mætti telja eðlilegt i sambandi við
nútíma samkeppnir, og Walter
Gropius stofnaði Bauhaus í
Weimar skirrðist ekki við að nota
hugmyndir skapandi myndlistar-
manna og þá ekki síður sjálflærða
en skólaðra. — Snjöll hugmynd er
mikilsverð hvaðan sem hana ber
að, og það hlýtur tvimælalaust að
vera hemill á framfarir að hleypa
hér að þröngsýni svo sem fram
kemur i þeirri hagsmunaáráttu að
stimpla allt fyrirfram ógilt, sem
ekki kemur frá vissum útvöldum
aðilum, en þvi miður ber allnokk-
uð á slíku meðal skapandi lista-
manna og ber það svip af sér-
hyggju og þröngsýni.
Að sjálfsögðu eiga menntaðir
arkitektar að ganga fyrir við
teikningu húsa, það er að mínum
dómi óumdeilanlegt, en hins veg-
ar eiga hugmyndasamkeppnir að
vera opnar að vissu marki og mér
þykir fráleitt að útiloka þar
menntaða arkitekta með einfaidri
skírskotun i reglur og kvaðir.
— Mér kom mjög á óvart hve
lítið var um hugmyndariss á
sýningunni og hve rækilega var
leitast við að ganga frá öllu. Á
sýningu verka Alvars Aalto f
Helsingfors á sl. sumri voru hug-
myndarrissin aðalatriðið, þau eru
að vísu ekki einhlít varðandi sam-
keppnir, en mikilsverð viðbót og
mjög til glöggvunar.
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Að lokum vil ég varpa fram
nokkrum áleitnum spurningum
til íslenzkra arkitekta: Getur
talist rétt að sniðganga mynd-
listarmenn? Eru þeir án sam-
félagsréttinda? Væri ekki hyggi-
legt að hagnýta menntun þeirra,
hæfni og dómgreind á sviði lista
þegar samkeppni fer fram um
skipulag nýrra íbúðarhverfa?
Sem myndlistarrýni og kennara
um árabil þykir mér rétt að vekja
athygli á þjóðhátíðarbók barn-
anna „Við byggjum land,“ því að
hér er um mjög áhugavert tillegg
til þjóðhátíðar að ræða, sem ber
að þakka. Ritmálinu hafa ræki-
lega verið gerð skil á síðum blaðs-
ins, og reyndar bókinni í heild,
svo að naumast er þar við
bætandi. Skal þó tekið undir, að
val mynda hefur yfirleitt tekist
vel, nema hvað einstaka svart-
hvíta mynd áhrærir, þar sem mér
virðist innihald myndar
(frásögn) vera meira atriði en
gæðin. Þar sem frjálst hugmynda-
flugið og sköpunargleðin ræður
ferðinni verður eftirtekjan mest f
list barna, og fáar ef nokkrar
kennslugreinar eru betur fallnar
til að losa um hvers konar hömlur
meðal þeirra, og eingöngu sem
slík hefur myndíðakennsla miklu
hlutverki að gegna í skólakerfinu.
Þessu atriði gerir bókin góð skil
og það er frá mínum bæjardyrum
séð mikilvægast, en myndíða-
kennsla hefur víða verið horn-
reka fram að þessu, vanmetið fag
og misskilið. Væri þýðingarmikið
ef slík útgáfustarfsemi gæti orðið
árviss viðburður í framtiðinni,
sem nokkurs konar úttekt á því,
sem gert er í skólakerfinu á sviði
skapandi atriða í mynd og máli.
Ýmsar myndlistarsýningar hafa
verið settar upp í tilefni þjóð-
hátíðar úti í landsbyggðinni og
nágranabyggð höfuðborgarinnar,
og er óhætt að fullyrða, að aldrei í
sögu þjóðarinnar hafi myndlist
verið gerð eins ítarleg skil og á
yfirstandandi ári, hæst bera hér
skiljanlega sýningarnar á höfuð-
borgarsvæðinu og þá ótvirætt
sýningin að Kjarvalsstöðum
„Islensk myndlist f 1100 ár“, en
framtak landsbyggðarinnar skal
sfst vanmetið og hefði ég gjarnan
viljað rækta það svið betur, en
tími og aðstæður hafa ekki leyft
mér að vera á faraldsfæti um land
allt i þvi skyni. Auk myndlistar
má nefna hlut listiðnaðarins
varðandi gerð margvíslegra
minjagripa og er þar víða brota-
löm á, en slíkt er ekkert
séríslenskt fyrírbæri í sambandi
við líkar hátiðir. Framtak þjóð-
hátíðarnefndar ber hér af að
sjálfsögðu, enda undirbúningur-
inn þar mestur að undangengnum
samkeppnum, en þar brugðust
fslenskir myndlistarmenn með
dræmri þátttöku. Þess skal getið,
að veggskildi eða platta ber að
vinna beint i efnið, en ekki eftir
fyrirfram gerðum uppdráttum,
það eru réttustu og listrænustu
vinnubrögðin i gerð þeirra og sem
skila mestum árangri, að því er
mér hefur verið tjáð af kunnug-
um, — ber að hafa það í huga í
framtíðinni. — Ég eyddi á dögun-
um einni kvöldstund á tveim
sýningum í nágrannabyggðinni og
vil aðeins vikja að þeim hér: i
Vighólaskóla í Kópavogi var sett
upp sýning á innkaupum bæjar-
félagsins á síðustu árum, sem sér-
stök kosin nefnd sér um, en menn
virðast þar áhugasamir um að
viða að listaverkum eftir eldri og
yngri myndlistarmenn. Þetta eru
vafalitið bein og óbein áhrif þess
hve margir starfandi myndlistar-
menn eru búsettir i Kópavogi, en
þar fengu þeir byggingalóðir og
hafa byggt vel. Ekki er þó hér um
„próvensíölsk" viðhorf að ræða,
því að kappkostað er að kaupa
verk eldri sem yngri islenskra
myndlistarmenna, eftir því sem
getan leyfir, en i fjárhagsáætlun
kaupstaðarins er gert ráð fyrir að
verja hálfu prósenti af tekjum
hans til menningarmála. Hér er
þegar sprottinn vísir að allgóðu
safni, en sá er ljóðurinn á, að
myndirnar eru geymdar viða á
skrifstofum og i skólum, og ekki
alltaf sem best búið að þeim.
Tækifæri til að bæta úr þessu
gefst í hvert sinn þegar efnt er til
sýningar, en virðist að þessu sinni
ekki hafa verið hagnýtt, þvi að
ryk hafði jafnvel ekki verið
þurkað af myndum. Bent skal á,
að hér er um að ræða verðmætar
eignir, sem ekki ber að láta
drabbast niður þar til að það
kostar stórfé að gera við þær.
Það voru önnur viðhorf
ríkjandi varðandi sýninguna i
Iðnskóla Hafnarfjarðar, því að
hér voru sýnd verk listamanna,
sem búsettir hafa verið i Hafnar-
firði og þvi „innansveitar-
krönika" f besta lagi. I Hafnar-
firði er ekki um nein skipulögð
innkaup að ræða, svo ég viti til, og
þó hafa búið þar ýmsir mynd-
listarmenn er hafa meira og
minna gert garðinn frægan, svo
sem Gísli Jónsson, Gunnlaugur
Scheving, Asgeir Júl, Eiríkur
Smith, Sveinn Björnsson, Pétur
Friðrik o.fl. Fæstar af myndum
flestra þessara myndlistarmanna
munu hafa orðið eftir í Firðinum,
og þá helst hjá ættingjum og
vinum, og er þannig nokkur
ástæða til að vona, að nokkur
breyting verði á viðhorfum Hafn-
firðinga til myndlistarmanna
sinna í framtíðinni og þá annarra
um leið. Ekki virðist skorta áhug-
ann, því að aðsókn á sýningar þar
virðist litlu minni almennt en í
höfuðborginni.
Svo enda ég þetta spjall mitt með
fáum orðum um málun húsa í
höfuðborginni, en það er að mfn-
um dómi eitt ánægjulegasta fram-
takið á þjóðhátíðarári hve al-
menningur hefur tekið við sér í
þeim efnum. Svo langt hefur at-
hafnastarfsemin náð að tima-
bundinn hörgull hefur verið á
ýmsum tegundum málningar.
Annað, og sem mestu máli skiptir,
er hve framförin er mikil f vali
lita á hús og miklu meira hugað
að þvf, að láta form þeirra njóta
sin með réttri niðurskiptingu. Það
gerðist oftar hér áður fyrr, að
sterkir litir kæfðu formið, eða að
það gufaði upp f litdeyfð. Hér er
ég þó ekki að mæla frekar með
sterkum litum heldur hlýtur það
jafnan að vera aðalatriðið, hvort
sem litir eru sterkir eða veikir, að
grómagn litanna falli að formi
húsanna.