Morgunblaðið - 21.08.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. ÁGUST 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjórn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 1 00.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands
j lausasölu 35,00 kr. eintakið
jálfstæðisflokkurinn
og Framsóknarflokk-
urinn hafa nú rætt
um möguleika á myndun
ríkisstjórnar þessara
tveggja flokka í vikutima.
Margt bendir til þess, að
samkomulag geti tekizt
með þessum tveimur
stærstu flokkum þingsins,
þannig að unnt verði að
mynda starfhæfa meiri-
hlutastjórn á þingræðisleg-
um grundvelli. Þessi stutti
tími hefur þó ekki nægt til
þess að kanna öll málefni
til hlítar. Á hinn bóginn er
ljóst, að stjórnarmyndun
verður að hraða mjög
vegna þess ástands, sem nú
ríkir í efnahags- og fjár-
málum þjóðarinnar.
Rúmur einn og hálfur
mánuður er liðinn frá al-
þingiskosningum án þess
að samkomulag hafi tekizt
um myndun ríkisstjórnar,
er nyti stuðnings meiri-
hluta á Alþingi. Formanni
Sjálfstæðisflokksins var í
eðlilegu framhaldi af úr-
slitum alþingiskosning-
anna í fyrstu falið að kanna
möguleika á myndun
meirihlutastjórnar. Hann
lagði fyrst til, að stjórn-
málaflokkarnir allir ræddu
úrræði í efnahagsmálum.
Af hálfu annarra flokka
var ekki áhugi á slíkum
viðræðum. Þá óskaði Geir
Hallgrímsson sérstaklega
eftir viðræðum við Alþýðu-
flokkinn og Framsóknar-
flokkinn um myndun ríkis-
stjórnar. Á því stigi höfn-
uðu báðir þessir flokkar
viðræðum af því tagi. Það
sem ávannst á þessu fyrsta
stigi málsins var, að gerð
var úttekt á stöðu þjóðar-
búsins. Þær upplýsingar,
sem þannig fengust um
stöðu efnahagsmálanna,
hafa síðan verið grundvöll-
ur að umræðum um úrræði
í þessum efnum.
Tilraun vinstri flokk-
anna svonefndu til þess að
endurlífga vinstri stjórn-
ina, sem féll í alþingiskosn-
ingunum, stóð f fullar
þrjár vikur. Enginn árang-
ur varð af þeim viðræðum.
Reyndar var ljóst frá upp-
hafi, að engar forsendur
voru fyrir myndun starf-
hæfrar ríkisstjórnar á
þeim grundvelli. Áhugi
þessara flokka á nýrri
vinstri stjórn var í raun
réttri ekki meiri en svo, að
Lúðvík Jósepsson var við
laxveiðar mestallan þann
tíma, er viðræðurnar fóru
fram. Hér fór því mikill
tfmi til ónýtis.
Þegar málum var svo
komið var eðlilegt, að
kannað yrði af alvöru,
hvort málefnasamstaða
gæti tekizt með Framsókn-
arflokknum og Sjálfstæðis-
flokknum eins og Geir
Hallgrímsson lagði til þeg-
ar í upphafi. Þessir tveir
flokkar hafa á hinn bóginn
haft mjög knappan tíma til
þess að kanna þessi mál-
efni til þrautar, þannig að
unnt yrði að leggja grund-
völl að traustu stjórnar-
samstarfi. En aðstæður eru
með þeim hætti eins og
marg sinnis hefur verið
lögð áherzla á, að ekki má
dragast úr hömlu að ríkis-
stjórn verði mynduð.
Sú óvissa, sem ríkir um
stjórnarstefnu og brýnustu
aðgerðir í efnahagsmálum,
veldur eðlilega miklum
vandkvæðum. Við slíkar
aðstæður er jafnan hætta á
óeðlilegu ástandi, spákaup-
mennsku og svartamark-
aðsviðskiptum. Fyrir síð-
ustu helgi varð Seðlabank-
inn að grípa til sérstakra
aðgerða vegna þessa
óvissuástands. Voru þá
settar sérstakar reglur um
sölu gjaldeyris, en gjald-
eyrisvarasjóðurinn hefur
aldrei verið jafn bágborinn
og nú. Talið er að hann
dugi fyrir þriggja vikna
innflutningi, en við eðlileg-
ar aðstæður á hann að
standa undir þriggja til
fjögurra mánaða innflutn-
ingi. Þetta sýnir, hversu
brýnt þaö er, að mynduð
verði starfhæf ríkisstjórn,
er geti tekið þessi viðfangs-
efni traustum tökum.
Með hliðsjón af þessum
aðstæðum er eðlilegt, að
lagt sé hart að flokkunum
tveimur, er nú kanna
stjórnarmyndun, að þeir
hraði viðræðum sínum svo
sem verða má til þess að fá
úr því skorið, hvort sam-
komulag tekst. Þeir hafa
skemmri tima til þessarar
könnunar en venjulegt er.
Brýnt er, að forystumenn
Framsóknarflokksins og
Sjálfstæðisflokksins skeri
skjótt úr um, hvort af sam-
starfi flokkanna getur orð-
ið.
Upplýst hefur verið, að
Framsóknarflokkurinn er
reiðubúinn til samstarfs
um varnarmálin og telur
ekki ástæðu til þess að
halda fram viðræðugrund-
vellinum, sem lagður var
fyrir Bandarlkjastjórn.
Ástæða er því til þess að
ætla, að samstarf lýðræðis-
flokkanna í varnar- og ör-
yggismálum geti tekizt á
ný. Um önnur atriði hefur
ekki verið rætt opinber-
lega, en ástæða er þó til
þess að ætla, að flokkarnir
geti náð samkomulagi um
aðgerðir í efnahagsmálum.
Alþingi tók þannig til
starfa á ný I gær eftir að
samkomulag varð um að
framlengja bráðabirgða-
lögin frá því í vor í þvi
skyni að gefa tóm til að
kanna frekari aðgerðir. En
aukaþingið hefur verið
óstarfhæft fram til þessa,
þar sem allt hefur verið I
óvissu með myndum meiri-
hluta ríkisstjórnar.
Sjálfstæðisflokkurinn
hefur boðað til flokksráðs-
fundar I dag, þar sem rætt
verður um stjórnarmynd-
unarviðræðurnar. Líkurn-
ar ættu því að fara að skýr-
ast I þessum efnum, enda
má það ekki dragast mjög
lengi úr þessu.
Línurnar þurfa að skýrast
IJÓHANN HJÁLMARSSON ^^STIKURl
Sólskinið íAusturstrœti
REYKJAVtK er orðin fegurri
borg. Að reika um Austurstræti
á góðviðrisdögum, björtum
morgnum eins og í sumar, lyfti
huganum eins og ljóð skáldsins,
sem orti um „bernsku vorrar
athvarf".
Nú er búið að setja upp mynd
Tómasar Guðmundssonar í
Austurstræti, ég á við brjóst-
mynd Sigurjóns Ölafssonar af
honum. Sigurjóni hefur sjald
an tekist betur og því hljótum
við öll að fanga þótt fátt jafn
ist á við að mæta Tómasi
sjálfum í Austurstræti og fá
að vera þiggjandi andríkis
hans og fyndni. Einu
sinni afgreiddi ég bækur í
Bókaverzlun Sigfúsar Ey-
mundssonar, þar sem Stein-
ar Þórðarson gengur um og
þekkir sennilega allar íslenskar
bækur (að minnsta kosti titla
þeirra og útgefendur). Tómas
Guðmundsson kom oft í búðina
og það voru mínar bestu stund-
ir þar. Ég sakna þeirra stund-
um vegna þess að samveran
með Tómasi var kennslustund,
sem ég gleymi aldrei. Tómas
talaði um gamla vini sína eins
og Jóhann Jónsson, Jón Thor-
oddsen, Guðmund G. Hagalín,
Sigurð Einarsson og Halldór
Laxness og hann gleymdi ekki
hinum ungu, sem voru að hefja
skáldferil sinn. Hann bar um-
hyggju fyrir hinu nýja og
óráðna og virti hugrekkið. En
vei þeim, sem urðu fyrir barð-
inu á sumum athugasemdum
hans. Þær voru þó flestar
íþróttarinnar vegna, þeirrar
listar, sem Tómas kann flestum
betur: að vera skemmtilegur.
Ég býst við að Tómas komi
enn í búðina. Mynd hans stend-
ur nú fyrir framan þessa sömu
búð. Á tröppunum selur ungt
fólk blöð um stéttabaráttu með
sama málflutningi og tíðkaðist
þegar íslensk þjóðmál voru í
deiglu. Ég sá heldur ekki betur
en málari væri að störfum í
anddyrinu hjá Eymundsson um
daginn. Kannski hann hafi ver-
ið að mála guðinn, sem brást
hugsandi mönnum, en heldur
áfram að sá fræjum haturs í
brjóst ungmenna uppi á Is-
landi. Aldrei hafa ljóð Tómasar
verið helguð slíkum tilgangi.
„Önnur kynslóð tekur við af
hinni“, eins og stendur í ljóð-
inu, og sú kynslóð, sem nú er
fjölmennust í Austurstræti, er
kynslóð, sem alist hefur upp við
ljóð Tómasar Guðmundssonar
og orðið rikari og upplitsdjarf-
ari fyrir bragðið. „Ljóð er óvin-
ur einræðis“, sagði Tómas eitt
sinn. Þau einkunnarorð mun
hin nýja kynsióð tileinka sér
þrátt fyrir dýrkun öfganna,
sem blunda alls staðar og fá
útrás í afskræmingu.
Reykvíkingar mega ekki
gleyma því að Tómas Guð-
mundsson var ekki eingöngu
skáld Reykjavíkur. „Tómas hef-
ur stundum verið nefndur
skáld Reykjavíkur, þar sem
mörg kvæði hans eru ort um
borgina og bera svipmót henn-
ar, en oft bregður líka fyrir
myndum frá æskustöðvum
hans.“ Þetta minnir Kristján J.
Gunnarsson okkur á í Skóla-
Ijóðum sínum, sem Halldór Pét-
ursson myndskreytti og Rfkis-
útgáfa námsbóka gaf út. Skóla
ljóð Kristjáns J. Gunnarssonar
er námsbók, sem óhætt er að
mæla með, menningarleg og
smekkleg að allri gerð. Ég hef
alltaf verið stoltur af þvi að
Kristján J. Gunnarsson var
fysti kennari minn. Meðan
Kristján var skólastjóri Lang-
holtsskóla kom ég þangað og
fékk að kynnast því merka
menningarstarfi, sem blómstr-
aði þar undir handleiðslu hans.
Jenna Jensdóttir rithöfundur
kennari við skólann, hefur unn-
ið íslenskri ljóðlist ómetanlegt
gagn með því að veita börnum
og unglingum tækifæri til að
tengjast samtíma sfnum í ís-
lenskunámi. Hún hefur með
áhuga og uppörvun leitt mörg
börn og unglinga til fundar við
hið besta í ljóðlist samtíðarinn-
ar. Mér skilst að forráðamönn-
um menntamála sé nú að verða
ljóst hið óeigingjarna stárf
hennar, sem að sjálfsögðu hef-
ur mætt vissri mótspyrnu, en f
skóla Kristjáns J. Gunnarsson-
ar er bjartsýnin ríkjandi. Það
er sú sama bjartsýni og vinnu-
gleði, sem hann flutti með sér
ungur í afskekkt þorp á Vestur-
landi, Hellissand, þegar sá, sem
þetta ritar, var að hefja skóla-
göngu sína. Kristján hefur nú
tekið við nýju starfi, en án efa á
eftir að efla m^nningarstarf-
semi borgarinnar. Meðal þess,
sem Kristján hefur þegar kom-
ið til leiðar, er útgáfa Reykja-
víkurborgar á þjóðhátíðarbók
barnanna Við byggjum land,
bók, sem allir hrífast af vegna
einlægni hennar og ekki sist
vegna dómgreindar höfund-
anna ungu.
Eftir að hafa gengið um Aust-
urstræti og reyndar fleiri staði
borgarinnar og garða kemur
mér á óvart að sjá í dagblaði
ummæli höfð eftir einum af
fremstu fulltrúum ungra fs-
lenskra myndlistarmanna:
„Myndlist hefur að minum
dómi verið hornreka í saman-
burði við þessi hátíðarhöld, —
þótt vitað sé með nokkurri
vissu, að myndlist á Islandi í
dag stendur bókmenntum
framar að gæðum, — eins og nú
standa sakir.“ Metingur milli
listgreina er ævinlega hvimleið-
ur. En hvernig stendur á slík-
um fullyrðingum. Hvað um
mynd Ásmundar Sveinssonar
Undir friðar og landnámssól,
hvað um frábæra veggskildi
Einars Háskonarsonar, hvað
um höggmyndasýninguna í
Austurstræti og hvað um sýn-
inguna á íslenzkri myndlist í
1100 ár svo að fáein dæmi séu
nefnd? Hvenær verður álíka
hús og Kjarvalsstaðir byggt yfir
íslenzkar bókmenntir? Er ekki
ástæða til að Reykjavíkurborg
hyggi að því, sem upphaflega
var þó eitthvað minnst á, að
fslenskir höfundar fengju að
koma fram á Kjarvalsstöðum.
Ljóðalesturinn á listahátíð
ætti að veita tilefni til slíkra
þanka. Sjá forráðamenn
Brjóstmynd Sigurjóns Ólafs-
sonar af Tómasi Guðmundssyni
skáldi.
Reykjavfkurborgar í raun
inni ekkert annað en mynd
list, vita þeir ekki að til
eru bókmenntir i landinu.
Birgir ísleifur Gunnarsson
borgarstjóri fór fögrum orðum
um bókmenntaframlag Tómas-
ar Guðmundásonar við afhjúp-
un brjóstmyndarinnar i Aust-
urstræti. En nú duga ekki leng-
ur fögur óg hjartnæm orð, Birg-
ir og þið hinir. Nú verðið þið að
sanna að þið eruð ekki ein-
göngu myndlistarunnendur
þótt það sé ákaflega virðingar-
vert eins og þau dæmi, sem ég
hef drepið á, vitna best um.
Sólskinið í Austurstræti þarf
að ná til allra listgreina, til alls
fólks, vera lei^sögn borgar-
stjórnar, sem vill gera Reykja-
vík alhliða menningarborg.