Morgunblaðið - 05.01.1975, Síða 10
10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JANUAR 1975
List og hðnnun
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
EINHÆF, afmörkuð rýni
á myndlistir hefur aldrei
verið mér að skapi og hef
ég því ósjaldan prjónað
víðtækari hugleiðingar
framan eða aftan við
skrif mín hér í blaðinu,
eftir þvl sem tilefni hafa
gefizt til, auk sjálfstæðra
greina. Syrpuformið, sem
ég hefi stundum notað, er
allgott, en hefur sína van-
kanta þar eð iðulega er
þörf á að fjalla um svo
margt í senn, að umsögn-
in vill dreifast og áhrifin
verða þá ekki jafn hnit-
miðuð og markviss sem
skyldi. Ég hef því lengi
haft áhuga á að auka við
skrif mín stuttum pistl-
um þar sem ég hverju
sinni tek afmörkuð atriði
til umfjöllunarf myndlist
eða listhönnun þ.e. þau
er mér þykja miður fara
eða á hinn bóginn vel á
sviði sjónmennta. Er þá
leitast við að vekja til
íhugunar á þeim atriðum,
sem gefa ekki alltaf til-
efni til beinnar gagnrýni,
en vert er þó að draga
fram í dagsljósið til nán-
ari skoðunar og umræðu.
— Umræða um frímerki, og á
ég hér við þann þátt er lýtur að
útliti þeirra, hefur jafnan verið
fáskrúðug miðað við skrif um
verðgildi þeirra. Verðgildið
virðist þannig stórum raunhæf-
ara við mat á frímerkjum og
öðrum listhönnuðum hlutum
með minjagildi, t.d. minjapen-
ingum, en útlit þeirra og fagur-
fræðilegt gildi, þrátt fyrir að
við erum hér að auglýsa um
víða veröld stöðu og ris listiðn-
aðar okkar. Þetta á jafnt við
um hönnun frímerkja, minja-
peninga og veggskjalda (platta)
en af öllu þessu hefur nú verið
mikil framleiðsla á þjóðhátíðar-
ári, og kappið oftlega meira
áberandi en forsjá í því sam-
bandi. Svo sem ég hef áður vik-
ið að, tel ég að þjóðhátíðar-
nefnd og hið opinbera hafi skil-
að sínum hlut bezt að undan-
gengnum ítarlegum undirbún-
ingi, sem er forsenda þess að
gildur árangur náist. Ég á bágt
með að skilja þá þögn, sem um-
vefur slíka hluti opinberlega
jafn mikilvægir og þeir eru fyr-
ir þjóðfélagið og þróun fslenzks
listiðnaðar, og svo mikið sem
um þessa hluti er rætt manna á
meðal. Alyktanir birtast e.t.v.
þvert á móti eiga einungis há-
menntaðir hönnuðir og viður-
kenndir myndlistarmenn að
fjalla um útlit frimerkja, og
slíkir og engir aðrir eiga að
vera póststjórninni til ráðu-
neytis við endanlegt val mynda
á frímerki.
Bragi Ásgeirsson.
frá samtökum einhverra hönn-
uða, t.d auglýsingateiknara, en
lítt kemur fram, að sérmennt-
aðir láti ljós sitt skína á opin-
berum vettvangi á eigin
ábyrgð.
Almenningur er jafnvel far-
inn að kvarta yfir þögninni I
rabbdálkun dagblaðanna,
a.m.k. var það svo I sambandi
við útgáfu póststjórnarinnar á
röð frímerkja gefnum út I til-
efni 100 ára afmælis alþjóða
póstsamtakanna UPU. Eftir að
hafa gefið út ágæta röð frf-
merkja með myndum af lista-
verkum, sem tveir fulltrúar
safnráðs Listasafns Islands
völdu, virðist nefnd þeirri, er
um þessi mál fjallar, hafa verið
mjög mislagðar hendur í starfi
sfnu að endanlegu vali til út-
gáfu. Fráhvarfið frá vali full-
trúa safnráðsins er svo algjört
og flatneskjan slík að hér varð
ekki um þagað. Hér fer allt
saman, sem ekki má sjást á
frímerkjum, léleg teikning,
klaufaleg myndbygging, fátæk-
legir litir og slakt heildarútlit.
Er vafamál, hvort slíkt föndur
væri tekið gilt sem nemanda-
vinna í I. bekk auglýsingadeild-
ar f skóla.
— Þetta er harður dómur, en
frá honum hvika ég ekki vegna
skyldu minnar sem listrýnis.
Svo ber það við á meðan þessi
pistill hefur beðið birtingar, að
tveir velþekktir listamenn hafa
sagt mér frá komu sinni f póst-
húsið til að kaupa frímerki, en
báðir höfnuðu þeir seríunni
vegna þess að út úr landinu
sendu þeir ekki jafn slæma
landkynningu. — Það vill svo
til að annar þessara manna er
velþekktur erlendur hönnuður
og meðritstjóri viðþekkts og
vandaðs tímarits, er um hönn-
un fjallar.
Vonandi skilst eftir ábend-
ingu þessa, að hér er ekki af-
markað svið áhugamanna,
Opið bréf til menntamálaráðherra
Vegna tveggja hneykslanlegra
úthlutana viðbótarritlauna sé ég
ástæðu, hr. menntamálaráðherra,
til að skrif a þér opið bréf. Eins og
þér er vafalaust kunnugt var til-
laga um viðbótarritlaun sam-
þykkt á Alþingi fyrir þremur
árum og hefur tvisvar 1972 og
1973 verið veitt fé úr sjóðnum. í
bæði skiptin hefur úthlutun farið
þannig fram að um opinbert
hneyksli er að ræða svo dóms-
rannsókn væri æskileg og
nauðsynleg. Um úthlutunina 1972
skrifaði Jóhannes Helgi rithöf. og
fleiri nokkrar greinar. Fór
Jóhannes fram á við Alþingi að
hlutur nokkurra rithöfunda yrði
leiðréttur. En þessir rithöfundar
voru: Gunnar Dal, Ingólfur Krist-
jánsson, Jóhann Hjálmarsson,
Jóhannes Helgi og Kristján frá
Djúpalæk. Skömmu eftir birtingu
greina Jóhannesar féll einn þess-
ara manna frá, Ingólfur Krist-
jánsson, en hann hafði gefið út
tvær bækur á árinu 1972 — árinu,
sem fyrri úthlutunin átti einkum
að miðast við. Við úthlutun f
desember 1973 eru kröfur
Jóhannesar og félaga hans að
engu hafðar nema Kristján frá
Djúpalæk er tekinn f hóp hinna
hólpnu. Hins vegar er í ár ekkju
Kristins E. Andréssonar úthlutað
vegna pólitísks rits manns hennar
um Fjölnismenn en ranglætið við
Ingólf er áfram óbætt. Sé ég ekki
betur en þú hr. menntamálaráð-
herra, verðir að leiðrétta óafsak-
anlegt framferði nefndarinnar f
garð ekkju Ingólfs með opinberri
afsökun og fjárstyrk beint úr
rfkissjóði.
Vík ég nú að úthlutuninni í ár.
Það sem einkum sker í augu við
fyrstu sýn, er það pólitíska yfir-
bragð, sem er á þeim er féð fá. Má
fullyrða að uppundir helmingui
þeirra séu fylgismenn Alþýðu
bandalagsins eða fylgihnatta
þess. Sumir eru þar á ofan sagðir
heimilisvinir Þorleifs Hauksson-
ar, formanns úthlutunarnefndar,
svo sem Megas og Jón Gunnars-
son ( er enginn kannast við og
hvergi er getið í þeim bókaskrám,
sem ég hefi undir höndum).
Þekktir höfundar með langan rit-
höfundarferil að baki eru hunds-
aðir. Nefni ég þar fyrstan Guð-
mund Daníelsson. Hannigaf útVef
ara keisarans og ennfremur kom
önnur bók eftir hann endurprent-
uð, Blindingsleikur. En endur-
prentun er látin gilda fyrir
Gunnar Gunnarsson. Barnabóka-
höfundarnir Eiríkur Sigurðsson
og Indriði Ulfsson eru ekki með.
Aftur á móti er Einar Bragi f náð
inni en ekki Sverrir og Tómas né
Árni Óla, þótt allir hafi þeir skrif-
að samskonar bækur. Björn Teits-
son fær pening, en ekki Jón R.
Hjálmarsson, verður þó bók Jóns
að teljast miklu viðameiri. Gunn-
ar Benediktssyni eru færðar 300
þús., en ekki Hilmari Jónssyni.
Kannski er skýringin sú að annar
er Stalinisti en hinn bara krati.
Þá er það einkenni á báðum út-
hlutunum að vissir menn, Hannes
Pétursson, Guðbergur Bergsson
og Thór Vilhjálmsson og fleiri
eru taldir sjálfsagðir ár eftir ár,
þótt um þá megi vitaskuld deila.
Hvers á Guðrún Arnadóttir að
gjalda? Fjandakornið sem hún er
verri en Guðbergur. Lftt þekktur
blaðamaður á Þjóðviljanum,
Gunnar Gunnarsson, er heiðraður
og þannig mætti lengi telja. Þá
má segja annað sérkenni á þessari
sfðustu úthlutun, að Reykvfking-
ar sitja þar að öllum krásum.
Virðist mér þeir þó á engan hátt
betur skrifandi en við, sem utan
höfuðstaðarins búum.
Ég eyði ekki púðri á nefndina
sjálfa að sinni. Ég held að hún
ætti með tilliti til fyrri afreka um
allt annað að fjalla en bækur, t.d.
dettur mér í hug að einn nefndar-
manna er allsæmilegur í hand-
bolta. Er ekki hægt að setja á
stofn einhvern opinberan hand-
boltadómstól, sem er launaður af
því opinbera? Ábyrgðarlaust er
það aftur á móti að koma ekki
með einhverjar tillögur til úrbóta
til þfn, menntamálaráðherra.
1. Gera verður skrá yfir alla þá
rithöfunda, sem fengið hafa lista-
mannalaun, styrki úr útvarps- og
almenningsbókasafnssjóði, frá
menntamálaráði (ferða- og starfs-
styrki) og viðbótarritlaun. Sagt
er, að sömu menn fái úthlutað ár
eftir ár úr öllum sjóðum en aðrir
rithöfundar, sem skrifað hafa
jafn mikið eða meira, fái ekki
krónu. Skrá þessi spanni árin
1964—74 og verði samin af
Indriða Indriðasyni og liggi fyrir
á þessu ári sem opinbert plagg
jafnframt verði af sama aðila gerð
ritverkaskrá félaga Rithöfunda-
sambands Islands.
2. Nú þegar verði samin reglu-
gerð fyrir viðbótarritlaunasjóð og
stjórn kosin fyrir hann af
Alþingi, enda verði allir sjóðir er
rithöfundar fá fé úr steyptir í
einn sameiginlegan. — I upphafi
voru viðbótarritlaunin hugsuð
sem vinnulaun eða niðurfelling
söluskatts af bókum. Það sem nú
hefur gerst er þvf einfaldlega það
að opinber nefnd hefur farið
niður f vasa okkar, sem ekkert
fáum og rétt vinum, kunningjum
og skoðanabræðrum. Ég man ekki
betur en einn af forystumönnum
rithöfunda spáði því, að hér yrði
um opinberan þjófnað að ræða.
Menn geta velt þvf fyrir sér hvort
sú spá hefur rætzt eða þvf þegir
sjálfur spámaðurinn?
3. Allar úthlutanir til rithöf-
unda fari fram eftir reglugerð,
þar sem rithöfundar verði metnir
eftir starfsaldri, bókafjölda og
áliti. Mjög er rætt um slæm starfs-
skilyrði rithöfunda í Sovét og
fylgiríkjum þeirra og ætla ég sízt
að draga úr þeirri gagnrýni. En
hvernig er háttað viðhorfum hins
opinbera til rithöfunda hér á
landi? Ég hygg ef áðurnefnd skrá
væri samin mundi æði ljótur
sannleikur um islenzkt þjóðfélag
koma í ljós og hann er sá, að þeir
fáu rithöfundar sem hafa þor og
dug til að skrifa um samtímann
án þess að gerast taglhnýtingar
pólitíkusa eða bókmenntamoð-
hausa, séu miskunnarlaust of-
sóttir. Ég hefi t.d. þá sögu að
segja að á þjóðhátíðarárinu 1974
átti ég tvítugs afmæli sem rithöf-
undur og á þeim tíma hefi ég
aldrei fengið eyri af opinberum
aðila fyrir ritstörf, enda þótt
menn eins og Andrés Kristjáns-
son, Ólafur Haukur Árnason og
Steindór Steindórsson hafi farið
mjög lofsamlegum orðum um
verk mín, tveir þeir síðasttöldu
lfkt þeim við verk mestu ritsnill-
inga þjóðarinnar.
Með beztu kveðju.
Hilmar Jónsson.
RÍKISSPÍTALARNIR
Verslanir og iðnaðarmenn, sem ekki
hafa framvísað reikningum á ríkis-
spítalana vegna viðskipta á árinu
1974, eru hér með áminntir um að
gera það sem fyrst, eða ekki seínna
en 1 5. janúar n.k.
Reykjavík, 3. janúar 1 975.
SKRIFSTOFA RÍKISSPÍTALANNA
EIRÍKSGÖTU 5,SÍM111765