Morgunblaðið - 05.07.1975, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. JULI 1975
13
Jóhann Hjálmarsson
STIKUR
Fyrir
vaðfugla
Nr. I—29. árgang 1975 — pris kr. 12,00
vnoue
Rolf Jacobsen Jan Myrdal
Trakl • Lars Gustafsson
Vindu mot Ungarn
Helge Ronning Arne Rust<
Torstein Bugge Hoverstad
Fremad og aldri glemme
NORSKA tímaritið Vinduet,
sem gefið er út af Gyldendal,
hefur nýlega skipt um ritstjóra.
Af þeim Johan Fredrik
Grögaard og Jan Eirik Vold
hefur tekið Knut Faldbakken.
Vinduet hefur lengi verið
hressilegt tímarit og margir
óttuðust að ritstjóraskiptin
táknuðu afturför. Vinstri sinn-
ar sögðu að verið væri að þoka
þeim til hliðar.
Flestar bollaleggingar um
þetta mál hafa reynst haldlitl-
ar. Engar meiriháttar breyting-
ar hafa verið gerðar á ritinu,
samanber 1. tölublað 29. ár-
gangs, aðeins hefur verið gætt
meiri hófsemi í útliti, til dæmis
hefur myndum fækkað, en þær
settu mjög svip sinn á ritið í tíð
fyrrverandi ritstjóra. I forystu-
grein leiðir ritstjórinn nýi get-
um að því að bókmenntir séu
líklegastár til að spegla hvar
menning þjóðar sé á vegi stödd.
Hann lofar að Vinduet muni á
næstunni leitast við að sýna
hvað norskir rithöfundar séu
að vinna að og hugsa, en ekki
aðeins norskir, heldur einnig
rithöfundar í nágrannalöndun-
um, heiminum. Hann vill upp-
lýsingu á bókmenntasviðinu. I
framtíðinni er ætlunin að fjalla
rækilega um viss efni, til
dæmis verður næsta tölublað
helgað konum.
Forsíða hins nýja tölublaðs
Vinduet er teikning af skáldinu
Rolf Jacobsen (f. 1907). Með
fyrstu bók sinni Jord og jern
(1933) gerðist Rolf Jacobsen
brautryðjandi í norskum skáld-
skap, en í viðtali Knut Fald-
bakkens við hann kemur i Ijós
að hann kýs einveruna í elsta
húsi Hamars fram yfir blaða-
viðtöl og útvarps- og sjónvarps-
dagskrár um skáldskap sinn.
Þótt Rolf Jacobsen sé síður en
svo að dauða kominn, eins og
fimm ný ljóð í Vinduet sýna,
verður hann að sætta sig við að
athyglin beinist að honum og 1
því á Faldbakken ríkan þátt því
auk viðtalsins og ljóðanna er I
Vinduet grein eftir Ivar
Havnevik um skáldskap
Jacobsens.
Eins og fram kemur í við-
talinu var Rolf Jacobsen í hópi
þeirra norsku skálda, sem létu
ungir heillast af Clarté-
hreyfingunni, róttækni í anda
tímans, þar sem menn eins og
Brecht voru meðal húsguða.
Jacobsen var virkur þátt-
takandi í pólitísku starfi, en
árið 1951 snerist hann til
kaþólsku og hefur síðan látið
sér nægja þá pólitík, sem finna
má í ljóðum allra skálda hversu
ópólitisk sem þau þykjast vera.
Skáld borgarlifsins ogtækninn-
ar hefur leitað á gamlar slóðir,
einkum til ftalíu, þar sem sagan
býr i öllu.
I ljóðinu Landslag og vél-
gröftur, sem um margt er
einkennandi fyrir Rolf Jacob-
sen, er litið að finna af þeirri
véladýrkun, sem kemur fram í
verkum lærimeistara hans,
bandaríska skáldsins Carls
Sandburgs. Vélmenningin er
orðin ógnvænleg og fjandsam-
leg náttúrlegu lifi. Þetta ljóð
birtist í íslenskri þýðingu
Hannesar Sigfússonar ásamt
ellefu öðrum ljóðum eftir
Jacobsen í bókinni Norræn ljóð
1939—1969 (1972):
Þær éta af skógunum mínum.
Sex vélgröfur komu og átu af
skógunum mínum.
Drottinn niinn dýr, hvílíkskrípi. Höfuó
án augna og augun á rassinum.
Þærsveifla kjöftunum á löngum sköftum
með fffla í munnvikunum.
Þær éta og spýta, spýta og éta,
því kverkarnar vantar, þær hafa bara
vfðan
kjaft og rymjandi maga.
Er þetta einskonar Helvíti?
Fyrir vaðfugla. Fyrirof vitra
pelíkana?
Þeir hafa blindað augu þeirra
og hlekkjað fæturna.
Þeir eiga að strita í margar aldir
og tyggja bláklukkur
og breyta þeim í malbik. Hjúpa þær
slepjuleguni bensfngufum
og köldu skini kastljósanna.
An kverka, án raddbanda og án
þess að kvarta.
Nú er snigillinn, „lítill og
friðsamur ferðamaður í grasi/
með lúður á baki og löng horn,“
vinur skáldsins, sem áður boþ-
aði sigur tækninnar og þann
fögnuð, sem hún færði mann-
kyninu.
Eftir að önnur ljóðabók
Jacobsens, Vrimmel (1935),
kom út liðu sextán ár þangað til
hann kvaddi sér hljóðs á ný. Þá
var hann orðinn annar.
Afkastamikið Ijóðskáld hefur
Rolf Jacobsen ekki verið. En
þróun hans sem skálds hefur
fært hann nær nýjum tíma og
orðið til þess að hann er nú
talinn meðal höfuðskálda
norskrar nútímaljóðlistar. Bók
hans Pass for dörene — dörene
lukkes (1972) kom af Noregs
hálfu til álita við úthlutun bók-
menntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs, en Jacobsen varð eins og
mörg skáld önnur að lúta öðr-
um niðurstöðum.
Ritstjóri Vinduet er ekki síð-
ur en fyrirrennarar hans
áhugasamur um að kynna ljóð-
list. I Et lyrisk vindu mot
Ungarn segir Vince Sulyok frá
ungverskri Ijóðlist og birt eru
ljóð eftir fjögur ungversk
skáld: János Pilinszky, Ferenc
Juhász, László Nagy og Sándor
Weöres. Að sögn Vince Sulyok
gegnir ljóðlistin miklu hlut-
verki í Ungverjalandi, ekki síst
v'egna þess að 1 verkum skáld-
anna finna lesendur enduróma
þær vonir um réttlátra sam-
félag, sem svo margir gera sér.
Ekki er óalgengt að Ijóðabækur
seljist í átta þúsund eintökum 1
Ungverjalandi.
Meðal annars efnis f Vinduet
að þessu sinni eru auk ritdóma
greinar, sem vekja áhuga og
freista til umræðu: Jan Myrdal
skrifar um Honoré de Balzac í
Ijósi bréfs, sem Friedrich
Engels skrifaði 1888; Espen
Haavardsholm hugleiðir efnið
Lars Gustafsson og málið og
Helge Rönning á forvitnilega
grein: Útgáfufyrirtæki, lesend-
ur og bókmenntir í Afríku. Af
nógu er að taka. Eftir þessu
tölublaði Vinduet að dæma
skortir Knut Faldbakken ekki
hugmyndir og efni.
Eríendur Jónsson
Á SUMARDEGI
Efnið
og andinn
Það mun vera nokkuð al-
menn skoðun að trúaráhugi
hafi farið minnkandi hér sem
annars staðar síðustu áratugina
og er þá gjarnan bent á kirkju-
sókn sem dæmi en hún hefur
svo Iengi sem sá man eftir, er
þetta ritar, verið dræmari en
forðum að tjáð er. Allt fram
yfir síðustu aldamót mun fólk
hafa þyrpst til messu eins og á
hver önnur mannamót, í og með
til að sýna sig og sjá aðra og
njóta þannig félagslegs sam-
neytis en auðvitað líka til að
hlýða á kenning prestsins og
efla þannig eigin sáluhjálp í
bráð og lengd. Húslestrar munu
hafa tíðkast nokkuð lengi og
ekki lagst að fullu niður fyrr en
með tilkomu útvarpsins sem
byrjaði strax að útvarpa mess-
um.
Með aukinni skólagöngu og
fjölgandi námsgreinum minnk-
aði hlutfall kristinna fræða í
námi ungipennaogþar með trú-
arleg innræting; athyglin
beindist í auknunt mæli að öðr-
um efnum, einkum raunvísind-
unum sem vöktu óskipta at-
hygli og — aðdáun á fyrri helm-
ingi aldarinnar og mun meiri
en nú. Oftrú á vísindi samhliða
vantrú í kristnum skilningi
gekk þá jafnan undir heitinu
efnishyggja.
Deilur aldamótaáranna um
þjóðkirkju og fríkirkju, gamla
guðfræði og ,,nýguðfræði“, sem
endurspeglast svo mjög I skáld-
sögum Jóns Trausta (Borgir)
ogEinarsH. Kvarans (Ofurefli,
Gull), hjöðnuðu og brátt lét sig
enginn lengur skipta hvort
maður hallaðist að þjóðkirkj-
unni eða fríkirkjunni — eða
jafnvel engri kirkju, jafngóður
var hann fyrir því. Og þannig
er þvi raunar varið enn.
Góðborgarar halda samt
áfram að sækja kirkju svona
við og við til að rækja trú feðra
sinna og ala börn sín upp i
guðsótta og góðum siðum en
láta sig orðið litlu skipta hvað
presturinn predikar af stólnum
og af og frá að það valdi lengur
deilum á vinnustöðum, i sauma-
klúbbum og annars staðar þar
sem fólk kemur saman éins og
áður gerðist. Og „guðsorðábæk-
urnar“ sem allt úði og grúði af í
gamla daga — hvað er orðið af
þeim? Stefnir ekki allt I sömu
átt?
Raunar ekki, enda er þetta
ekki nema önnur hlið málsins.
Undanfarin ár hefur komið út
urmull bóka um trúarleg mál-
efni, þótt ekki teljist vera
,,guðsorðabækur“. Andatrúin,
sem barst hingað upp úr alda-
mótunum siðustu, hefur haft
geysimikil áhrif á lærða sem
leika og — á tímabili að
minnsta kosti — mun margur
hafa litið svo á að hún væri
aðlögun kristinnar trúar að
raunvísindum nútímans, mót-
leikur trúarbragðanna gegn
efnishyggjunni.
Aðrir hafa •verið á öndverð-
um meiði og jafnvel gengið svo
langt að telja hana villutrú. En
lítið hefur til þeirra heyrst fyrr
en nú nýverið að einn kenni-
maður kirkjunnar skrifar um
trúmál i fagrit stofnunar sinnar
og vekur með skrifum sínum,
aldrei þessu vant, stórmikla at-
hygli á ritinu og málefninu.
Kemur þá í ljós það sem raunar
var vitað fyrir að trúaráhugi er
hér mun meiri en kirkjusókn
og önnur ytri guðrækni gefur
til kynna.
Sá fjöldi trúarlegra bóka,
sem komið hefur út á undan-
förnum árum og ávallt verið á
metsölulista, hefur ekki komið
frá guðfræðingum heldur frá
fólki sem hefur talið sig kristið
en þö ekki verið að boða kristna
trú í beinum skilningi heldur
ýmiss konar trúarlega
„reynslu“ svo sem tilraunir sín-
ar og annarra til að ná sam-
bandi við framliðna, huglækn-
ingar, dulskyggni af ýmsu tagi
og þar fram eftir götunum.
Guðfræðin hefur látið sig
þetta litlu skipta og reyndar
ekki tekið afstöðu til þess. Af-
leiðingin hefur því orðið sú —
þegar svo við bætist öflug starf-
semi nokkurra sértrúarflokka
— að myndast hefur bil á milli
trúarviðhorfa almennings ann-
ars vegar og akademískrar guð-
fræði hins vegar, bil sem farið
hefur breikkandi með árunum.
Við þetta hefur svo enn bæst að
hlutverk kirkjunnar, sem var
afar skýrt afmarkað í samfélagi
fyrri tíðar, hefur orðið nokkuð
óljóst með breyttum samfélags-
háttum auk þess sem kirkjan
nýtur ekki lengur sinna fornu,
veraldlegu valda. Kirkjan hef-
ur því hvorki viljað né getað
barið niður „villutrúna“ né
heldur hirt um að virkja þá
margvlslegu trúarlegu krafta
sem bærst hafa með þjóðinni.
Nú eru enn runnir upp nýir
tímar með hliðsjón af viðhorf-
um til trúar og raunvisinda.
Efnishyggjan, sem löngum var
alls ráðandi, er að vikja án þess
ljóst sé hvað skjóta muni upp
höfði í staðinn. Er því hvorki
ófyrirsynju né ótímabært aó
guðfræðin minni nú á sig og að
kirkjunnar menn eygi senn
tækifæri til að taka aftur upp
þráðinn þar sem frá var horfið.
Deilur þeirra um hvar skuli
byrja og hvar skuli standa eru
þess vegna af því tagi sem kalla
mætti sögulegt tímanna tákn.
Var það ekki Kaj Munk sem
sagði að í hverri sveit þyrfti að
vera maður sem hefði tíma, og
átti þá við prestinn. Guðfræðin
er hér rótgrónust allra háskóla-
greina. Og maður ímyndar sér
að íslenskir guðfræðingar hafi
að minnsta kosti ekki minni
tíma en aðrir til að korna skoð-
unum sínum á framfæri — við-
ar og í almennari áheyrn en í
Kirkjuriti og af predikunar-
stóli. Auk þess eru þeir nú bún-
ir að sitja svo lengi þegjandi
undir því bókaflóði um trúarleg
málefni sem streymt hefur
fram á undanförnum áratugum
að ekki væri að furða þó þeir
tækju nú loks að vekja athygli á
hverjir séu hinir raunverulegu
fagmenn kristinna trúarbragða
á íslandi.
Erlendur Jónsson.