Morgunblaðið - 20.09.1975, Page 10

Morgunblaðið - 20.09.1975, Page 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 1975 Agreiningur Norðmanna og Rússa vegna Spitsbergen FYRIR 50 árum undirrituðu 42 rfki samning í París, þar sem Norðmönnum voru fengin full yfirráð yfir Spitsbergen- e.vjaklasanum. 1 samningnum var þó kveðið svo á að önnur aðildarrfki samningsins ættu rétt á að hagnýta sér náttúru- auðlindir eyjanna/ að engin hernaðarleg starfsemi mætti fara fram þar, auk þess sem rétti Norðmanna til skatt- heimtu þar voru ákveðin tak- mörk sett. Meðal þeirra ríkja sem undirrituðu samninginn, voru Bandaríkin, Bretland og þá um leið öll sambandsrfki þess, Svfþjóð, Danmörk Holland, Italfa, Frakkland og Danmörk. Sovétrfkin gerðust ekki aðili að samningnum fyrr en árið 1935 og njóta þau ná- kvæmlega sama réttar og hin rfkin. Sovétrfkin eru hins vegar eina ríkið sem hefur notfært sér þessi réttindi og f þessari norðlægustu byggð veraldar búa nú um 2000 Sovétborgarar en aðeins um 1000 Norðmenn. Þcir Sovétborgarar sem þarna dveljast eru einu borgarar þessa stórveldis, sem hafa lífs- viðurværi sitt í vestrænu rfki, ef frá eru taldir starfsmenn sendiráða Rússa. Sovézk yfirvöld stóðu í vegi fyrir því í meira en 30 ár að Norðmenn gerðu flugvöll á Spitsbergen. Lengst af báru þau því við, að flugvöllur á þessum stað bryti í bága við efni Parísar-samningsins um herlaust svæði. Árið 1971 til- kynnti norska ríkisstjórnin- hins vegar, að flugvöllur yrði gerður þar, og þá upphófst mikið þóf af hálfu Sovétmanna, sem kröfðust þess að mega standa að flugvallargerðinni ásamt Norðmönnum. Norð- menn voru þó hinir þverustu og neituðu öllum slíkum málaleit- unum, en Rússar gerðu þá kröfu til þess að fá aðstöðu fyr- ir starfslið Aeroflots á flug- vellinum. Norðmenn féllust að lokum á að. fimm til sex Rússar yrðu á flugvellinum, en þegar til átti að taka settu Rússar þar að sjálfsögðu niður sjö manns, i samræmi við þá reglu sína að ganga alltaf feti framar en ákveðið er f samningum. Sovétmenn fengu fyrst fyrir alvöru áhuga á Spitsbergen i heimsstyrjöldinni síðari þegar birgðaflutningar til Múrmansk voru mikilvægur þáttur i viður- eign bandamanna við Hitler. Þegar Norðmenn og Bretar náðu eyjaklasanum úr höndum Þjóðverja árið 1942 gerðu Sovétmenn þegar í stað þá kröfu til útlagastjórnar Noregs i Lundúnum, að gerður yrði einhvers konar samningur um yfirráð yfir eyjunum. Norð- menn höfðu engan áhuga á þessari uppástungu, en gerðu Rússum hins vegar tilboð um sameiginlegar varnir eyjanna. Svar við þessu tilboði barst aldrei frá Moskvu. Síðan hafa Sovétrikin hvað eftir annað beitt Norðmenn þrýstingi vegna Spitsbergen, m.a. kom harðorð mótmælaorðsending frá Molotoff, utanríkisráðherra Stalíns, þegar Noregur gekk í Atlantshafsbandalagið árið 1949, en Spitsbergen kom við sögu í varnarsamningnum. Á sjötta áratugnum ætluðu Norð- menn að hefja flugvallargerð á Spitsbergen, en hættu við það þegar Sovétríkin mótmæltu harðlega vegna þess að í ljós kom, að CIA hafði haft afskipti af áætlunum um gerð flug- vallarins. Árið 1974, þegar Bratteli var í opinberri heim- sókn í Sovétrikjunum, gerðu Rússar ítrekaðar tilraunir til að semja um „sameiginleg yfir- ráð“ yfir eyjunum, en árangurslaust. Það var svo ekki fyrr en Kosigyn kom í opinbera heim- sókn til Noregs árið 1971, að Sovétmenn lögðu blessun sína yfir það að Norðmenn gerðu flugvöllinn, með því skilyrði þó að eigandinn yrði norska ríkið. Þarna hafði verið rutt úr vegi mikilli hindrun fyrir vinsam- legum samskiptum Noregs við hinn volduga rússneska björn, og eins og góðum nágranna sæmdi féllust Norðmenn á að veita rússneska flugfélaginu Aeroflot lendingarleyfi fyrir farþega- og vöruflutningaflug- vél einu sinni í viku, auk þess sem þeir gáfu samþykki sitt til þess að starfslið yrði á flug- Hernaðarlegt mikil- vægi Spitsbergen- eyjaklasans að með- taldri Bjarnarey, sem er 180 mílum sunnan við Spitsbergen sést vel á þessu korti. Svæðið er í miðri flug- og siglingaleið milli Ameríku og Rússlands og þaðan er auðvelt að fylgjast með ferðum Sovétflotans frá Kola- skaga og norður- ströndinni út á At- lantshafið. vellinum til að þjónusta þessa flugvél. Menn veltu því fyrir sér hvað það væri sem fengið hefði Rússa til að skipta um skoðun á þessu máli og gangast inn á það að flugvöllurinn yrði gerður. Ein skýringin var sú, að með tæknilegum framförum á sviði hernaðar og tilkomu lang- drægra eldflauga hefði hern- aðarleg þýðing Spitsbergens minnkað. Þá þótti ýmsum trú- legt, að Rússar vildu gjarnan styrkja stöðu sína á þessu svæði með tilliti til olíulindanna, en um þetta Ieyti stóð olíukreppan sem hæst. Þá er og líklegt að Rússum þyki flugvallar- samningurinn styrkja samningsstöðu sína í hafréttar- málum. Þeir gera sér vonir um að olía sú, sem finnst f grennd við Spitsbergen, verði þjóðnýtt, en bein ríkisafskipti af eyjun- um eru einmitt bezta t'rygging þeirra fyrir því, að aðrar þjóðir seilist þar ekki til áhrifa. Samkvæmt Parísarsamningn- um geta öll aðildarríki hans hagnýtt sér náttúruauðlindir eyjanna, en eins og oliufélög frá ýmsum löndum sem eru við olíuleit á norðurslóðum, hafa komizt að raun um, gera ríkis- afskipti slíka starfsemi mjög torvelda. Likur benda til, að m.a. Frakkar og Belgar hafi áhuga á því að færa sér í nyt réttindi sín á Spitsbergen, en olíuleit á þessum slóðum er mjög kostnaðarsöm, auk þess sem vinnslan yrði það einnig. Þessar ástæður draga úr líkum á þvi að Spitsbergen verði gósenland svarta gullsins i bráð. Þvi er túlegt að enn um sinn verði það einungis Rússar og Norðmenn, sem hagnýta þar auðlindir, svo sem verið hefur hingað til. Norðmenn vinna nú um 450 þúsund tonn af kolum í háum gæðaflokki á Spitsbergen, en Rússar nýta þar kolanámur, sem eru Iangtum rýrari, bæði hvað snertir gæði og stærð náma þeirra. Með tilliti til þess hver lítið magn það er af léleg- um kolum sem Rússar sækja þangað um langan veg, gefur auga leið, að það er annað en hagnaðarvonin sem dregur þá að Spitsbergen. Hagsmunirnir fyrst og fremst hernaðarlegs eðlis Enda þótt Sovétmenn geri sér áreiðanlega grein fyrir efna- hagslegri þýðingu eyjaklasans og nágrennis hans, þá eru hags- munir þeirra á þessum slóðum fyrst og fremst hernaðarlegs eðlis. Eyjarnar eru einmitt á því takmarkaða svæði þar sem skipaleiðir eru tiltölulega greiðfærar mitt á milli isalaga alþjóðlegum samþykktum um þetta mál. Barentshaf og Norður-íshafið hafa að undan- förnu dregið að sér athygli sem líkleg átakasvæði í kjarnorku- styrjöld, og hafa Norðmenn fengið tilmæli um að styrkja sig á þessu svæði með þetta í huga. Nýlega ákváðu þeir að verja sem svarar 32 milljörðum íslenzkra króna til aukinnar landgæzlu á þessum slóðum vegna öryggis olíusvæðanna. Þessi landhelgisgæzla verður utan varnarsamstarfs Atlantshafsbandalagsins, m.a. til þess að forðast illindi við Sovétrikin. Á 50 ára afmæli samningsins um yfirráð Noregs yfir Spits- Norðurheimsskautsins og norðurstrandar Rússlands. Um leið er þetta stytzta leiðin frá vesturhluta Sovétríkjanna til Bandaríkjanna. Hernaðarlegt mikilvægi eyjanna frá sjónarmiði Rússa er augljóst þegar þess er gætt að þeir efla stöðugt flota sinn í norðurhöfum. Talið er að í þessum flota séu nú yfir 180 kafbátar og 500 herskip. Þá hafa þeir fjölda herstöðva á Kola-skaga og stærsta flotahöfn þeirra er í Múrmansk, sem er rétt sunnan við Spitsbergen. Rússar hafa á síðustu árum stóraukið hernaðarleg umsvif sín á landsvæðum þeim, sem liggja að landamærum Noregs. Eins og áður segir eru engin hernaðarmannvirki Ieyfð á Spitsbergen en hins vegar hafa a.m.k. 12 vestræn ríki frjálsan aðgang að eyjunum og höfun- um í kring, og þessa staðreynd lfta Rússar allt annað en hýru auga. Þeir hafa* því mikinn áhuga á að hafa Barentshaf út af fyrir sig. Ágreiningur Rússa og Norð- manna í hafréttarmálum Eins og áður er sagt, hafa Rússar einnig áhuga á Spits- bergen i sambandi við haf- réttarmál. I haust munu rikis-, stjórnir Noregs og Sovét- ríkjánna hefja samningavið- ræður um skiptingu þessara hafsvæða. Rússar vilja draga lfnu frá Norðurpólnum, miðja vegu milli austur- og vestur- strandarinnar. Þannig mundu þeir fá miklu stærri skerf af landgrunninu en ef samið yrði um þá tillögu, sem Norðmenn styðja og mörkuð er í alþjóða- lögum. Því er haldið fram i Noregi, að Rússar vilji hefja þessar viðræður vegna þess að þeir álíti svæðið hafa mikla öryggislega þýðingu, en Norð- menn segja hins vegar að ekki komi til mála að fara að breyta bergen átti svo að vfgja flug- völlinn margnefnda, sem nú hefur loks verið lokið við f Longyearbyen á Spitsbergen. Ólafur Noregskonungur var kominn í flugvél ásamt fríðu föruneyti þar á meðal fulltrú- um margra þeirra ríkja, sem undirrituðu samninginn á sínum tíma. Vegna þoku var þó ekki hægt að lenda á flugvellin- um, og varð konungur frá að hverfa að sinni. í veizlu, sem Knut Frydenlund, utanríkis- ráðherra Noregs hélt í tilefni afmælisins, lögðu þeir Bratteli forsætisráðherra áherzlu á, að Spitsbergen væri hluti af Noregi. Trygve Bratteli sagði, að ekkert ríki annað en Noregur hefði vald til að taka ákvarðanir um nytjun eyjanna eða stjórn þeirra. Hann lagði áherzlu á að Noregur „vildi ekki og gæti ekki veitt nokkru öðru ríki forréttindi þar um- fram önnur, hvorki formlega eða óformlega". Um svipað leyti, aðeins nokkrum dögum eftir undirrit- un yfirlýsingar Öryggismála- ráðstefnu Evrópu i Helsinki, urðu Norðmenn varir við ferðir sovézkra þyrla á Spitsbergen, en þar var ekki um að ræða farartæki, sem fengið hafa leyfi til að fara þar um. Norðmenn mótmæltu umferð þessara flug- véla opinberlega og töldu hana vera brot á Parísar- samningnum. Norska rfkistjórnin hefur í höndunum alþjóðlegan samning, þar sem ákveðin eru full yfirráð þeirra yfir Spits- bergen og öllu, sem þar fer fram. Fyrir nokkrum árum var fjallað um þennan samning i Pravda og þar kom I Ijós, að skilningur Sovétmanna á þessu máli er allmjög á annan veg. Þeir líta svo á, að þessi yfirráð Norðmanna nái aðeins til norskra fbúa eyjanna en ekki annarra sem þar hafa dvalar- stað. Skák eftir JÖN Þ. ÞÓR Skemmtileg sóknarskák EINS of flesta mun reka minni til tók Friðrik Ólafsson stór- meistari þátt i svissneska meistaramótinu, sem fram fór i Zúrich í sumar. Frammistaða Friðriks i mótinu var mjög slök og sjálfur kveðst hann sjaldan eða aldrei hafa staðið sig jafn illa. Það var þó ekki frammi- staða Friðriks í þessu móti, sem gera átti að umtalsefni í þess- um þætti. Mér hefur nú borizt ein skák frá mótinu, en hana tefldi Friðrik gegn einum af sigurvegurum mótsins, Kúbu manninum G. Garcia. Garcia er efnilegasti skákmaður Kúbu- manna um þessar mundir og alþjóðlegur meistari að nafn bót. Hann ferðast og teflir mik- ið, og eins og margir vafalaust muna, var það þessi sami Garcia, sem Guðmundur Sigur- jónsson sigraði í sfðustu um ferðinni í Hasting í vetur og tryggði sér þar með stórmeist aratitilinn. Þegar Garcia mætti Friðrik í Zúrich var hann hins vegar í betra formi, og sjálfsagt hefur hann hugsað til hefndar gegn íslendingum. Hér kemur skákin. Hvítt: Friðrik Ólafsson. Svart: G. Garcia Sikileyjarvörn I. e4 — c5, 2. Rf3 — Rc6, 3. d4 — cxd4, 4. Rxd4 — e6, 5. Rb5 — d6, 6. c4 — Rf6, 7. R5c3 (Tízk (Tízkuleikurinn, áður léku menn hér oftast 7. Rlc3 og hörf uðu síðan með kóngsriddarann til a3, er svartur lék a6). 7. — a6, 8. Ra3. (Þessi riddari á betur heima á d2). 8. — Be7, 9. Be2 — 0-0, 10. 0-0 — b6, 11. Be3. (11. Bf4 kom ekki síður til álita). II. Bb7, 12. Hcl -- Hb8, 13. Db3 — Rd7, 14. Hfdl — Rc5, 15. Dc2 — Dg6, (Hvítum hefur tekizt að koma f veg fyrir að svartur geti leikið b5 eða d5. Svartur hygg- ur þess vegna á kóngssókn, og er þessi leikur undirbúningur að henni). 16. f4 — Rb4, 17. Dd2 — f5! (Svartur ræðst gegn hvíta miðborðinu. Nú verður biskup inn á b7 stórveldi). 18. exf5 — Hxf5, 19. Rc2 — Dg6, 20. Bfl — Rbd3! (Skemmtilegur sóknarleikur, sem býður hvítum upp á mannsvinning). 21. b4 — Hbf8!!! (Stórkostlegur leikur. Svart ur gefur heilan mann til þess að halda sókninni gangandi). 22. bxc5 — Rxf4, 23. c6 — Bxc6, 24. g3. (Svartur hótaði 24. — Rxg2, 25. Bxg2 — Hf2 o.s.frv. 24. Bxf4 Hxf4, 25. Re3 gekk ekki vegna 25. — Bh4 og hótanir svarts eru of öfiugar). 24. — Bh4, 25. Bxf4 — Hxf4, 26. Bg2 — Bxg3!, 27. hxg3 (Ekki 27. Bxb7 — Bel+, 28. Dg2 — Hfl mát). 27. — Dxg3, 28. Hfl — Bxg2, 29. Dxg2 — Dxc3, 30. Hxf4 — Hxf4, 31. Da8+ — Kf7, 32. Db7 — Kf6, 33. Dg2 — Dxc4, (Svartur hefur fengið fimm peð fyrir manninn, og. sókn að auki). 34. Dd2 — Hg4+, 35. Kf2 — De4, 36. Re3 — Df4+, 37. Ke2 — Dh2+ 38. Kd3? (Fingurbrjótur, en hvíta staðan var gjörtöpuð). 38. — Hd4+ og hvftur gafst upp.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.