Morgunblaðið - 11.12.1975, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. DESEMBER 1975
70 gamlir Nóbelshafar við-
staddir afhendinguna í gær
Stokkhólmi, 10. desember.
Einkaskeyti frá AP.
UM 70 fyrrverandi Nóbels-
verðlaunahafar voru við-
staddir hátfðahöld í tilefni
75 ára afmælis sænsku
Nóbelsstofnunarinnar f
dag.
Karl Gústaf konungur
afhenti Nóbelsverðlaunin f
ár f Alvsjö skammt frá
Stokkhólmi en afmælið var
haldið hátfðlegt f við-
hafnarveizlu f ráðhúsi
Stokkhólms.
I tilefni afmælisins og þess aö
tveir verðlaunahafanna í ár eru
Danir, var Margrét Danadrottn-
ingu og Hinriki prins boðið að
taka þátt í hátíðarhöldunum.
Erlendum þjóðhöfðingjum hefur
aldrei áður verið boðið til hinnar
árlegu Nóbelshátíðar.
Elztu Nóbelsverðlaunahafarnir
við hátiðarhöldin í dag voru
Albert Szent-Györgyi, Banda-
ríkjamaður af ungverskum
ættum sem hlaut verðlaunin f
læknisfræði 1937 og Daninn
Albert Dam sem hlaut læknis-
fræðiverðlaunin 1943.
Meðal annarra kunnra verð-
launahafa voru Linus Pauling frá
Bandaríkjunum, sem hefur bæði
fengið Nóbelsverðlaun f efna-
fræði og friðarverðlaun Nóbels og
fyrrverandi formaður bandarfsku
kjarnorkumálastofnunarinnar,
Glenn T. Seaborg.
Eina konan úr hópi verðlauna-
hafanna var Dorothy Hodgkin
sem fékk verðlaunin í efnafræði
1964. Alls voru um 3000 manns
viðstaddir athöfnina.
Fyrstir tóku við verðlaunum úr
hendi Karls Gústafs Svíakonungs
Aage Bohr, 58 ára Dani og sam-
starfsmaður hans, Ben Mottelson,
og prófessor James Rainwater,
57 ára frá Bandaríkjunum, sem
fá eðlisfræðiverðlaunin, en þau
nema 630.000 krónum. Meðal
áhorfenda var Margrethe Bohr,
móðir Aage og ekkja vísinda-
mannsins fræga Niels Bohr sem
fékk þessi sömu verðlaun árið
1922. Þremenningarnir fá verð-
launin fyrir kenningar sínar um
byggingu og eðli atómkjarna.
Þá tóku John Warcup Corn-
forth, 58 ára prófessor við Sussex-
háskóla á Englandi og Vladimir
Prelog, 69 ára prófessor í Ziirich i
Sviss, við efnafræðiverðlaun-
unum fyrir starf sitt að þrfvfddar-
rannsóknum á lffrænu efni. Corn-
forth er heyrnarlaus, en hefur
með þjálfun yfirstigið þann
vanda sem það skapar fyrir vís-
indamann og áunnið sér fádæma
einbeitingarhæfileika.
Þrfr Bandaríkjamenn tóku við
læknisfræðiverðlaununum í ár,
— þeir Renato Dulbecco, 61 árs
Itali sem starfar í Englandi, How-
ard Temin sem er 42 ára og starf-
ar við Wisconsin-hásköla og David
Baltimore, sem er 37 ára og yngsti
verðlaunahafi f þessari grein
hingað til. Hann starfar við
Massachusetts Institute of
Technology. Þeir deila verðlaun-
unum fyrir rannsóknir á krabba-
meinssviðinu.
Þá var röðin komin að verð-
launahafanum f bókmenntum,
ftalska skáldinu Eugenio Mont-
ale, sem er 79 ára að aldri. Mont-
ale er veikburða orðinn og á erfitt
með gang, en hann tók engu að
siður við verðlaunum sínum við
athöfnina í dag. Það var fornvin-
ur hans og þýðandi dr. Anders
Osterling sem flutti ávarp Mont-
ale til heiðurs, en Osterling, sem
er 91 ár og fyrrum ritari sænsku
akademíunnar, var talinn helzti
forvígismaður þess innan aka-
demíunnar að Montale hlyti verð-
launin. Osterling er sjálfur ljóð-
skáld og er enn virkur bók-
menntagagnrýnandi. I ávarpi
sfnu sagði hann m.a. að þrátt fyr-
ir grundvallarbölsýni sína væri
Montale „ekki fæddur það skáld
sem hann er ef hann tryði því
ekki undir niðri að ljóðlist, — án
þess að vera fjölmiðill —, væri
ekki, jafnvel á okkar tímum,
hljóðlátt afl, sem án þess
að tekið sé eftir getur orkað
sem ein af röddum sam-
vizku mannsins. Hún heyrist að
vísu ógreinilega en er ódrepan-
leg og ómissandi". Montale
reis óstyrkur á fætur og
konungur gekk til hans og afhenti
verðlaunin, en venjan er að vió-
takandi gangi til konungs.
Að lokum veittu Bandaríkja-
maðurinn Tjalling C. Koopmanns,
sem er 65 ára og starfar við Yale-
háskóla, og Sovétmaðurinn Leon-
id Kantorovich frá sovézku vfs-
indaakademíunni, viðtöku hag-
fræðiverðlaununum, sem f ár
voru veitt í sjötta sinn. Kantoro-
vich er fyrsti sovézki borgarinn
sem hlýtur þessi verðlaun, en
hins vegar hafa tveir bandariskir
borgarar af sovézkum ættum hlot-
ið þau. Kantortovich fékk að fara
úr landi til að taka við verðlaun-
um sfnum, en það fékk landi
hans, friðarverðlaunahafinn
Andrei Sakharov, hins vegar
ekki.
Að lokinn athöfninni héldu
verðlaunahafarnir og um 1.100 út-
valdir gestir til veizlu í ráðhúsi
Stokkhólms, þar sem var snætt,
rætt og dansað, auk þess sem
fleiri ræður voru haldnar, þ.á m.
af Olof Palme forsætisráðherra.
AP mynd.
UMSÁTUR í LONDON — Lögreglan í Lundúnum sagði I gær að umsátrið um
liðsmenn írska lýðveldishersins (IRA) sem halda miðaldra hjónum í gíslingu í
íbúð í miðborginni gæti staðið fram að jólum. Hér sést vopnaður lögreglumaður
verja óeinkennisklæddan lögreglumann sem hleypur frá inngangi byggingarinnar
þar sem íbúðin er. Lögreglan er sannfærð um að einn IRA-mannanna sé morðingi
Ross MacWhirter, höfundar Guinness-metaskrárinnar.
„Einn mesti vörður mann-
réttinda á okkar tímum”
Á ÞENNAN hátt gerði
Aase Lionæs, formaður
Nóbelsnefndarinnar m.a.
grein fyrir veitingu verð-
launanna til Andrei
Sakharovs:
„Á þessu ári hefur Nóbels-
nefndin veitt friðarverðlaunin
einum mesta baráttumanni
mannréttinda á okkar tímum.
Hinn hugrakki persónulegi
trúnaður Sakharovs við vernd-
un grundvallaratriða friðar
milli manna er mikill aflgjafi
allrar virkilegrar friðarbaráttu.
An tilslakana og með óbrigð-
ulum styrk hefur Sakharov
barizt gegn misbeitingu valds
og brotum gegn mannlegri
reisn, og hann hefur barizt af
ekki minna hugrekki fyrir hug-
myndinni um stjórn reista á
virðingu fyrir lögum."
Sfðan sagði Lionæs:
„Sakharov hefur á áhrifa-
mikinn hátt, lagt áherzlu á það
að óhagganlegur réttur manna
er eini öruggi grundvöllurinn
fyrir raunverulega og varan-
lega samvinnu þjóða." Þá sagði
hún að Sakharov hefði við erf-
iðar aðstæður aukið virðingu
manna á þeim verðmætum sem
sameini alla sanna unnendur
friðar.
Síðar sagði Lionæs: „I einu
mikilvægu tilliti telur Sakhar-
ov . . . að viðhorf hans hafi haft
áhrif. Þetta var þegar Banda-
rfkin og Sovétrfkin luku við
samkomulag um bann við
kjarnorkutilraunum í andrúms-
loftinu í geimnum og í hafinu
árið 1963. I þessu sambandi
telur hann náið samband
Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna sérstaklega mikilvægt.
Hann lítur svo á að friðsamleg
sambúð þessara tveggja stór-
velda gæti orðið að veruleika ef
stjórnkerfi þessara tveggja
ríkja gætu nálgast á einhvern
hátt. Sakharov telur að slík
samvinna geti komið í veg fyrir
kjarnorkustyrjöld sem hann
kallar sameiginlegt sjálfs-
rnorð."
I ræðu sinni gat Lionæs fram-
lags Sakharovs til Helsinkisátt-
málans og lýsti honum sem
eins af höfundum „detente"-
stefnunnar. Hún lauk ræðu
sinni með þessum orðum: „Hið
mikla framlag Andrei Sakhar-
ovs til friðar er að hann hefur
barizt á einstaklega áhrifa-
mikinn hátt og við afar erfiðar
aðstæður f anda sjálfsfórna, til
að afla virðingar þeim verð-
mætum sem Helsinki-
samkomulagið lýsir sem tak-
marki sfnu."
Andrei Sakharov

Baráttan fyrir pólitískri sakarupp-
gjöf er barátta fyrir framtíð mannkyns”
sagði Andrei Sakharov í þakkarávarpi sínu
EFTIRFARANDI er
þakkarávarp Andrei Sak-
harovs sem eiginkona
hans, Yelena las upp er
hún veitti friðarverð-
launum Nóbels viðtöku
fyrir hans hönd í Osló f
gær:
„Ég er mjög þakklátur og
mjög stoltur. Ég er stoltur yfir
því að sjá nafn mitt við hlið
nafna margra framúrskarandi
manna, þ. á m. Albert Schweitz-
er.
Fyrir þrjátíu árum var
ekkert eftir af helmingi lands
míns og helmingi Evrópu annað
en rústir einar. Milljónir
manna syrgðu og syrgja enn
ástvini sfna. Fyrir alla þá sem
gengu f gegnum heimsstyrjöld-
ina sfðari, hryllilegustu
styrjöld veraldarsögunnar,
hefur stríðshugmyndin sem
versta stóráfall sem fyrir allt
mannkyn getur komið, ekki
aðeins orðið abstrakt hugtak
heldur djúp persónuleg tilfinn-
ing, — grundvöllur gjörvallrar
heimssýnar einstaklingsins. Til
að halda sjálfsvirðingu sinni
þurfa menn að breyta í sam-
ræmi við almenna þrá manna
eftir friði, eftir raunverulegri
bættri sambúð, eftir virkilegri
afvopnun. Þetta er ástæða þess
að ég er svo djúpt snortinn að
þér metið starf mitt sem fram-
lag f þágu friðar.
En það sem gladdi mig mest
var að sjá að nefndin leggur í
niðurstöðum sínum áherzlu á
sambandið milli verndar friðar
og verndar mannréttinda, — að
verndun mannréttinda tryggir
raunverulega samvinnu þjóða
til langframa. Þannig hafið þér
ekki aðeins útskýrt eðli starfs
mfns, heldur einnig veitt því
aflmikinn stuðning.
Að veita verðlaunin manni
sem ver pólitísk og borgaraleg
réttindi fyrir ólöglegum og til-
viljunarkenndum aðgerðum
hefur í för með sér staðfestingu
grundvallaratriða sem
gegna svo mikilvægu hlutverki
f mótun framtfðar mannkyns-
ins. Fyrir hundruð manna, sem
ég þekki eða þekki ekki, sem
margir greiða hátt verð f þágu
þessara sömu grundvallaratriða
(frelsissviptingu, atvinnuleysi,
fátækt, ofsókna, útlegð) er
ákvörðun yðar mikil persónu-
legur gleðivaki og hvatning.
Mér er þetta allt ljóst en mér er
einnig ljós önnur staðreynd: 1
núverandi ástandi er það merki
vitsmunalegs hugrekkis og mik-
illar réttsýni að veita verð-
launin manni sem hefur skoð-
anir sem stangast á við opin-
bera afstöðu leiðtoga stórs og
áhrifamikils ríkis. Þannig met
ég ákvörðun Nóbelsnefnd-
arinnar. Ég tel hana einnig
sýna umburðarlyndi og réttan
anda stefnunnar um bætta sam-
búð ríkja. Ég vil gera mér vonir
um að jafnvel þeir sem nú Ifta
ákvörðun yðar efasömum aug-
um eða óánægjuaugum muni
eiga eftir að verða henni sam-
mála.
Stjórnvöld f mínu landi synj-
uðu mér um þann rétt að fá að
fara til Osló á þeim forsendum
að ég þekki rikis- og hernaðar-
leyndarmál. Ég held að ekki
hefði reynzt erfitt að leysa
þetta öryggisvandamál á að-
gengilegan hátt fyrir yfir-
völdin, en því miður var það
ekki gert.
Ég get ekki tekið persónulega
þátt í athöfninni f dag. Ég
þakka vinum mfnum sem búa
erlendis og heiðruðu mig með
því að vera gestir mínir hér. Ég
hafði einnig boðið vinum
mfnum í heimalandi mínu
Valentin Turchin, Yruy Orlov
og tveimur merkustu baráttu-
mönnum réttlætis, laga, heiðar-
leika, Serghey Kovalyev og
Andrey Tverdokhlebov, sem
báðir eru í fangelsi og bíða
dóms. Ekki aðeins tveir hinir
Framhald á bls. 22