Morgunblaðið - 19.12.1975, Síða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. DESEMBER 1975
Jörð og fólk
Guðm. Guðni Guðmundsson.
□ Guðm. Guðni Guðmundsson:
□ SVIGNASKARÐ. 203 bis.
□ Iðja. Rvík 1975.
Með ýmsum hætti verða bæk-
ur til. Atburðarásin, sem stend-
ur á bak við tilkomu bókarinn-
ar Svignaskarðs, er þessi. Iðja,
félag verksmiðjufólks í Reykja-
vík, keypti jörðina Svignaskarð
fyrir nokkrum árum í þeim
vændum að reisa þar orlofshús
fyrir félagsfólk sem nú hefur
og verið gert. Guðmundur
Guðni Guðmundsson fræðimað-
ur og rithöfundur er félagi í
Iðju. Honum var falið að skrifa
lýsing á landinu og segja sögu
þess svo orlofsfólk gæti fræðst
um stað þann þar sem það
dveldist. Nú hefur hann lagt
fram verk sitt, bókin er komin
út. Sagt er frá örnefnum í landi
Svignaskarðs. Að öðru leyti fær
landið — náttúran ekki mikið
rúm í bókinni. Guðm. Guðni er
fræðimaður í þjóðlegum skiln-
ingi og fer þessi bók hans ekki
varhluta af því, þetta er að
langmestu leyti saga af fólki,
fólkinu sem átt hefur heima á
Svignaskarði frá fyrstu tíð til
þessa dags. Hver einn bær á
sína sögu, segir skáldið, og með
bók Guðm. Guðna handa milli
ásannast að Svignaskarð á ekki
aðeins slna sögu heldur mikla
sögu og langa. Þarna var stund-
um höfuðból, sýslumannssetur,
höfðingjasetur en fyrir kom
líka að ábúendur jarðarinnar
voru réttir og sléttir bændur en
þá líka oft búhöldar góðir.
Heimildir frá fyrri öldum eru
vitanlega gloppóttar. Þegar til
nútiðar dregur verður vita-
skuld allt greiðara og ljósara.
Og fáir munu hafa átt heima á
Svignaskarði á þessari öld svo
að þeir séu ekki orðnir söguper-
sónur i þessari bók. Saga er
alltaf góðra gjalda verð hvort
sem hún er Iöng eða stutt. Og
vafalaust mun margur, sem nú
á timum gengur þarna um
grundir og hóla, vilja vita í
hverra spor hann treður. En ég
tel að höfundur hefði gjarnan
mátt takmarka sögu sína dálít-
ið, eða með öðrum orðum stytta
hana — en gefa landinu, jörð-
inni og umhverfi hennar meira
rúm. Ættfræði- og mannfræði-
áhugi er brennandi hjá mörg-
um islendingi. En hann er ekki
giska almennur. Hins vegar
vilja flestir vita nokkur deili á
þeim slóðum þar sem þeir ferð-
ast eða dveljast, helstu söguleg
atriði þá ekki undan skilin.
Markmið höfundar hefur á
hinn bóginn verið að gera kjör-
efni sínu — sögunni — viðhlít-
andi skil. Og sjónarmið hans er
út af fyrir sig skiljanlegt.
Guðm. Guðni hefur lagt stór-
mikla vinnu í þetta verk —
sögu Svignaskarðs þarf ekki að
skrá öðru sinni eftir að hann er
búinn að gera henni svona ýtar-
leg skil. Þessi bók er því ekkert
til að lasta þó svo að í henni
fyrirfinnist ekki hitt og annað
sem líklegt er að ýmsir mundu
óska sér að hafa þar tiltækt
þegar þeir heimsækja Svigna-
skarð.
Allmargar myndir eru í bók-
inni, aðallega af fólki sem átt
hefur heima á Svignaskarði;
sem og ýmsum framámönnum
Iðju er stuðlað hafa að því að
bókin varð til. Þá má ekki
gleyma nafnaskrá í bókarlok né
sérstöku korti sem fylgir bók-
inni.
Menningarframtak af þessu
tagi er stéttarfélagi til sóma.
Erlendur Jónsson.
Björling á íslenzku
Q Gunnar Björling:
□ LETTA laufblað
OG VÆNGUR FUGLS.
91 bls.
Q Einar Bragi íslenzkaði.
Letur 1975
í Ijóðaþýðingasafninu,
Hrafnar í skýjum, sem Einar
Bragi sendi frá sér fyrir fimm
árum, voru nítján ljóð eftir
Gunnar Björling og var þeim
skipað fremst í þeirri bók.
Fyrst var þetta ljóð:
Ltfla latifhlart o« vænjíur fu«ls
ok óslonirt onRÍ
ók oins ok sorK ok huKur
af mór
ók rins ok spoKÍIsf jörn í í sfðkvöldssvala.
Nú hefur Einar Bragi sent
frá sér — með styrk frá norr-
æna þýðingasjóðnum — bók
með eintómum Björling-
þýðingum og þarf ekki að fjöl-
yrða hvert titill hennar er
sóttur. Fyrir Ijóðunum fer ýtar-
legur inngangur þýðanda þar
sem hann segir meðal annars:
„Gunnar Björling leit sjálfur
Thor Vilhjálmsson
Q Thor Vílhjálmsson:
□ FUGLASKOTTlS. 252 bls.
□ Isafold. Rvfk 1975.
ÁRIÐ 1968 sendi Thor Vil-
hjálmsson frá sér skáldsöguna
Fljótt fljótt sagði fuglinn. Sfðan
skrifaði hann of et sama far Öp
bjöllunnar (1970). Folda
(1972) er nokkuð annars konar.
Fuglaskottís stendur einhvers
staðar þarna mitt á milli. Um
bókarheitið hefur höfundur
sagt í blaðaviðtali:
„Mér fannst þetta skondið
nafn þegar mér allt í einu kom
það í hug, einhver leikur í því.“
Ef lesa skal Fuglaskottís í
striklotu er þetta strembin bók.
Áhrif frá kvikmyndum? Vafa-
laust. En út f þá sálma verður
ekki farið að sinni enda aðrir
margbúnir að afgreiða það mál
þegar öllu er á botninn hvolft.
Það sem verður minnisstæð-
ast eftir lestur Fuglaskottíss —
eins og raunar annarra skáld-
sagna Thors — er gífurlegur
fjöldi atriða, smáatriða; sen-
urnar eru óteljandi. Höfundur
hefur sjálfur varað við að farið
á ljóðagerð sína alla sem eitt
verk og hverja bók sem eitt
Ijóð. Ég hef reynt að hafa hlið-
sjón af viðhorfi hans og setja
saman dálitla svítu, þar sem
fyrir brygði dæmum um þau
viðfangsefni, sem skáldinu
voru hvað áleitnust.“
Ljóðaþýðing er mikið verk og
vandasamt. I rauninni verður
ávallt að yrkja ljóð að nýju
þegar því er snúið af einu máli
á annað, en þó svo að sem mest
af upprunalegum blæbrigðum
haldi sér í þýðingunni. Þess
vegna hyllast skáld til að þýða
eftir höfunda sem þau finna
sjálf til skyldleika við. Einar
Bragi hefur verið og er í tölu
þeirra ljóðaþýðenda íslenskra
sem eru kenndir við
modernisma í ljóðlist. Þar sem
Gunnar Björling var einn af
frumherjum nútímaljóðlistar f
Skandínavíu þarf þá ekki leng-
ur vitnanna við hvaða erindi
þýðandi telji hann eiga til
íslenskra lesenda.
Hingað til hafa ljóðaþýðingar
verið svo veigalítill þáttur í rit-
sé yfir bækur sfnar á einhverj-
um þotuhraða. Og það eru
hyggindi sem í hag koma. Ann-
ars fer allt á fleygiferð fyrir
augum manns. I hefðbundnum
skáldsögum er oft eins og horft
inn um augu sögupersónanna,
skyggnst inn f hugskot þeirra. I
Fuglaskottís er þessu öfugt far-
ið. Þar gegna augu söguhetj-
anna hlutverki sjónaukans, les-
andinn sér út um þau — eins og
glugga. Þrátt fyrir það eru
söguhetjurnar ekki endilega
verkfæri — þolendur; geta allt
eins veríð gerendur, komið af
stað atburðakeðju sem rís og
hnígur eins og úthugsuð og
flúruð rímþraut f dýrum kveð-
skap; eða eins og steinn falli á
sléttan vatnsflöt, hringur
myndast; og síðan fleiri hring-
ar; og hver eltir annan. Aðferð-
in felur í sér tvennt f senn:
fjölbreytni og einhæfni. Reynd-
ar er, til samlíkingar, nærtæk-
ast að skírSkota til stórborgar-
innar sem er svo oft sögusvið
Thors: öll andlitin sem verða á
vegi manns og eru hvert með
sínu móti en ber hins vegar svo
ótt fyrir augu að maður festir
ekki hvert og eitt f minni, nema
maður fari sjálfur hægt, staldri
við, stansi.
Aðalpersónurnar f Fugla-
skottfs eru fjórir íslendingar á
ferð erlendis, karlmenn tveir,
Ármann og Bernódus, og kon-
urnar Alfea Magnhildur og
Þjóðbjörg. Mest fer fyrir Ár-
manni. Hann er að ýmsu leytí
störfum íslenskra höfunda að
bók af þessu tagi — þar sem
einu skáldi er veitt svona mikið
rúm, heil bók — er viðburður.
Ekki þarf að rekja hversu
modernisminn hefur átt erfitt
uppdráttar hér sem annars
staðar. Ljóð Björlings eru ekki
annarri nútímaljóðlist aðgengi-
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
legri, síður en svo. Innganguf
þýðanda er því nauðsynlegur
lykill að þessari bók. Einar
Bragi segir meðal annars svo
um ljóðstíl Björlings:
„Hann er í skemmstu máli
fólginn f mjög róttækri úr-
fellingar- og samþjöppunar-
tækni, þar sem beygingar-
endingar eru skornar niður að
vild, umsagnir þráfaldlega
dæmigerður íslenskur „at-
hafnamaður", sjálfglaður, mik-
ill á lofti, forvitinn, frakkur og
klaufskur. Erindi hans virðast
nokkuð blönduð eins og títt er
um íslendinga á utanlands reis-
um, pólitísk í aðra röndina en
að hinu leyti er hann bara að
skoða sig um í heiminum. Oft
ratar hann í vanda og kemur
öðrum jafnoft i bobba en lætur
mótlætið og erfiðleikana hvergi
á sig fá. Stundum koma manni í
hug íslenskir grósserar í út-
löndum fyrst eftir stríð meðan
þeir gátu svo um munaði slegið
um sig með úttroðnu veski eftir
stríðsgróðann og látið taka eftir
sér á fínum stöðum. Vist er
Ármann lukkuriddari. Og mað-
ur undrast oft að ekki skuli
fara verr fyrir honum. Kannski
er það áhyggjuleysið sem bjarg-
ar honum. En það eru líka
mannspartar f honum. Þar að
auki vafi að ýkjamargar sögu-
persónur Thors komi öllu skýr-
ar fram i dagsljósið. Ármann er
á einum stað sagður „sögufróð-
ur og árvakur“ og er sannmæli.
En Fuglaskottís er ekki bara
senur sem ber fyrir augu, þar
er lfka sitthvað sem eyra nem-
ur; samtöl og orðræður. Oft
eru það stjórnmál sem talið
berst að. Islendingarnir eru að
átta sig á heiminum; voru ungir
fyrir eina tíð, eru það vart leng-
ur en spá í hug unga fólksins
„Hvað um allt þetta fólk sem
fæðzt hefur síðan“ (eftir
stríð) ?
strikaðar út, tæpt f einu eða
örfáum orðum á meginatriðum
sem aðrir hefðu lýst i löngu
máli, smáorð eins og „og“ eða
,,að“ notuð með nýjum hætti til
tenginga eða f því skyni að fá
mýkt í ljóðlínur og setningar.
Fyrir skáldinu vakir augljós-
lega áð losna við allt íþyngjandi
orðaskran, veita póetískum
lykilorðum ferskari blæ og
fyllra gildi, gera ljóðin léttari f
vöfum, vænghaf þeirra víðara.“
Einar Bragi segir frá því
hversu Björling var lengi
naumt skömmtuð viðurkenning
í heimalandi sínu, Finnlandi;
lengstaf bláfátækur og lítils
metinn. Það er í raun og veru
skiljanlegt, fáir ölvast á stund-
inni af tilraunaljóðlist, hún
verður að ganga f gegnum sinn
hreinsunareld áður en henni
leyfist að sanna gildi sitt fyrir
almenningi. Augljóst er því að
bók af þessu tagi verður ekki
auðveldlega komið af einu máli
á annað nema einhver borgi
fyrir það. Norræni þýðingasjóð-
urinn hefur því hlutverki að
gegna.
„Létta laufblað og vængur
fugls“ er offsetfjölrituð bók.
Það er nú svo og svo er nú það
— einhvern veginn finnst mér
allt í lagi að strákar og stelpur,
Víða er slegið upp á gaman-
málum í Fuglaskottís. Stundum
mætti víst kalla það grfn. Raun-
sæisverk er þetta ekki, það er
víst alveg óhætt að segja, held-
ur stílfært skáldverk þar sem
atburðarásin lýtur rækilega
lögmálum skapara síns: höf-
undarins, duttlungum hans og
□ Arthur Hailey:
□ BÍLABORGIN 247 bls.
□ Bókaforl. Odds
□ Akureyri 1975.
ARTHUR HAILEY er f tölu
bestu skemmtisagnahöfunda
sem nú eru uppi. Fáir gleyma
„Hótel" sem lesið hafa. „Gullna
farið“ var líka eftirminnilegt;
heitir „Airport" á frummáli.
Enn er komin út saga eftir
Hailey og nefnist „Bílaborgin"
— „Wheels“ á frummálinu. Er
hún í svipuðum dúr og hinar
fyrri, minnir þó meir á Airport
en Hotel.
Bílaborgin — hvaða borg er
það? Auðvitað Detroit f Banda-
ríkjunum. Hailey gengur beint
að efninu og nefnir hlutina sín-
um réttu nöfnum. Það eru risa-
fyrirtækin í bilaiðnaðinum sem
hann bregður undir brennigler
— Ceneral Motors, Ford og
Chrysler. Amerískt heiti bókar-
innar, Wheels, er þvf rétt i
tvennum skilningi. Fyrir það
fyrsta er sagan um bíla og bíla-
framleiðendur en i öðru lagi
gegnlýsir höfundur fyrrnefnd
fræg risafyrirtæki amerísks
Einar Bragi
sem eru að senda frá sér fyrstu
bækur, klæðist þess konar bók-
menntalegum gallabuxum. En
hálfandkannalegt sýnist mér að
horfa á þá, Einar Braga og
Gunnar Björling, koma þannig
til dyranna. En kannski var
ekki á öðru völ.
Að lokum þetta: ég tel að
Einar Bragi hafi unnið gott
starf og gagnlegt með því að
flytja þessi ljóð yfir á íslenskt
mál.
sögugleði. Því Thor Vilhjálms-
son er höfundur sem leikur sér
að vild, lætur söguhetjur sfnar
gera það sem honum sýnist,
stjórnar þeim sem brúður væri
með sterkum og öruggum
strengjum. Og umhverfið gerir
hann sömuleiðis svo framand-
Framhald á bls. 63
Arthur Hailey
bílaiðnaðar og skýrir hvernig
hjól framleiðslunnar snúast (í
óbeinum skilningi) í þvílíkum
völundarhúsum peninga og
framtaks.
Kostir Bílaborgarinnar, eins
og annarra sagna Haileys, eru
fyrst og fremst fólgnir í traustri
þekking á efninu, Hailey
Framhaid á bls. 63
Skoðun og
skemmtun
Leyndarmál
fœribandsins