Morgunblaðið - 19.12.1975, Síða 16

48
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. DESEMBER 1975
Rætt við Indriða G. Þorsteins-
son um ævisögur og aldarfar
Viðtal: Á. Þ.
Myndir: Friðþjófur
„Við ættum
fyrir löngu
að veraorðin
vitlaus þjóð"
0 „Þart var anzi gaman að tala
við Slefán. Ég þekkti hann ekki
mikið fvrir og það gat verið
erfitt að nálgast hann. En þeg-
ar hann var kominn af stað og
byrjaður að tala við mann og
fvrstu kynningarerfiðleikarnir
voru yfirstignir, þá er þetta
hafsjór af frásögnum, gamni og
gríni.“
0 Indriði G. Þorsteinsson er
kominn af stað og byrjaður að
tala við mann. Hann er ekki
lengur yfirkommandör þjóðhá
tíðarinnar. Er kominn á jóía-
markaðinn og hefur meira að
segja verið atvinnuskríbent I
nokkra mánuði. Það þykir eftir-
sóknarvert fyrir rithöfund.
Indriði er á mála hjá kerfinu
til að færa f letur sögu þjóðhá-
tíðarinnar. En sú bók sem nú er
út komin heitir „Áfram veginn.
Sagan um Stefán Islandi." Og
það er sá Stefán sem Indriði er
að tala um í þessu spjalli við
Morgunblaðsmann.
„Ég vann þessa bók með þeim
hætti að við Stefán Islandi töl-
uðum saman i nokkra daga
norður á Akureyri, notuðum
segulband sem vélritað var upp
af jafnóðum. Svo átti Stefán
úrklippubækur frá dögum sin-
um á Italíu, Þýzkalandi og Dan-
mörku, og loks eru til heilmikl-
ar upplýsingar í bókum um ætt-
ir hans og uppruna. Þegar ég
var svo búinn að safna þessum
gögnum saman og flokka þá
settist ég niður og skrifaði bók-
ina viðstöðulaust á rúmum
mánuði i sumarleyfinu. Ég
hafði ekki meiri tíma til verks-
ins, en ég held að það hafi ekki
komið niður á því. Það er undir-
búningurinn sem skiptir máli
um það hvort svona bók verður
góð eða vond.“
„Þessi bók á sér einkum tvær
fyrirmyndir. I fyrsta lagi eru
það bækur Guðmundar Hagalín
„Saga Eldeyjar-Hjalta“ og
„Virkir dagar“, en þar er beitt
skáldsögulegum aðförum við að
byggja verk á viðtölum við
menn. Og svo í öðru lagi bækur
Matthiasar Johannessens á
borð við ,,Kompaníið“ við Þór-
berg og bókina um Gunnlaug
Scheving, þar sem þessum að-
férðum er á vissan hátt beitt.
Mér er alveg ljóst að þessi bók
mín brýtur ekkert blað hvað
aðferð varðar.“
ÆVISAGA —
MIÐILSFUNDUR
„Jú, mér fundust aðferðir
blaðamennskunnar nýtast mér
vel við þetta verk. Þetta felst
m.a. í því að þegar maður er að
skrifa skáldsögu þá vinnur
maður textann allt öðru vísi.
Maður skrifar sama kaflann
upp kannski sjö-átta og allt upp
i tíu sinnum eða meir þangað til
maður verður ánægður með öll
blæbrigði. Og þó að maður leggi
meiri vinnu i texta verks af
þessu tagi en maður getur sem
blaðamaður gert i daglegum
skrifum, þá liggur hliðstæðan í
því að blaðamaðurinn verður að
koma til skila því sem hann
veit. Ég er á þennan hátt miðill
milli Stefáns og lesenda eins og
blaðamaður er miðill milli
heimilda sinna og lesenda.
Blaðamennskan í þessu verki
liggur I þvi að vera ekki að
flækjast of mikið fyrir sjálfur."
„Stefán er þannig maður,
eins og oft er raunar um mikla
listamenn, að allir agnúar og
viðkvæmni gagnvart eigin per-
sónu hafa nuddast af og eftir
stendur bara maðurinn sjálfur
eins og hann er. Jú, ég vil halda
því fram að hann dragi ekkert
undan, — þ.e. á þeim vettvangi
sem við töluðum um. Þetta er
ævisaga manns sem verður
frægur af list sinni. Hann fer á
skömmum tíma úr fjósinu á
Hegranesi upp á óperusvið á
Italiu. Þetta er Iífsævintýri
Stefáns tslandi. Um það er bók-
in.“
„Svo er það annað mál, að
menn geta átt margþætta ævi.
Þessi bók er um stærsta þátt-
inn. Ég læt mig ekki dreyma
um að i henni sé öll ævi Stef-
áns íslandi. Það yrði að
minnsta kosti þriggja eða fjög-
urra binda verk.“
AÐSKRIFA
UM KVENNAFAR
FÖÐUR SlNS
„Þetta er að verða anzi mikill
meiður í íslenzkum bókmennt-
um, — ævisögur skrifaðar af
öðrum en viðkomandi manni.
Og hann hefur getið af sér
mörg góð verk. En hitt er vissu-
lega rétt að ævisagnaritun get-
ur farið út í hreinar öfgar. Fólk
upplifir mismunandi merkilega
hluti. Þetta er óskaplegur fjöldi
sem út kemur af þessu og ekki
virðist allt eiga jafn brýnt er-
indi. Jú, ég hugsa að það sé rétt
að sjálfsævisagan sé að þessu
leyti vandamál sér á parti. Það
er rétt að þegar menn eru að
skrifa um sjálfa sig þá er hætt
við að þeir leiðist út í sjálfshól,
— eða sjálfsniðrun, sem er ein
tegund sjálfshóls eins og menn
vita. Sá sem skrifar sögu ann-
ars manns hlýtur að hafa annað
mið en sá sem segir eigin sögu.
Ilann ætti að geta dregið fram
það um viðkomandi og ævi hans
sem máli skiptir fyrir lesendur
bókarinnar, — sagt á honum
kost og löst án þess að út komi
sjálfshól eða sjálfsniðrun.“
„íslenzkt þjóðfélag er lika
erfitt fyrir menn sem vilja
skrifa ævisögur af viti, t.d.
vegna þess að af smæð þess
hlýzt óhemju viðkvæmni. Ég
get tekið sem dæmi ævisögu
Hannesar Þorsteinssonar. Hún
var lokuð niðri í áratugi inn-
sigluð af því hún mátti ekki
birtast fyrr en eftir að höfund
ur var löngu látinn. Svo birtist
þetta og maður stendur og
spyr: Hvað var eiginlega svona
eldfimt í þessu? Ég Verð að
segja það að mér finnst svona
lagað fáránleg viðkvæmni."
„Það er einhvern veginn nær-
tækara fyrir Islendinga að
skrifa aldarfarslýsingar en per-
sónulegar játningar. Það er
bannað að skrifa ævisögur á
Islandi sem hriktir í. Ég get
nefnt dæmi frá Bretlandi. Það
hefur verið skrifaðar urmull af
ævisögum um Lloyd George. En
svo tekur sonur hans sig til og
skrifar eina enn. Hún er þó
frábrugðin hinum að því leyti
að hún fjallar eingöngu um
kvennafar Lloyd George. Að
skrifa um kvennafar föður síns
yrði án nokkurs vafa talið
ganga guðlasti næst á íslandi.
Hins vegar er það ekkert mál
hér að skrifa 800 blaðsíður um
ævi sína fram að fermingar-
aldri.“
JÓLIN HEIMA
OG HATTKÉFAR FULLIR
AFKLAKA
,,En það sem líklega skiptir
hvað mestu niáli varðandi svip-
mót íslenzkra ævisagna eru þær
miklu og snöggu breytingar
sem hér hafa orðið á þessari
öld. Fólkinu finnst eins og það
lifi í öðru landi. Og það finnur
sig alltaf til knúið að skrifa um
jólin heima. Fólkið er svo upp-
tekið af þeim breytingum sem
það hefur upplifað að það
gleymir sjálfu sér. Nú, og svo
eru það hrakningasögurnar.
Menn hafa komið til byggða
frosnir upp að hnjátn eða með
hattkúfana fulla af klaka. Ég er
ekkert að efast um að þetta hafi
gerst, en ég held að þetta
hafi verið sagt of oft. Við
vitum allt um hvernig þetta
fólk fór að því að smala. En
við vitum ekkert um hvern-
ig mennirnir fara að því
að ná sér í konur eða kon-
urnar að ná sér í menn. Það
virðist hafa verið einhvers kon-"
ar himnaríkisráðstöfun. Ég
verð að leyfa mér að segja að
það eru ekki allir íslendingar
sem geta skrifað ævisögu sína.“
„En vissulega eru ævisögur
vinsælar, þótt það sem er mest
sláandi við jólabókamarkaðinn
íslenzka sé annars vegar „þjóð-
legur fróðleikur" og hins vegar
alls kyns andleg vísindi umTTf-
ið eftir dauðann og slikar upp-
lýsingar. Svona fræði eru hér
alveg landlæg. En við rithöf-
undar eigum ekki að skipta
okkur af því hvað fólk les. Við
eigum að þakka fyrir að það
skuli lesa yfirleitt. Ekki sízt þar
sem manni virðist þróunin vera
sú að hljómplatan sé að taka við
hlutverki bókarinnar á jóla-
gjafamarkaðinum. Þar eru Júd-
as og Lónlí Blú Bojs að taka við
af Halldóri Laxness og Guð-
rúnu frá Lundi. En þetta er
gangurinn í þessu og það er
ekki hægt að krefjast þess af
almenningi í landinu að hann
haldi uppi starfsemi sem hann
vill ekki.“
„ÉG GET EKKI
LÁTIÐ HLUTI VERA...“
„Jú, það á víst svo að heita að
ég hafi verið prófessjónal rit-
höfundur síðan í vor. Ég var
ráðinn til að rita sögu þjóðhá-
tíðarinnar. En ég hef nú ekki
getað stokkið frá þjóðhátíðinni
jafn snögglega og ég ætlaði
mér, þ.e. framkvæmdahlið
„Islenzkt
þjóðfélag er
erfitt fyrir
menn sem
vilja skrifa
ævisöpur
af
viti.
„Við vitum
ekkert um
hvernig
mennirnir
fara að þvi
að ná sér í/
konur eða
konurnar
að þvi
að ná
sér I
menn.y
„Júdas oq
Lónlí Blú Bo,
eru að taka
við af
Halldóri
Laxness
og
Guðrúnu
frá
Lundi '
hennar. Ég er eiginlega búinn
að vera í stöðugum snúingum
út af henni í allt sumar. Það er
þannig fyrst núna sem mér
finnst ég vera orðinn prófessj-
ónal.“
„Nei, ég held ég kunni ekki
vel við þetta. Ég hef alla tíð
þurft að vasast í öllu, — oft
sjálfum mér- tjl óþæginda og
öðrum til bölvunar. Ég held að
ég geti einfaldlega ekki látið
hluti vera. Og þegar þessari
fastráðningu minni lýkur held
ég að mig langi mest til að fá
mér aftur fasta vinnu. Ég er
þannig ekki einn þeirra rithöf-
unda sem ganga með það í mag-
anum að geta lifað á þvi að
skrifa bækur, þótt ég skilji þá
mjög vel. Ég held það henti mér
bezt að vinna fastan vinnudag
og geta svo slappað af, eða
skrifað mínar bækur i fríum.
Núna finnst mér þetta vera
eins og að sitja undir háu og
þungu fjalli og vera sífellt að
moka úr því.“
„Hvaða vinnu? Ég kann tvö
verk. Ég kann ýmislegt í blaða-
mennsku, og svo get ég alltaf
orðið vörubílstjóri.“
„Ég er jú með tvær bækur í
huganum fyrir utan þjóðhá-
tíðarsöguna. Annars vegar er
það skáldsaga. Maður veit að
vísu aldrei hvað eða hvenær eitt
hvað verður úr skáldsögu. En
hún fjallar um aldamótakyn-
slóðina okkar i útlöndum. Hins
vegar ligg ég svo með efni sem
ég gæti sett í bók og kallað
„Samtöl við Jónas“ samanber
„Samtöl við Stalín". Og það er
Jónas frá Hriflu. Við Jónas
spjölluðum oft saman síðustu
árin sem hann ltfði um allt
milli himins og jarðar, — oft
yfir mat uppí Grilli. Sumt á ég í
minniskompu og sumt hrein-
lega á segulbandi og mig langar
til að setja saman úr þessu kver
sem ekki yrði ævisaga Jónasar
heldur Jónas eins og hann kom
mér fyrir sjónir, yrði um per-
sónuleg samskipti okkar, —
sem oft voru skemmtileg. Það
var afskaplega gaman að kynn-
ast Jónasi, og ég verð að segja
það að ég sakna þess oft aó mér
skuli ekki hafa lánast að kynn-
ast fleiri mönnum af þess-
ari kynslóð — mönnum eins og
Framhald á bls. 63
„Ótrúlegt a8
fslendingar
skuli ekki
drekka nrteir
en þeir
gera. . ."