Morgunblaðið - 21.02.1976, Qupperneq 13

Verdens Gang um slitin
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. FEBRUAR 1976
13
„Harkan skiljanleg en
finnaverður lausn”
Fyrirsagnir á frétt Berlingske Tidende og fréttum brezkra blaða
um stjórnmálaslitin i gær.
Dagens Nyheter í leiðara um stjórnmálaslitin:
Mikil og viðkvæm pólitísk
jafna í norðri getur breytzt
FráGuðmundi Stefánssyni
í Ási i Noregi.
Ákvörðun islenzku rfkisstjórn-
arinnar um að slfta stjórnmála-
sambandinu við Breta hefur verið
aðalfréttaefni f jölmiðla f Noregi f
gær og f dag.
Yfirleitt kemur fram samúð
með málstað lslendinga og ósk
um að deilan leysist. Almennt
telja blöðin að ef af samningum
verði, verði það fvrir milligöngu
NATO og einnig er lögð áherzla á
alvöru málsins, ekki sfzt með til-
liti til þess að hér er um tvö
aðildarlönd NATO að ræða.
— Rætt við
samningamenn
Framhald af bls. 2
Það sem veldur mestum erfiðleikum er
ótrúlegur fjöldi sérkrafna, sem satt að
segja margar hverjar eru algjörlega
óraunhæfar."
Björn Þórhallsson
Utanaðkomandi aðstæður
gætu spillt samningum
MORGUNBLAÐIO ræddi I gær við
Bjöm Þórhallsson, formann Lands-
sambands fslenzkra verzlunarmanna.
um stöðuna f samningamálunum.
Björn Þórhallsson sagði:
,.Ef menn vinna af heilindum að þvl
að ná samkomulagi, þá er hér aðeins
um vinnu að ræða Ég get ekki séð að
nein óleysanleg vandamál séu fyrir
dyrum, sem komið geti I veg fyrir
samninga Ég vona að utanaðkomandi
aðstæður verði ekki látnar hafa áhrif á
samningsgerðina, þvi að það getur
spillt fyrir og ef deilan dregst á langinn
getur það einnig torveldað lausn henn-
ar."
„Jú, við höfum haldið fundi með
viðsemjendum okkar um sérkröfur
verzlunarmanna," sagði Björn Þórhalls-
son, „og búizt er við þvi að fundur
verði um þær í kvöld. Við höfum ekki
fallizt á kröfur vinnuveitenda um að
ryðja sérkröfum okkar af borðinu eins
og sagt er, enda er það óeðlilegt, þar
sem vinnuveitendur sjálfir eru með
sérkröfur, sem þeir vilja ræða við
okkur."
Morgunblaðið spurði Björn nánar
um sérkröfur verzlunarmanna og sagði
hann þá að sér hefði fundizt við þessa
samningsgerð, að sum atriði, sem
þegar hefði náðst samkomulag um,
hefðu sfast of flj&tt út til almennings.
Þessi atriði eru öll hluti heildarkjara-
samnings og geta þvl ekki staðið ein
sem sllk. Þau verða ekki að veruleika,
fyrr en málið I heild er komið I höfn.
Þess vegna sagðist Björn ekki vilja tjá
sig um viðræðurnar um sérkröfurnar.
En hvað um verðbólgusamninga?
Björn var spurður, hvort hann óttaðist
að samningarnir fengju þann stimpil
Hann svaraði: „Það má lengi tala um
verðbólgusamninga og vitað er að
kauphækkanir hafa verðbólguhvetjandi
áhrif, en málið er ekki svo einfalt,
Margir fleiri þættir hafa verðbólgu-
hvetjandi áhrif og með hagstjórnarað-
ferðum væri unnt að draga úr henni á
margan hátt. Kaupmátturinn hefur
verið rýrður I þessum tilgangi, en það
er ekki hægt að gera I það óendanlega.
Leita þarf nýrra úrræða Án kauphækk-
unar nú blasir og við geigvænleg rýrn-
un kaupmáttar — svo að kauphækkun
er óumflýjanleg nauðsyn."
Verdens Gang birti í dag for-
ystugrein um síðustu atburði
þorskastríðsins. Þar segir að und-
anfarna daga hafi allt stefnt í þá
átt að stjórnmálasambandinu yrði
slitið. Deilan hafi komizt í sjálf-
heldu og allar tilraunir til sátta
hafi reynzt tilgangslausar.
Blaðið segir að í þeirri stöðu'
sem upp hafi verið komin hafi
íslendingar tekið þann kost að
sýna óánægju sina í garð Breta
eins eindregið og þeir gætu og því
hafi stjórnmálasambandinu verið
slitið. Það séu alvarleg tíðindi
þegar tvö riki sem standi saman í
bandalagi og hafi haft náin sam-
skipti slíti stjórnmálasambandi.
Blaðið segir að það sjáist bezt á
því að NATO-ríkin Grikkland og
Tyrkland hafi ekki slitið stjórn-
málasambandi þegar Kýpurdeil-
an leiddi til blóðugrar styrjaidar.
„VG“ segir ennfremur að mikil-
vægast sé í þessu máli að mun
erfiðara verði en áður að koma af
stað samningaviðræðum þegar
báðir deiluaðilar komast að því að
deilan leysist ekki án gagn-
kvæmra tilslakana. Hættan sé sú
að þorskastriðið verði enn
harðara en hingað til og haldi
ástandið á fiskimiðunum áfram
að versna megi búast við að illt
blóð hlaupi i deiluaðila og marg-
falt erfiðara verði að setjast að
samningaborðinu.
Síðan segir VG að af norskri
hálfu hafi allt verið gert til að fá
Breta til að kalla herskipin út
fyrir 200 mílurnar. Þegar það hafi
ekki tekizt hafi verið ljóst að deil
an mundi ekki leysast. Annar aðil
inn hafi orðið að láta undan og
með réttu hafi mátt vona að Bret-
ar mundu stíga fyrsta skrefið.
Þegar það gerðist ekki hafi ef til
vill ekki verið út í hött að setja
það i samband við þá erfiðu að-
stöðu sem Bretar sjálfir séu
komnir i í fiskveiðilögsögumál-
um, bæði gagnvart Efnahags-
bandalaginu og Noregi.
Stjórnmálaslitin eru varnarað-
gerð, segir islenzka ríkisstjórnin.
Það er eðlilegt að hún sýni eins
mikla hörku og hægt er, en deilan
verður að leysast — það er ekki
sízt mikilvægt fyrir íslendinga.
I grein sem Halvor Elvik skrif-
ar í Dagbladet segir að líklega
muni Norðmenn gegna lykilhlut-
verki í sáttaumleitunum i þorska-
stríðinu, en trúlega muni þær við-
ræður fara fram á vegum NATO.
Hann hefur eftir Frydenlund
utanríkisráðherra að ríkisstjórnin
vilji áætlun sem stefni að því að
koma til leiðar nýjum viðræðum.
Þá segir Elvik að Bretar séu nú
þegar háðir sterkum þrýstingi
Frá Lars Olsen í Kaupmannahöfn.
TAUGAOSTYRKUR einkennir
viðbrögð danskra blaða við slitum
stjórnmáiasambands Islands og
Bretlands þar sem þau óttast
áhrifin sem þau kunni að hafa á
samstarfið i NATO. Öll dönsk
blöð leggja áherzlu á að nú hafi
tvö bandalagsrfki f NATO slitið
stjórnmáfasambandi f fyrsta
skipti f sögu bandalagsins.
Politiken lætur i ljós ugg um að
stjórnmálaslitin verði til þess að
þorskastríðið harðni og afleið-
ingarnar verði fleiri árekstrar,
slys á mönnum og jafnvel mann-
tjón.
Fréttin er talin svo mikilvæg að
hún birtist á forsíðum blaðanna
þótt lengi hafi verið búizt við
stjórnmálaslitunum.
frá NATO og ekki sizt Bandaríkj-
unum sem séu hrædd um framtíð
Keflavíkurstöðvarinnar. Harðn-
andi afstöðu Islendinga verði að
skoðaí ijósi allsherjarverkfallsins
sem litlar líkur séu á að leysist
fljótlega. Ríkisstjórnin verði að
taka upp róttækari stefnu til að
hafa möguleika á að sitja áfram.
Þetta telur greinarhöfundur
ekki sizt vekja ugg hjá NATO þar
sem Geir Hallgrimsson forsætis-
ráðherra sé talinn tryggur stuðn-
ingsmaður bandalagsins en
stjórnarandstöðuflokkarnir hins
vegar eindregið mótfallnir
NATO.
Gautaborg 20. febrúar frá Pétri
Eirikssyni fréttaritara Mbl.
ÁKVÖRÐUN fslenzku ríkis-
stjórnarinnar að slfta stjórnmála-
sambandi við Breta hefur vakið
mikla athygli f Svfþjóð. Þetta var
aðalfrétt útvarps og sjónvarps f
gærkvöldi og í morgun, og
morgunblöðin skýrðu ftarlega frá
henni. Tvö blöð fjalla um stjórn-
málaslitin f leiðara og virðast
túlka þau fyrst og fremst, sem
aðgerð gegn Atlantshafsbanda-
laginu.
Ráðstafanir Íslendinga voru
forsiðuefni i flestum dagblöðun-
um í morgun, eða uppsláttar
frétt á erlendum fréttasíðum. En
það sem vekur athygli er að Is-
land er einangrað og næstum
lokgð land um þessar mundir og
flest blöðin byggja fréttir sína á
frásögnum fréttaritara sinna i
London eða brezkra fréttastofa.
Aðeins eitt dagblað, Göteborgs-
posten, hefur blaðamann á Is-
landi, enda er það eina blaðið*
sem gerir sæmilega grein fyrir
sjónarmiðum íslenzku stjórnar-
innar. 1 öðrum blöðum er sagt frá
viðbrögðum í Bretlandi og vitnað
í Fred Peart sjávarútvegsráð-
herra og talsmenn utanríkisráðu-
neytisins, sem segja að Geir Hall-
grímsson hafi ekki lengur „frjáls-
ar hendur" heldur vinni undir
þrýstingi samráðherra sinna. Að
þessu blaði undanskildu er ekkert
Stærsta blað Danmerkur,
Berlingske Tidende, sem berst
ötullega fyrir traustum lands-
vörnum, segir: „Slitin auka hætt-
una á því að andstæðingar NATO
á Islandi fái byr í seglin og það
veldur hinum bandalagsrikjunum
í NATO verulegum áhyggjum."
Berlingske Tidende segir að lok-
um: „Þetta er barátta íslenzku
þjóðarinnar fyrir lífi sínu.“
Kristeligt Dagblað segir i for-
ystugrein i laugardagsútgáfu
sinni:
„Þetta skref og önnur sem hafa
verið stigin sýna að stigmögnun
er hafin. Það táknar að afar erfitt
er að stjórna atburðarásinni og
þvi er ekki að furða að sá ótti geri
vart við sig að ákvörðun Islend-
inga um stjórnmálaslit geti haft
hörmungar í för með sér. Hvenær
haft eftir talsmönnum islenzku
ríkisstjórnarinnar.
Sama gildir um útvarpið, sem
vitnað hefur fyrst og fremst i
brezka ráðherra og viðbrögð
Breta. I fréttum snemma i
morgun var þó sagt að
islenzka stjórnin gerði sér
litla grein fyrir hvaða áhrif
slitin á stjórnmálasambandinu
gætu haft og haft var eftir Einari
Agústssyni að Bretar myndu „lík-
lega“ ekki banna íslenzkum flug-
vélum að lenda i Bretlandi, en að
„líklega" yrði tekið fyrir siglingar
þangað og þar með öll vöruskipti
landanna. 1 öllum fjölmiðlum
virðist samúðin þó liggja með is-
lendingum, þó að þeir virðist hafa
erfiða aðstöðu til að skýra sjónar-
mið þeirra.
Dagens Nyheter segir í leiðara
að orsök ráðstafana islendinga
liggi i því að Bretar hafi „sem
miður sé“ sent freigátur aftur inn
fyrir 200 mílurnar. Því hafi Is-
lendingar reiðst og gengið skrefið
i átt að slitum stjórnmálasam-
bands að fullu. Segir blaðið að
deilur hafi áður risið á milli
NATO-ríkja, en að þetta sé í
fyrsta skiptið, sem bandalagsriki
slíti sambandi sín á milli. Bendir
blaðið á að NATO hafi ekki upp-
lifað eins miklar deilur síðan
Grikkir og Tyrkir deildu um
Kýpur árið 1973.
Síðan segir í leiðaranum:
verða hinar herskáu aðgerðir í
raun og veru alvarlegar?
Ljóst er að Islendingar bera að
verulegu leyti sjálfir ábyrgð á
ástandinu. Þessi eyþjóð Atlants-
hafs hefur upp á eigið eindæmi
fært fiskveiðilögsöguna út i 200
mílur, en síður en svo að ástæðu-
lausu. Herskáar gagnráðstafanir
Breta voru ekki gerðar að ástæðu-
lausu en þvi miður hafa þeir ekki
sýnt þá siðferðilegu ábyrgðar-
tilfinningu sem vænta ætti af
þeirri þjóð i deilu um réttindi
sem margir aðilar eru i þann
veginn að taka sér.“
Kristeligt Dagblað hvetur að
lokum Norðurlandaráð til þess að
miðla málum í deilunni en það
kemur saman til fundar í Kaup-
mannahöfn í næstu viku.
„Hjá Atlantshafsbandalag-
inu hafa menn fulla ástæðu til að
vera órólegir vegna framtíðar-
innar. Að andstæðingum banda-
lagsins á íslandi vex ásmegin má
taka sem gefið. Og ef ísland
endurskoðar afstöðu sína til
aðildar að bandalaginu breytist
mikil og viðkvæm pólitísk jafna í
norðri".
Þá segir blaðið að Bretar verði
að gefast upp til að fá öldurnar til
að lægja og segir: „Ef ríki hefði
sýnt sömu hörku og tslendingar
og verið jafnframt stórt land með
eigin herafla, hefði London lik-
lega aldrei sent neinar freigátur.
En tsland er lítið og stóra Bret-
land ætti að gera sér það sem
fyrst ljóst að andstæðingurinn
berst með öllum þeim þráa og
biturleik, sem oft kemur upp í
þeim sem minni er.“
Aftonbladet segir í leiðara að
ákvörðun islendinga sýni að full
aðildað hernaðarbandalagi verndi
ekki þann sem veikari er gegn
ofbeldi sterkari aðila að sama
bandalagi. Rekur blaðið helztu
atriði deilunnar hvað varðar
Breta og Islendinga og segir síðan
að hún hafi einnig heimspólitíska
hlið.
„Þetta er í fyrsta sinn, sem
NATO-þjóðir slíta stjórnmálasam-
bandi sín á milli. Nú munu
Bandaríkjamenn beita harðhent-
um þrýstingi gagnvart Islend-
ingum til þess að koma í veg fyrir
frekari aðgerðir. Fyrir leiðtogum
Bandaríkjanna er Isiand ekki
annað en peð i alþjóðlegu sam-
hengi þar sem landið hefur
hernaðarlega þýðingu fyrir þá.
Það mun ráða öllu um afstöðu
Bandaríkjanna til deilunnar á
milli Reykjavíkur og London. Nú
er bara að sjá hvort Islendingar
sætta sig við að vera peð í þessu
valdatafli.“
Viðbrögð-
in í Bonn
TALSMAÐUR þýzka utanrikis-
fáðuneytisins sagði i samtali við
Mbl. er hann var spurður um við-
brögð v-þýzku stjórnarinnar, að
stjórnin harmaði stjórnmálaslitin
og vonaðist til að hægt yrði að
leysa deiluna sem fyrst. Myndi
v-þýzka stjórnin gera það sem i
hennar valdi stæði til þess að auð-
velda lausn, án þess þó að taka að
sér hlutverk sáttasemjara.
Taugaóstyrks gætir
í dönsku blöðunum