Morgunblaðið - 28.03.1976, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. MARZ 1976
21
EINS OG MÉR SÝNIST
eftir GÍSLA J. ÁSTÞÓRSSON
Hjálpi mér!
Vitlaus lúka!
(Dagbókarbrot)
FYRSTI DAGUR
UPP eins og hani og beint út
í beygluna að sækja sundur-
sargaðan kjötskrokk sem við
pöntuðum okkur í gærkvöldi.
Sumt fólk er alltaf að suða i
manni að maður eigi að lifa á
sundursörguðum kjötskrokk-
um að mér skilst árið um
kring af þvi það sé svo hag-
kvæmt og búmannlegt. Ég á
vini sem mega ekki sjá naut i
haganum án þess að harka
það útúr bóndanum og ráðast
siðan á móti þvi með öxum
og stórviðarsögum og þjóta
siðan fagnandi með spaðið
heim, æpandi: „Hvilikur
hvalreki!" Mig skortir aftur á
móti bæði viljann og kjarkinn
til þess að standa i svona
stórræðum. Ef ég mætti nauti
i haganum þá legði ég ein-
faldlega land undir fót þar til
ég kæmi að hentugum síma
staur. —Arkaði inn i verslun-
ina þar sem stúlka með isblá
augu rak i mig likið sem ég
slengdi siðan með hálfgerð-
um þóttasvip inni skottið á
beyglunni. Ók heim i snatri
og rogaðist með það fram i
geymslu og horfði á eftir þvi
ofan i frystikistuna. Þar var
ein gulrót fyrir og slangur af
hrukkóttum pútum og eitt-
hvað af slögum i dimmasta
horninu. Hver er sinnar kæfu
smiður, eins og þar stendur.
NÆSTI DAGUR
Upp eins og hani og i
bæinn i þviliku foráttuveðri
að maður gæti haldið að árs-
tiðirnar væru farnar að ganga
aftur á bak. Hélt satt að segja
að það væri að koma april, en
það virðist mesti misskilning-
ur. Snjór og rok og skyggnið
svosem fjórar neflengdir á
nefprúðum manni, en ein-
ungis hálfu misseri eftir að
mönnum fór loksins að of-
bjóða mannfallið hér á götum
höfuðborgarinnar þá er fjórði
hver ökumaður og duglega
það aftur farinn að leika
kappaksturshetju.
Dengdi mér í heimskauta-
úlpu áður en ég kafaði úti
beygluna og uppgötvaði sem
ég var búinn að troða mér
undir stýrið að ég var eins og
spjaldskrá viðkomu. Kannaði
málið og fiskaði uppúr vösum
minum álitlegan haug af
skræpóttum jólakortum, sem
farandsalar höfðu selt mér i
desember. Þá keypti ég til
dæmis slatta af jólakortum af
konu með fallegt bros og
góðan málstað og rétt á eftir
annan bunka af annarri með
ekki alveg eins góðan mál-
stað en ekki slakara bros.
Aftur á móti hafnaði ég álit-
legu safni af englum og jóla-
sveinum sem einhverjar góð-
hjartaðar sálir voru að selja
hér fyrir erlent fólk: mér
fannst ástæðulaust að vera
að flytja örlæti mitt úr landi
úr því ég gat flikað þvi hér i
hlaðvarpanum. En ég á i svip-
inn stærsta safn ónotaðra
jólakorta sem nú er i ein-
staklingseigu hér á Islandi.
Og þótt viðar væri leitað er
ég hræddur um.
ÞÁ KOM DAGUR
Á málverkasýningu beint
úr brauðstritinu að bergja af
menningarveigunum og viðra
mig upp við menningarvita
og kom að meistaranum þar
sem hann var önnum kafinn
að skaka lúkur á gestum i
dragsúgnum frammi i anddyr-
inu. Hann er grannur meistari
en dró ekki af sér og skók
eins og hann ætti lifið að
leysa. Ég rann á hramminn á
honum lika til þess að sýna-að
ég kynni mig svosem-og tók
item i forbifartinni hlýlega i
puttana á konu sem var að
væflast þar fyrir aftan okkur
vonhýr á svipinn. Ég hélt hún
væri- kona meistarans, en
hún vildi þá bara selja mér
prógram. — Rann samt i sal-
inn og reyndi að láta sem
ekkert væri þó að ég væri
óneitanlega dálítið lúpulegur.
Það er alveg voðalegt að
flaðra i ógáti uppum fratfólk
á svona hátiðarstundum.
Snautaði þó skeiðið meðfram
veggjunum að gapa á meist-
araverkin eins og ég ætti lifið
að leysa. Rakst þar á kunn-
ingja minn sem sagði mér
með hryggðarsvip að þau
væru afbragð og þá á annan
sem sagði mér með gleðisvip
að þau væru afleit. Sjálfur
hef ég ekki hundsvit á þess-
um hlutum að fráskildu
brjóstvitinu. Ég kann ekki að
halla undir flatt fyrir framan
málverk og vera með upphaf-
inn gáfusvip eins og ég skilji
innhverfuria og finni straum-
ana, eins og gagnrýnendurnir
orða það. Þarna voru hvann-
grænar sósukönnur á fleygi-
ferð innanum helbláar skó-
hlifar, og I einu verkinu
þóttist ég uppgötva hrygg-
brotinn dverg sem stóð uppúr
einni sósukönnunni þó að
mér geti vitanlega hafa mis-
sýnst. Hvarf þá af vettvangi
paufaðist út i grákaldan
hvunndaginn og fékk mér Sir
Walter i pipuna mina. Ég var
með hroðalega minnimáttar-
kennd, eins og ég er raunar
alltaf þegar ég er búinn að
vera innanum hugsuði þessa
lands. Menn sem sjá ekkert
nema skóhlifar i meistara-
verkum sem eru i floti i skó-
hlifum, þeir ættu bara að
flaka fisk. Ég sá það siðast til
meistarans hvar rauðdrop-
óttur kvenmaður hafði króað
hann af úti horni og gusaði
þar yfir hann freyðandi lofs-
yrðum og gekk i bylgjum af
ákafa. Hún var með slagsiðu
sá ég, eins og hún væri búin
að tæma sig öðrumegin.
OG ENN VAR DAGUR
Rakst á þessa steinnibbu á
meðfylgjandi mynd i erlendu
blaði; hún er 300 milur eða
þar um bil i norðvestur frá
Skotlandí; þetta er Rockall
sem Bretar tylltu tánum á
fyrir fjórum árum; og nú segj-
ast þeir eiga þennan titu-
prjónshaus i hafinu þvi að
þannig sé það að alþjóðalög-
um, bræður góðir. Mér sýnist
sem myndin súarna gefi lika
dágóða mynd af þvi réttlæti
sem Bretarnir eru nú að
basla við að skammta okkur
— og þykjast með geisla-
baug fyrir bragðið. Eftir ellefu
hundruð ára búsetu hér i ís-
landi kalla þeir okkur íslend-
inga hina verstu ribbalda að
vilja helga okkur fiskimiðin
hér innan tvö hundruð miln-
anna, nær einustu lifsbjörg
okkar. Þeir sýnast enda þess
albúnir að þurrausa þennan
brunn áður en þeir neyðast til
að hypja sig. En hvað segjast
þeir nú eiga rétt á að fá útá
Rockallgrjótið sitt, þegar
„löghlýðnu" þjóðirnar á haf-
réttarráðsstefnunni vestra
verða búnar að skrifa upp á
tvö hundruð mílurnar? Hvað
ætli þeim finnist hæfilegt?
Jú, tvö hundruð milur til allra
átta, það er allt og sumt!
væru til í heiminum. I þessu sam-
bandi bentu Norðmenn á, að ef og
þegar hafizt yrði handa um að
nýta þessar auðlindir norður-
svæðanna af krafti mundi ísland
verða á hafsvæði, sem einkennast
mundi af mjög miklum umsvif-
um, og athöfnum og þá um leið
mundi Norður-Atlantshafið fá
enn aukna þýðingu í hernaðar-
legu tilliti, þegar svo gífurlegir
hagsmunir væru þar í húfi.
Þegar mynd þessi er skoðuð í
heild sinni skilja menn kannski
betur en ella, hvers vegna einmitt
Norðmenn hafa tekið sér fyrir
hendur af eigin frumkvæði að
leita eftir samkomulagsleiðum'í
landhelgisdeilunni. Á næstu ára-
tugum getur orðið bylting í okkar
heimshluta, ef norðursvæðin
verða opnuð. Norðmenn eru í
fremstu víglínu í baráttunni fyrir
því að koma í veg fyrir, að Sovét-
ríkin, i krafti valds síns, gleypi
þessi svæði öll. Islendingar eiga
hér einnig mikilla hagsmuna að
gæta. I umræðum um þessi mál
hér hefur skort nægilega yfirsýn
yfir hugsanlega þróun mála t.d.
fram til næstu aldamóta á haf-
svæðinu í kringum Island og fyrir
norðan okkur. Ný viðhorf eru að
skapast og við hljótum að taka
tillit til þeirra i stefnumótun okk-
ar.
Fróðlegt er að kynnast viðhorf-
um Norðmanna í þeirra eigin
landhelgismálum. Bersýnilegt er,
að þeir mundu fyrir löngu hafa
fært út í 200 mílur, ef eingöngu
væri um að ræða Norður-Noreg.
En í fleiri horn er að líta. Utgerð,
frá höfnum i Suður-Noregi á
verulegra hagsmuna að gæta á
fiskimiðum, sem falla mundu inn-
an 200 mílna lögsögu Breta og svo
eru markaðshagsmunir Norð-
manna í EBE-löndum miklir. I
stuttu máli sagt er bersýnilegt, að
Norðmenn hafa engan fastan
púnkt að standa á í sambandi við
eigin útfærslu. Ómögulegt reynd-
ist að fá svör við því, hvenær hún
kæmi til framkvæmda. Og ástæð-
an er einfaldlega sú, að þeir vita
það ekki sjálfir. I ræðu i siðustu
viku taldi einn af ráðamönnum
norska verkamannaflokksins
hugsanlegt, að Norðmenn kynnu
að færa einhliða út í haust, ef
engin niðurstaða fengist á haf-
réttarráðstefnu, en enginn annar
norskur ráðamaður vildi taka
undir þá skoðun. Þeir töluðu
óljóst um útfærslu snemma á
næsta ári. Norðmenn binda í raun
allar vonir sínar við hafréttarráð-
stefnuna en þó gera þér sér grein
fyrir því, að svo kunni að fara, að
engin niðurstaða fáist á ráðstefn-
unni og er það möguleiki, sem
menn hafa alltof lítið talað um
hér. Hins vegar telja þeir útilok-
að, að samkomulag gæti tekizt um,
að leggja önnur deilumál til hlið-
ar og afgreiða hafréttarsáttmála
um fiskveiðilögsögu eingöngu. Þá
er sýnt að staða Evensens, haf-
réttarmálaráðherra þeirra á haf-
réttarráðstefnunni, bindur hend-
ur Norðmanna verulega. Þeir
telja sig hafa lítið svigrúm til ein-
hliða aðgerða vegna þess þýðing-
armikla hlutverks, sem Evensen
gegni á ráðstefnunni.
En fyrir okkur Islendinga er
kannski athyglisverðust sú stað-
reynd,að ekki verður um að ræða
frekari viðræður milli Norð-
manna og Breta um væntanleg
gagnkvæm fiskveiðiréttindi inn-
an nýrra 200 milna marka. Ákveð-
ið hefur verið, að Efnahagsbanda-
lagið taki við þessum viðræðum
við Norðmenn fyrir Breta hönd
og þar með bandalagsins í heild
og er ráðgert, að raunverulegar
samningaviðræður hefjist með
haustinu. Það var mat þeirra
norskra ráðamanna, sem rætt var
við i Osló, að samningsaðstaða
Norðmanna væri veikari gagnvart
Efnahagsbandalaginu en ef þeir
hefðu átt um þetta við Breta eina.
Verður nánar síðar komið að þýð-
ingu þessa fyrir okkur Islend-
inga.
Stuðningur Luns
I Brússel fóru fram mjög gagn-
legar viðræður við Joseph Luns,
framkvæmdastjóra Atlantshafs-
bandalagsins. Þær viðræður stað-
festu það, sem öllum sanngjörn-
um mönnum hér var löngu orðið
ljóst, að velvild Luns í okkar garð
og eindreginn stuðningur hans
við málstað okkar í landhelgis-
deilunni er einlægur. I viðræðum
þessum gerði Luns annars vegar
grein fyrir viðhorfum innan Atl-
antshafsbandalagsins almennt, en
þar er við mörg fleiri vandamál
að stríða en landhelgisdeilu Is-
lendinga og Breta. I þvi sambandi
minnti framkvæmdastjórinn á
óleyst vandamál milli Grikklands
og Tyrklands, sem eru geysilega
erfið viðureignar, og þá pólitisku
óvissu,sem nú ríkir á Italíu. Hann
taldi ástand mála i Frakklandi
heldur betra en þó hefðu komm-
únistar styrkt stöðu sína þar og
einnig taldi hann ástandið í
Portúgal betra en verið hefði en
vakti athygli á, að óvissa i spænsk-
um stjórnmálum gæti haft áhrif á
málefni Atlantshafsbandalagsins.
Luns benti ennfremur á, að
efnahagslíf Bandaríkjanna væri
nú á uppleið, en hins vegar væri
við mikil vandamál að stríða i
þeim efnum í Bretlandi, Frakk-
landi og á Italíu. Þannig er i fleiri
horn að lita i Brússel innan
bandalagsins en til landhelgis-
deilu okkar og Breta og er gagn-
legt fyrir okkur að gera okkur
grein fyrir þvi, að við og vanda-
mál okkar eru ekki einu vanda-
málin, sem við er að etja innan
Atlantshafsbandalagsins.
Á fundinum með Luns gerðu
þingmennirnir Guðmundur H.
Garðarsson, Stefán Valgeirsson
og Eggert G. Þorsteinsson, skel-
egga og rökfasta grein fyrir sjón-
armiðum Islendinga og leikur
enginn vafi á því, að þau skoðana-
skipti, sem þarna fóru fram, urðu
til gagns fyrir báða aðila og að
þeir Islendingar, sém áttu viðræð-
ur við Joseph Luns sannfærðust
um góðan hug hans í okkar garð
og jákvæðan vilja til þess að
hafa áhrif á einstrengingslega af-
stöðu Breta.
Þótt lítið hafi heyrzt um það í
fréttum að undanförnu er greini-
legt, að landhelgisdeilan er stöð-
ugt til umræðu innan Atlants-
hafsbandalagsins. Þannig kom
t.d. í ljós, að Luns var vel kunnugt
um, að brezkir togarar hefðu kom-
ið frá tslandsmiðum og landað
ungþorski í gúanó og það fréttu
íslendingar i Brússel. að Luns
hefði verið óm.vrkur í máli við
brezka sendiherrann hjá Atlants-
hafsbandalaginu af því tilefni. Þá
kom það einnig í ljós, að á undan-
förnum vikum hafa fjölmargir
sendiherrar aðildaríkja Atlants-
hafsbandalagsins í London
gengið á fund brezkra stjórn-
valda og lagt hart að þeim að láta
af ofbeldisaðgerðum sínum gagn-
vart Islendingum. Allt mun þetta
hafa sín áhrif að lokum og verður
mönnum þá kannski ljósari en nú
hlutur Atlantshafsbandalagsins,
þegar upp verður staðiAog þýðing
aðildar okkar að því fyrir sigur-
horfur okkar í landhelgisdeil-
unni.
Viðhorfin
hjá EBE
Loks áttu þeir Islendingar, sem
þarna voru á ferð, viðræður við
ráðamenn Efnahagsbandalagsins
um landhelgismál og fiskveiðimál
og varð sá fundur bæði sögulegur
og harður. Viðræður þessar fóru
fram við æðsta ráðamann í sjávar-
útvegsmálum EBE, Petrus
Lardinois, sem á sæti í stjórnar-
nefnd Efnahagsbandalagsins og
er eins konar landbúnaðar- og
sjávarútvegsráðherra þess. Við-
horf Efnahagsbandalagsins eru
eitthvað á þessa leið; eins og þau
voru skýrð fyrir Islendingum af
Lardinois og aðstoðarmönnum
hans: Nú eroinnið að því að ná
samkomulagi um sameiginlega
fiskimálastefnu EBE. Menn
binda vissar vonir við það, að sam-
komulag takizt áður en New
York-fundi hafréttarráðstefnu
lýkur, en þó var bersýnilega
nokkur skoðanamunur um það
milli Lardinois og aðstoðarmanna
hans og var hann sjálfur ekki jafn
bjartsýnn og sumir aðrir í hans
hópi. En hvað sem því líður munu
EBE-ríkin leitast við að hafa sam-
eiginlega afstöðu á hafréttarráð-
stefnunni og reyna m.a. að kóma
inn í hafréttarsáttmálann ákvæói
um sögulegan rétt þjóða til fisk-
veiða á hefðbundnum fiskimiðum
og þarf ekki að taka fram, að slíkt
ákvæði yrði gífurlegt áfali fyrir
baráttu okkar Islendinga í haf-
réttarmálum. Þá lýstu þessir tals-
menn EBE því yfir, að ekki kæmi
til greina að veita einstökum að-
ildarrikjum EBE stærri einkalög-
sögu innan 200 mílna fiskveiðilög-
sögu EBE en 12 mílur en vinur
vor Hattersley lýsti því yfir fyrir
nokkrum dögum, að Bretar
mundu aldrei fallast á svo litla
einkalögsögu fyrir Bretland og
verður þá fróðlegt að sjá, hvort
hann beitir freigátum til þess að
verja brezk fiskimið ásókn fiski-
skipa frá öðrum EBE-ríkjum!
Þarna er bersýnilega í uppsigl-
ingu mikil rimma innan EBE.
Þegar Lardinois var spurður,
hvort EBE mundi taka yfir við-
ræður við tslendinga um land-
helgisdeilu íslendinga og Breta,
ef samkomulag næðist um sam-
eiginlega fiskimálastefnu EBE
fyrir 7. maí, er New York fundin-
um lýkur, svaraði hann f.vrst í
stað jákvætt en dró síðar úr þeim
ummælum og taldi, að fiskveiði-
heimildir EBE-ríkja við Island
mundi ekki koma til kasta EBE
fyrr en niðurstaða lægi fyrir á
hafréttarráðstefnu og alla vega
yrði þessi spurning að ræðast inn-
an Efnahagsbandalagsins. Hann
taldi Ijóst, að Norðmenn vrðu
fyrsta þjóðin, sem EBE leitaði
samkomulags við um gagnkvæm
fiskveiðiréttindi og markaðsrétt-
indi. Ef lýsa á viðhorfum EBE til
hugsanlegra viðræðna við okkur
Islendinga og þá einnig til Norð-
Framhald á bls. 25