Morgunblaðið - 01.04.1976, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. APRIL 1976
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 1976
21
f$Jí»r0jro#Iu$»ið>
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. sími 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Verkfallsréttur opin-
berra starfsmanna
Morgunblaðið hefur hvað eftir
annað lýst yfir þvi, bæði á
undanförnum mánuðum og áður, að
verkföll séu úrelt tæki i nútima þjóð-
félagi, a.m.k. eigi launþegastéttirnar
ekki að gripa til þess nema i al
gjörum neyðartilfellum. Við þessa
stefnu stendur blaðið, enda hefur
það sýnt sig að verkföll hafa ekki
orðið til góðs fyrir islenzkt þjóðfélag,
a.m.k. ekki á siðustu árum, þegar
þau hafa yfirleitt haft í för með sér
kaupgjaldshækkanir, sem leitt hafa
af sér verðbólgu meiri og hættulegri
en í nokkru öðru nálægu þjóðfélagi.
Morgunblaðið varaði við þvi fyrir
siðasta verkfall að það mundi hafa í
för með sér aukna verðbólgu, ef
kaupgjaldshækkanir yrðu meiri en
þjóðfélagið þyldi. Mikil hætta er á
þvi að þessi verði reyndin, en þó
vonast menn til þess i lengstu lög að
unnt verði að halda verðbólguþróun
inni innan þeirra 25% marka sem
gert var ráð fyrir. Hitt er annað mál
að margir eru þeirrar skoðunar, að
unnt hefði verið nú í vetur að ná
kaupgjaldssamningum án verkfalls,
sem betur hefðu tryggt raunhæfar
kaupgjaldshækkanir heldur en þær,
sem samið var um að lokum.
Auk þess liggur sú staðreynd
fyrir, að við misstum af loðnu, sem
sumir meta að verðmæti allt að
milljarði króna fyrir þjóðarbúið, og
má ætla að okkur muni um minna.
Gjaldeyristekjur íslendinga og við-
skiptajöfnuður hafa ekki verið með
þeim hætti undanfarið, að við höfum
efni á því að fleygja milljóna verð-
mætum í enn eitt verkfallið.
Morgunblaðið hefur varað við því,
að opinberir starfsmenn bætist í hóp
þeirra, sem verkfallsvopninu geta
beitt. Þeir hafa haft nokkra sérstöðu,
verðtryggða Iffeyrissjóði, æviráðn-
ingu og ýmis fríðindi, sem mörgum
hafa þótt eftirsóknarverð og ýmsar
launastéttir hafa ekki aflað sér. Hitt
er svo annað mál, að rétt er, að
opinberir starfsmenn hafa ekki alltaf
setið við sama borð og aðrir, hvað
kaupgjald snertir. Á þeim hefur einn-
ig verið niðzt og er Morgunblaðinu
bæði ijúft og skylt að viðurkenna
það, t.d. i oliusamningunum á
vinstristjórnarárunum, þegar verð-
hækkanir á oliu voru notaðar til þess
að koma í veg fyrir, að opinberir
starfsmenn einir allra stétta á ís-
landi, fengju sömu kaupgjalds-
hækkanir og aðrir. Þessi aðför að
opinberum starfsmönnum þá var
Ijótur leikur af hálfu vinstri stjórnar-
innar og hefur áreiðanlega átt mik-
inn þátt i þvi, hver eftirleikurinn
varð. Opinberir starfsmenn hafa lagt
höfuðáherzlu á að afla sér verkfalls-
réttar síðan þetta gerðist og má
segja, ef sanngirni á að ráða, að það
sé í raun og veru ekkert undarlegt,
ekki sizt ef tekið er mið af þeirri
reynslu, sem þeir fengu af oliusamn-
ingunum
Ástæðan til þess, að um þessi mál
er rætt i forystugrein Morgunblaðs-
ins nú, er að sjálfsögðu þær upplýs-
ingar, sem borizt hafa fjölmiðlum,
þess efnis að opinberir starfsmenn
hljóti verkfallsrétt, þó að hann verði
takmarkaður á ýmsan hátt. For-
maður BSRB fullyrðir í samtali við
Morgunblaðið i gær, að i samkomu-
laginu við opinbera starfsmenn sé
verkfallsrétturinn markverðastur,
eins og hann kemst að orði, og þar
með séu lögin frá 1915 um bann við
verkföllum opinberra starfsmanna,
að viðlagri refsingu, nú afnumin. Að
vísu eru forystumenn bandalags
háskólamanna ekki jafn hrifnir af
þessu nýja samkomuiagi, ef marka
má ummæli formanns þeirra hér í
blaðinu i gær. En það er ekki höfuð-
atriðið, heldur hitt, að íslendingar
eiga nú von á enn fjölþættari verk
föllum í sínu litla þjóðfélagi en
nokkru sinni áður og er engu líkara
en þeir hafi engan lærdóm dregið af
þeim hrikalegu verkföllum og afleið-
ingum þeirra, sem orðið hafa i lönd-
um eins og t.a.m. Frakklandi, þar
sem hermenn hafa verið kallaðir til
að koma í veg fyrir, að slik stórverk-
föll lömuðu þjóðfélagið gjörsamlega
vikum saman.
Það var ekki sizt með hliðsjón af
slíkri reynslu, sem Morgunblaðið tók
9. október í fyrra, afstöðu gegn verk-
fallsrétti opinberra starfsmanna.
Morgunblaðið hefur enn sömu
stefnu. Sumir munu vafalaust telja
hana til ihaldssemi og er ekkert við
það að athuga.
Morgunblaðið er sjálfu sér
samkvæmt, þegar það reynir að
sporna við fótum i þessum efnum,
þar sem það hefur oft og iðulega
varað við því, að verkfallsrétti sé
beitt, eins og gert hefur verið á
íslandi, og marglýst yfir því, að verk-
fallsréttur sé úrelt, tæki eins og
háttar i velferðarþjóðfélagi eins og
þvi, sem við búum nú við. Allt annað
mál, er að launþegastéttir, sem búa
við sult og seyru, eins og tiðkast i
fjölmörgum öðrum löndum, noti
verkfallsrétt sinn i baráttu upp á lif
og dauða. Slik barátta er ekki háð á
íslandi í dag. íslendingar hafa sem
betur fer nóg að bita og brenna og
fátækt er óþekkt hér á landi, eins og
fyrrverandi forseti Alþýðusambands
íslands minntist á i sjónvarpsviðtali
nýlega
í fyrrnefndri forystugrein minntist
Morgunblaðið m.a. á fríðindi opin
berra starfsmanna ýmiskonar og for-
réttindi, en viðurkenna verður, að
þau eru ekki eins mikil eftir kjara
samningana siðustu og þau voru,
þegar forystugreinin var skrifuð,
t.a.m. hefur bilið minnkað i sam-
bandi við verðtryggingu lífeyris-
sjóða, eins og kunnugt er, þvi að allir
lífeyrissjóðir verða kaupgjalds-
tryggðir með samningum. En blaðið
segir einnig i forystugreininni, að hér
sé um margþætt mál að ræða og
flókið. „Sjálfsagt er, að um það fari
fram opinberar og almennar
umræður til þess að opinberir starfs-
menn geti sjálfir gert sér grein fyrir
því, hvort það er þeim í raun og veru
i hag að fá verkfallsréttinn, ef annað
fellur niður á móti, og ennfremur til
þess að skýrar liggi fyrir, hvaða
þættir i samfélagsstarfsemi okkar-
eru með þeim hætti að útilokað er að
samþykkja verkfallsrétt þeim starfs-
hópum til handa." Þetta hefur nú að
þvi er virðist verið gert, því að þrátt
fyrir verkfall ber að halda uppi nauð-
synlegri öryggisþjónustu og heilsu-
gæzlu og ákveður kjaradeilunefnd,
hvaða starfsmenn skuli vinna í verk-
falli. Að visu má segja þetta sé
kannski ekki sanngjarnt gagnvart
ýmsum opinberum starfsmönnum,
en rétt er það samt. Þá hefur verið
ákveðið að æviráðningin verði ekki
felld niður, en hún þrengd mjög, að
þvi er segir í fréttatilkynningu til
fjölmiðla. Ennfremur er gert ráð fyrir
að samningar verði til 24 mánaða og
er það til bóta.
En höfuðatriðið er, að aukinn verk-
fallsréttur er ekki lausn þeirra
vandamála, sem við er að etja á
íslandi um þessar mundir, né þeirra
vandamála sem í augsýn eru. Vinstri
stjórnin tók ekki i mál að veita opin-
berum starfsmönnum verkfallsrétt.
Núverandi ríkisstjórn hefur að þessu
leyti, að því er virðist fremur komið
til móts við þá. Um það sýnist að
sjálfsögðu sitt hverjum. En við
blasir, að þetta er einungis fyrsta
sporið, sem stigið er til fulls verk-
fallsréttar opinberra starfsmanna.
Svo verður hver og einn að meta það
með sjálfum sér, hversu heilladrjúgt
spor það er fyrir islenzkt þjóðfélag í
heild. Morgunblaðið dregur í efa, að
það verði heilladrjúgt, svo að ekki sé
meira sagt.
A nýafstöönum aðalfundi Verzlunarráös íslands var
samþykkt ályktun þar sem því var haldið fram, aö
skattlagning atvinnurekstrar hérlendis væri verulega
gölluö og þarfnaöist umtalsverðra umbóta. Fundurinn
taldi aö marka þyrfti heildarstefnu í skattlagningu
atvinnurekstrar þar sem nokkur grundvallarsjónar-
ínið skattlagningar væru höfó aö leiðarljósi. Þau
sjónarmiö, sem fundurinn taidi aö leggja þyrfti til
grundvallar voru:
1. Aö skattlagning atvinnurekstrar sé hófleg og
réttlát.
2. Aö skattar séu einfaldir og ódýrir í framkvæmd,
bæói hjá hinu opinbera og fyrirtækjum, sem greiða þá
og innheimta.
3. Aó atvinnuvegunum og mismunandi rekstrar-
formum fyrirtækja sé ekki mismunað í skattlagningu.
4. Aö skattar séu almennir, hlutlausir, og skekki
ekki nýtingu framleiðsluþátta þjóöfélagsins frá því
fyrirkomulagi, sem frjálst markaðshagkerfi ákveður.
5. Aó verörýrnun peninga valdi ekki ofsköttun.
6. Aö af sama tekjustofni sé greiddur sami skattur
og ekki oftar en einu sinni.
7. Aö skattgreiðendum sé ávallt ljóst, hvenær og
hversu háan skatt þeir greiða hinu opinbera.
8. AÓ skattar séu þannig gerðir, að þeir hafi jafn-
vægisverkandi áhrif á efnahagslífið.
Astæða þess aö ég er aö tíunda þessi sjónarmið hér,
er sú, aö ég tel aö þessi sjónarmið eigi fullt erindi til
þeirra, sem fylgja Sjálfstæöisflokknum aö málum. En
ástæöan er einnig sú, að Alþingi hefur þverbrotið
þessi grundvallarsjónarmið við tíöar breytingar á
skattalögum á undanförnum árum og þannig oröið
sjálft orsakavaldur þeirra galla, sem á núverandi
skattalögum eru og þess óréttlætis, sem verður til f
framkvæmd þeirra. Það má því telja fullvíst, að
núverandi skattalögum verði ekki breytt til batnaðar
nema þessi sjónarmið verði höfð til grundvallar.
Að undanförnu hafa þær fullyrðingar færzt í vöxt,
sem halda því fram, að atvinnurekstur sleppi auðveld-
lega frá skattlagningu. Því er haldið fram, að vegna
rúmra afskriftareglna og ýmissa annarra atriða, greiði
fyrirtæki lítinn sem engan tekjuskatt. Það er því
miður satt, að fyrirtæki greiða í vaxandi mæli lítinn og
minnkandi tekjuskatt. Orsökin er þó allt önnur en
haldið hefur verið fram. Astæðan er einfaldlega sú, að
afkoma atvinnuveganna hefur ekki verið betri en svo,
að lítill sem eíiginn hagnaður er eftir þegar allur
kostnaður og skattar, svo sem aðstöðugjald, launa-
skattur o.s.frv. hefur verið greiddur.
F]f stjórnvöld ætla atvinnuvegunum að búa við þau
starfsskilyrði, sem verið hafa á s.l. árum, þá er þess
ekki að vænta aö atvinnurekstur fari almennt að
greióa tekjuskatt.
8KATTGREIÐSLUH
VERZLUNAR
Þeir sem halda að atvinnuvegirnir greiði litla skatta,
þótt tekjuskattsgreiðslur séu lágar, vaða í villu. Ef
árið 1973 er haft til hliðsjónar, þá innheimti og greiddi
verzlun rúmlega helming af öllum skatttekjum ríkis
og sveitarfélaga það ár. í þessari áætlun er ekki tekið
tillit til þeirra greiðslna sem verzlun hefur innheimt
af starfsfólki vegna skatta þess. Hér er um verulegar
upphæðir að ræða, upphæð sem nam 15 milljörðum
króna á árinu 1973 af tæplega 30 milljarða heildar-
skatttekjum. En hverjir eru þessir skattar?
Af skatttekjum ríkisins greiðir verzlun beir.a skatta
af starfsfólki sínu. Greiða þarf iðgjöld til lífeyristrygg-
inga, iðgjöld til slysatrygginga og atvinnuleysistrygg-
inga. Verzlun greiðir einnig eignaskatt og tekjuskatt
af eignum sfnum og tekjum. Innflutningsverzlunin
innheimtir mest öll gjöld af innflutningi. Af sköttum
af seldri vöru og þjónustu greiðir verzlun um 67% af
innheimtum söluskatti. Verzlun greiðir 10,6% af
innheimtum launaskatti.
Utflutningsverzlunin skilar ýmsum sköttum til
ríkissjóðs. Að lokum má nefna varðandi skatta til
ríkisins, að innflutningsverzlunin greiðir stærsta
hluta af tekjum af sölu erlends gjaldeyris.
Til sveitarfélaga greióir verzlun þrjá skatta: að-
stöðugjald, fasteignagjöld og landsútsvör. Þessar
greiðslur námu á árinu 1973 um 9,7% af heildarskatt-
tekjum sveitarfélaga. I heild má því segja, að verzlun
hafi innheimt og greitt um 9,7% af skatttekjum sveit-
arfélaga á árinu 1973, rúmlega 59% af skatttekjum
ríkisins, og um 51% af heildarskatttekjum hins opin-
bera. Það má því með sanni segja, að verzlun færir því
rekstrartekjur þess, að hálfu, á silfurbakka, án allrar
þóknunar eða umbunar fyrir sín innheimtu- og
greiðslustörf. Mörgum í verzlun er farið að finnast að
stjórnvöld megi gjarnan fara að taka tillit til þessarar
starfsemi sem verzlun innir af hendi þegar stjórnvöld
ítrekað mismuna verzlun á kostnað annarra atvinnu-
vega og vanrækja að tryggja það að verzlun búi við
heilbrigð starfsskilyrði í landinu.
Þegar það er íhugað, hversu marga og háa skatta
verzlun greiðir áður en hagnaður er fundinn og það,
að þessir skattar taka til sín nær allan hagnað sem
verður í verzlun, verður það auðskilið að verzlun á
ekkert aflögu til greiðslu hárra tekjuskatta. Á árinu
1973 greiddi verzlun rúmar 453 milljónir í aðstöðu- og
fasteignagjöld, rúmar 82 milljónir í tryggingaiðgjöld
vegna starfsmanna, rúmar 115 milljónir í launaskatt
og rétt tæpar 492 milljónir í tekju- og eignaskatt.
Þessir skattar eru samtals 1 milljarður 143 milljónir
króna, eöa 12% af álagningartekjum verzlunar fyrir
það ár. Þetta virðist ekki vera hátt hlutfall af
álagningartekjum, en hafa ber það í huga, að
álagningartekjur verzlunar þurfa að nægja fyrir
öllum verzlunarkostnaði, svo sem launum starfsfólks,
leigu, vöxtum, afskriftum og öðrum kostnaöi. Ef allur
kostnaður er tekinn út úr álagningartekjunum áður
en hlutfallið er reiknað verður hlutfallið mun hærra,
eða 61%, þannig að 1 milljarður 143 milljónir eru
greiddar í skatt en 719 milljónir eru eftir sem hagn-
aður. Þegar árið 1973 er notað sem dæmi verður að
hafa það í huga að á því ári var afkoma í verzlun mun
betri en á s.l. árum, þannig aö vægi skatta eins og
aðstöðugjalds og launaskatts, sem taka ekkert tillit til
hagnaðar, verður minna. Það má því fullyrða, að
skattar til hins opinbera ganga mun nær verzlun á
árunum 1974 og 1975 en þeir gerðu á árinu 1973.
TVÍSKÖTTUN
Samhliða umræðum um upptöku virðisaukaskatts
hefur tvfsköttun alls konar verið nokkuð rædd. I
verzlun er þessi tvisköttun aðallega tvenns konar. I
fyrsta lagi á sér stað tvísköttun á vörum, sem verzlun-
in dreifir, og í öðru lagi tvísköttun vegna aðfanga sem
verzlun kaupir til nota við starfsemi sína. Í fyrra
tilfellinu eru stærstu vankantarnir til orðnir vegna
aðstöðugjaldsins.
Aðstöðugjaldið er á margan hátt mjög gölluð skatt-
lagning, sem flest er hægt að finna að. I verzlun
veldur álagning aðstöðugjalda margs konar óhagræði.
Þetta óhagræði er aðallega tvenns konar. Þar sem
áhrifin í sköttum hafa verið vegna mats á vörubirgð-
um.
Tilkoma birgðavarasjóðs á árinu 1971 virðist í fljótu
bragði vera til mikilla hagsbóta fyrir verzlun. Stað-
reyndin er samt sú, að þrátt fyrir leyfilega myndun
birgðavarasjóðs hafa fyrirtæki í verzlun vantalið vöru-
notkun sína um 2 og hálfan milljarð króna á árunum
1971 til 1974, ef miðað er við verðlagsbreytingar vöru
og þjónustu, og því verið ofsköttuð í tekjúsköttum til
ríkissjóðs af tekjum áranna 1971 til 1974, sem nemur
tæpum 1 milljarði króna, af þessari ástæðu einni
saman, ef hagnaður hefur verið nægur fyrir hendi. i
þessum tölum er þó útflutningsverzlun, áfengis-
verzlun, og olíuverzlun ekki talin með en væri olíu-
verzlun meðtalin, hækkar upphæðin verulega.
Ástæðan fyrir þessari ofsköttun er sú, að í verð-
bólgu hækkar endurnýjunarverð vörubirgða stöðugt.
Vörur verzlunar eru þá ekki seldar út á endurnýjunar-
verði, heldur miðað við upprunalegt innkaupsverð. Af
þessari ástæðu einni hefur fjármagn verzlunar
stöðugt rýrnað í óðaverðbólgu undanfarandi ára. En
vegna verðbólgunnar og viðurkenndra bókhalds-
reglna og núverandi skattalaga hefur hér einnig orðið
til ofsköttun. Þessi ofsköttun verður til vegna þess, að
verzlun vantelur kostnað þeirra vara sem hún lætur af
hendi þegar litið er til endurnýjunarverðs þessara
sömu vara. Vörunotkun er almennt talin fram til
Ástæða þess, að Alþingi hefur mistekizt við gerð
núverandi afskriftareglna, er fyrst og fremst sú, að
þingmenn hafa ekki viljað ganga beint framan að því
vandamáli, sem verðrýrnun peninganna skapar.
Núverandi afskriftareglur verða aldrei lagfærðar
nema fullt tillit verði tekið til áhrifa verðbólgunnar. 1
viðræðum við stjórnvöld hefur Verzlunarráð Íslands
bent á einfalda leið til þess að lagfæra núverandi
af skriftareglur. Með þessari leið mætti ná fram auknu
réttlæti, án þess að nokkrum þjóðfélagsþegn sé veitt
auðgunarástæða á kostnað annars. En sú aðstaða er
óneitanlega fyrir hendi i núverandi skattalögum. Til-
lögur Verzlunarráðsins eru þannig:
1. Bókfært verð eigna og bókfærðar afskrjftir verði
látnar fylgja verðlagi með notkun verðstuðla, sem
reiknaðir væru út árlega fyrir mismunandi flokka
eigna.
2. Fyrningartimi eigna sé átælaður notkunartimi
þeirra.
3. Söluhagnaður afskrifaðra eigna verði skatt-
skyldur.
Ef afskriftum væri breytt þannig, væri útilokað að
verðrýrnun peninganna ein sér ylli því að afskriftir
væru vanmetnar og sala eigna ofsköttuð vegna verð-
bólgunnar við sölu. Einnig gætu notendur eigna í
atvinnurekstri ákveðið sjálfir þann tíma, sem þeir
vilja nota viðkomandi eignir og afskrifað þær í sam-
Hvað e
Hjörtur Hjartarson:
Fyrirtækin
greiðalítinn og
minnkandi tekjuskatt
vegna slæmrar afkomu
aðstöðugjaldið leggst á kostnað skiptir miklu, hvort
varan sem seld er, er í eigu verzlunarinnar eða ekki.
Aðstöðugjaldið hefur þannig hvatt í auknum mæli til
umboðsverzlunar. Ástæðan er sú, að vörusala úr
verzlun eða af lager myndar að fullu aðstöðugjalds-
stofn, en í umboðssölu verður aðstöðugjaldsstofninn
einungis sá kostnaður, sem verður til vegna dreifingar
vörunnar. Að þessu leýti hefur aðstöðugjaldið áhrif á
verkaskiptingu og nýtingu framleiðsluþáttanna. Að-
stöðugjaldið er einnig tvisköttun, þ.e. hefur upp-
söfnunaráhrif og leggst á öll dreifingarstig. Ef að-
stöðugjaldið er ekki til staðar gæti verið hagkvæmast
fyrir iðnaðarfyrirtækip að dreifa í gegnum heild-
verzlun, sem seldi til smásöluverzlunar, en vegna
uppsöfnunaráhrifa aðstöðugjaldsins getur verið æski-
legt að fella niður heildsölustigið. Hér hefur skatt-
lagningin áhrif á verkaskiptingu. Tvísköttun i verzlun
á sér einnig stað vegna skattlagningar á aðkeyptri
vöru og þjónustu, sem verzlun notar við starfsemi
sína. Sá skattur, sem mestu máli skiptir í þessu
sambandi, er söluskatturinn. I verzlun eru upp-
söfnunaráhrif söluskattsins sennilega mjög svipuð og í
öðrum atvinnugreinum, líklega nálægt 2%. Verzlun
hefur því jafnmikinn hag af upptöku virðisaukaskatts
að þessu leyti og annar atvinnurekstur í landinu. Þessi
áhrif söluskattsins eru þó ekki eins illa liðin og það,
hvernig Alþingi hefur undanþegið ýmsar vörur og
vöruflokka söluskatti á undanförnum árum. Þessi
undanþága hefur valdið mestri röskun í matvöru-
verzlun og gert framtal söluskattsins mun tímafrekara
og erfiðara en áóur var.
MAT VÖRUBIRGÐA
Verðbólga hefur sennilega valdið meiri skaða i
verzlun en í öðrum atvinnugreinum. Fjármunir
verzlunar eru i meira mæli bundnir í lausafé i verzlun
en í öðrum atvinnuvegum. Fjármunir verzlunar verða
því meira fyrir barðinu á verðbólgunni en fjármunir
annarra atvinnuvega. Verðbólgan hefur einnig valdið
verzlun skaða vegna skattalaganna, en þau eru, eins
og við vitum, gerð fyrir stöðugt verðlag. Stærstu
gjalda á elzta innkaupsverði en vörubirgðir á seinasta
innkaupsverði. Sú skattahækkun, sem þessi aðferð
veldur, er veruleg. Ef stjórnvöld ætla verzlun að búa
við 30% verðbólgu eða hærri til frambúðar, er hér
komið mikið réttlætismál, sem verður að leiðrétta.
Það virðist augljóst mál, að ekki er hægt að ætlast til
þess að islenzk fyrirtæki séu ofsköttuð, jafnframt því,
sem þeim er gert að fjármagna meiri verðbólgu en
þekkist í nokkru öðru landi í Vestur-Evrópu. Ein leið
til úrbóta væri að Hagstofan reiknaði út verðstuðla
samkvæmt verðlagsbreytingum vörubirgða fyrir hinar
ýmsu tegundir verzlunar og iðnaðar. Vörubirgðir
væru síðan áfram metnar á kostnaðarverði í árslok,
sem gæfi rétta mynd af verðmæti þeirra á efnahags-
reikningi, en við útreikning rekstrarafkomu til skatts
mætti færa niður verðmæti vörubirgða í árslok um þá
hækkun verðstuðuls, sem orðið hefur á árinu. Slík
aðferð gæfi þannig sannari mynd af rekstrarafkom-
unni. Sá hagnaður sem talinn er myndast, verður
þannig sá sami og ef verðlag hefði verió stöðugt.
AFSKRIFTIR
Að undanförnu hefur verið fjallað um afskriftir
atvinnuveganna á mjög óréttlátan hátt, bæði á Alþingi
og i fjölmiðlum. Í þessum umræðum hefúr það komið
skýrt fram, aó mönnum er ekki að fullu ljóst, hvað
afskriftir eru í reynd, eða hve mikil áhrif 60% verð-
bólga á 12 mánuðum getur haft á þær upphæðir, sem
gjaldfærðar eru sem afskriftir. Hér er á margan hátt
um flókið mál að ræóa, sem blandazt hefur óskyldum
atriðum, svo sem fjármögnun fjárfestinga.
Því verður ekki neitað, að Alþingi hefur reynt að
setja réttlátar afskriftareglur, en árangurinn hefur
óneitanlega orðið flóknar og óréttlátar reglur, bæði
gagnvart atvinnuvegunum og almenningi. Þegar svo
er komið er orðin viss hætta á því, að afskrifareglum
verði breytt, til mikils skaða fyrir atvinnuvegina í
landinu og þjóðarheildina, ef atvinnuvegirnir hafa
ekki forgöngu um það að lagfæra þessar reglur,
þannig að afskriftir geti fyllilega gegnt hlutverki sínu
án þess að mismuna atvinnuvegunum eða rýrna i
hækkandi verðlagi.
ræmi við það. Ef þeir hins vegar afskrifa eignirnar
hraðar en nemur raunverulegri verðmætarýrnun
þeirra, þurfa þeir hins vegar að standa skil á of-
metnum afskriftum til skatts, ef eignirnar eru seldar,
þannig yrði raunveruleg verðmætaaukning eignanna
skattlögð við sölu. Slíkt ætti þó ekki að koma til nema í
undantekningartilfellum, þar sem aðalreglan er sú, að
eignir rýrna að verðmæti í atvinnurekstri vegna
aldurs, þar sem þær úreldast vegna tækninýjunga, þó
að þær séu ekkert notaðar.
ARÐJÖFNUNAR-
SJÓÐUR
Inn í skattalögin sem lögfest voru 1971 í tíð við-
reisnarstjórnarinnar komu nýmæli þar sem fyrir-
tækjum var heimilað að halda áfram að nota ákvæði
fyrri laga um 25% skattfrjáist af nettótekjum í vara-
sjóð og greiðslu 10% arðs án tvísköttunar, eða stofna
arðjöfnunarsjóðs með nettótekjum að frádregnum
15% skatti. Væri fé úr arðjöfnunarsjóði varið til
annarra nota, skyldi þaó teljast með öðrum skattskyld-
um tekjum félagsins á ráðstöfunarárinu. Hefði fram
lag í arðjöfnunarsjóð eigi verið notað á næstu fimm
árum eftir að féð var lagt í sjóðinn, skyldi það teljast
að fjórum fimmtu hlutum með öðrum skattskyldum
tekjum félagsins á sjötta ári en einn fimmti hluti
leggjast við höfuðstól, sama regla gilti, ef fé úr arð-
jöfnunarsjóði yrði notað til að mæta tapi af rekstri
félagsins. Einnig var gert ráð fyrir nokkrum skattfríð-
indum i arð.
Eins og kunnugt er var þeim skattalögum er sett
voru í lok stjórnartima viðreisnarstjórnarinnar breytt
af vinstri stjórninni og komu ekki til framkvæmda að
öllu leyti en ofangreind nýmæli um arðjöfnunarsjóð
gáfu möguleika til að styrkja fjárhagsstöðu þeirra
fyrirtækja, er ágóða höfðu, verulega og nokkur skatt-
fríðindi arðs gátu orðið hvetjandi til þess að
almenningur sýndi áhuga á að fjárfesta í atvinnu-
rekstri. Ýmis fleiri atriði voru í þessum lögum, sem
vænta mátti góðs af fyrir atvinnurekstur, en voru
felld niður. Eins og er er almenningur ekki hvattur til
þess að leggja fé i fyrirtæki, þar sem arðgreiðslur eru
r fram-
úndan í
verzlun
lands-
manna?
tvískattaðar ef þær nema meira en 10% og skattlagðar
hærra en arður af spariskirteinum ríkissjóðs eða
inneignum hjá innlánasstofnunum. Þessu verður að
breyta og færa til samræmis ef almenningur á að vera
þess fús að leggja fé í atvinnurekstur. Einnig þarf að
sjálfsögðu að bæta starfsskilyrði atvinnuveganna
þannig að atvinnuvegirnir almennt skili hagnaði sem
hægt er að greiða hluthöfum. Það er til lítils aó hafa
rúm ákvæði um greiðslu arðs ef enginn arður er fyrir
hendi hjá atvinnuvegunum til greiðslu. Það er orðið
verulegt áhyggjuefni, hversu óarðbær fjárfesting i
atvinnuvegunum er orðin, miðað við verðtryggð spari-
skírteini ríkissjóðs og fasteignir. Ef ekki verður breyt-
ing á þessum fljótlega er afkomumöguleikum þjóðar-
innar stefnt í hættu.
SKATTLEG
MISMUNUN.
í núverandi skattalögum á sér stað töluverð mis-
munun i skattalagningu eftir rekstrarformum fyrir-
tækja. Fyrirtæki rekin i nafni einstaklinga eru skatt-
lögð sem væru tekjur einstaklings. Samvinnufélög
búa við sérstök ákvæði, félög við enn önnur, og
skattlagningu sameignarfélaga hefur nú verið breytt
frá þvi sem áður var. Frá réttlætissjónarmiði er það
ekki verjandi að mismunandi rekstrarformum fyrir-
tækja sé mismunað í skattlagningu.
Til þess að leiðrétta þá mismunun, sem á sér stað nú
í skattlagningu atvinnurekstrar eftir rekstrarformum,
eru tvær leiðir færar. Annars vegar mætti eyða
núverandi mismunun og skattleggja allan atvinnu-
rekstur á sama hátt. Ef sú leið verður valin, þarf að
aðskilja fjárhag atvinnurekstrar einstaklinga frá
einkafjárhag eigenda þeirra á sama hátt og nú er með
annan atvinnurekstur.
Hin leiðin og sú einfaldari, væri að skattleggja ekki
atvinnurekstur. I því tilfelli yrði atvinnurekstur
framtalsskyldur en allur hagnaður væri annaðhvort
talinn allur fram á eigendur i hlutfalli við eignaraðild
á þvi ári sem hann varð til, eða einungis þegar honum
væri úthlutað til eigenda. Seinni aðferðin mundi hafa
þau áhrif að auka fjársteymi til atvinnurekstrar, en
mikil frestun skattlagningar gæti þó haft áhrif síðar,
þar sem sala hlutabréfa og slit félaga ylli þá mikilli
sköttun.
NIÐURLAGSORÐ.
Skattlagping atvinnurekstrar er á margan hátt orðin
gölluð og þarf lagfæringa við. Nauðsynlegt er orðið að
skapa heildarstefnu í skattlagningu atvinnurekstrar
til frambúðar, þar sem þau sjónarmið skattlagningar,
sem ég nefndi hér í upphafi eru lögð til grundvallar.
Eitt er víst, að núverandi skattalög geta ekki að öllu
leyti verið til frambúðar, ef við viljum að atvinnu-
reksturinn í landinu geti skapað landsmönnum æski-
leg lifskjör í framtíðinni.
Skattakerfi hafa ekki þann tilgang einan að afla
tekna til að standa undir útgjaldaþörf ríkis og sveitar-
félaga, heldur hefur sjálf skattálagningin og fram-
kvæmd hennar margvisleg áhrif á sköpun og skipt-
ingu þjóðartekna. Veigamikill þáttur skattkerfisins er
að jafna efnahagssveiflur i þjóðfélaginu.
Vald það, sem Alþingi er gefið til að ákveða tekjur
rikisins er mikið og vandmeðfarið. Reynslan hér á
landi og ef til vill viðar, er sú, að stjórnvöld láta tekjur
ráðast af útgjöldum með litlum möguleikum til að
draga úr útgjöldum þegar þess er þörf, er þjóðar-
tekjur dragast saman. Ríkisútgjöld hafa aukizt gífur-
lega undanfarin ár. Stóraukin samncyzla og rikisfor-
sjá kallar á sivaxandi hluta þjóðartekna. Ríkið er í æ
ríkara mæli að taka að sér að fullnægja þörfum, sem
einstaklingar sáu um áður. Atvinnurekstur er, beint
og óbeint, að færast í hendur ríkisvaldsins. Það er
freistandi að halda að aukin fjármálaleg stjórnun og
miðstýring ríkisvaldsins eigi verulega rót sína að
rekja til valdabaráttu stjórnmálamanna, þ.e. bar-
áttunnar um atkvæðin.
Það er kaldhæðni örlaganna, að meö nánast taum-
lausum lagásetningum sem ætlað hefur verið að skapa
hér hið fullkomna velferðarríki. hafa þingménn
bundið hendur sinar svo, að nú munu 80% útgjalda
ríkisins vera bundin með lögum, pólitísk lýðhylli er
álitin i hættu, ef við þessu kerfi er hreyft til samræmis
við þá efnahagsörðugleika sem nú er við að etja.
Þegar höfð er í huga sú reynsla sem við höfum haft
af þvi, hversu sveiflukennt íslenzkt efnahagslif er, og
hversu viðkvæmt það er fyrir aðsteðjandi erfiðleikum,
hlýtur að verða að gera kröfur til þess, að á skatta
okkar til samfélagsins sé litið af stjórnvöldum sem
iðgjöld til „aflatryggingasjóðs" landsmanna allra, sem
gæti hófs i eyðslu í góðæri, en hlaupi undir bagga
þegar syrtir í álinn, og umfram allt láti vinnandi hönd
og huga landsmanna sjálfra sjá um að skapa þjóðar-
verðmætin, án ofstýringar ofan frá.