Morgunblaðið - 29.05.1976, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. MAÍ 1976
Fyrri grein
Styrkur kommúnistaflokka í V-Evrópu
förnum þingkosningum
undan-
Hundraðshluti atkvæða kommúnistaflokka af
heildaratkvæðamagni í síðustu kosningum
■i 20% og meira EMl 0- 20% WÆ 5— 1 0%
Atkvæðaaukning kommúnista
looolTala þingsæta
' Kommúnistar tóku þátt í kosningabandalögum
valdinu. Sérstakt apparat i Moskvu fór
meö málefni kommúnistaflokka í fjöl-
mörgum löndum, og nefndist það
Komintern. Þeir flokkar, sem ekki sættu
sig við íhlutun Komintern, áttu á hættu
að verða leystir upp. Slík urðu örlög
pólska kommúnistaflokksins árið 1938.
Hann var leystur upp í bókstaflegri
merkingu, en af leiðtogum flokksins
hefur ekkert spurzt síðan. Komintern
var lagt niður árið 1943, en um svipað
leyti fór traust á leiðtogum kommúnista
í vestri vaxandi vegna eindreginnar
andstöðu þeirra við nazista.
Árangurinn varð sá, að kommúnistar
tóku sæti í ríkisstjórnum margra landa
V-Evrópu í striðslok. Einn helzti leiðtogi
danskra kommúnista, Aksel Larsen, var
með flokksskirteinið upp á vasann þegar
hann settist í ráðherrastól árið 1945, og
árið 1947 varð kommúnisti varnarmála-
ráðherra Frakklands.
Árið 1947 tók Stalin til við að herða
tökin að nýju og stofnaði þá Kominform.
Tilgangur þeirrar stofnunar var að efla
hina alþjóðlegu stéttabaráttu gegn
Bandaríkjunum og bandamönnum
þeirra í Evrópu, eins og það var látið
heita. Kominform gaf fyrirmæli til
kommúnistaflokka í V-Evrópu, svo og
launþegasamtaka, sem flokkarnir höfðu
tögl og hagldir í. Smátt og smátt kom í
ljós, að slíkar ráðstafanir báru ekki til-
ætlaðan árangur og megnuðu ekki að
hindra endurreisn i anda lýðræðis. Þetta
olli auðvitað vonbrigðum í aðalvíginu í
Kreml. Gripið var til örþrifaráða, og
Hafa
kommúnlslar I V-Evrðpu
teklð slnnasklptum
% I sambúð jafnaðarmannaflokka og
kommúnistaflokka í V-Evrópu er kyn-
legt tómarúm um þessar mundir. I ára-
tugi hafa þessar stjórnmálahreyfíngar
skipað sér í tvær andstæðar fylkingar í
lýðræðisríkjum. Mör '.dn hafa verið skýr
og fylgismenn þeirra hafa ekki átt neina
samleið. Jafnaðarmenn aðhyllast lýð-
ræðislega stjórnarhætti, blandað hag-
kerfi og þjóðnýtingu að ákveðnu marki,
en kommúnistar í V-Evrópu sem annars
staðar hafa hafnað þvi að hægt sé að
reka sósíalistískt þjóðfélag með öðrum
hætti ei. yfirstjórn ríkisvaldsins á
flestum ef ekki öllum sviðum, að undan-
genginni byltingu. Frelsi og lýðræði, í
þeim skilningi, sem hinn dæmigerði
borgari á Vesturlöndum leggur í þau
hugtök, hafa verið skotspónn fyrirlítn-
ingar kommúnista, en nú eru kommún-
istar í ýmsum löndum austan járntjalds
farnir að tala um þessar hugsjónir af
virðingu ogskilningi.
Bylgja endurskoðunarstefnu gengur
nú yfír kommúnistahreyfinguna í
Frakklandi, A Italíu og Spáni, og vekur
þetta óhjákvæmilega þá spurningu hvort
byltingarkommúnistar séu i þann veginn
að samlagast lýðræðisöflun hinna
rótgrónu frjálsu ríkja í Evrópu á sama
hátt og róttæk sósíalistisk öfl gerðu fyrir
og eftir fyrrí heímsstyrjöldina.
Þótt spurningin um það hvað raun-
verulega vaki fyrir kommúnistaflokkum
V-Evrópu í þessu efni kunni að vefjast
fyrir mörgum í þessum löndum, er
greinilegt, að hún leitar ekki siður á
harðsvíruðustu stalínista og kerfismeist-
ara i Moskvu og A-Berlin annars vegar
og ráðamenn í Washington hins vegar.
Bandaríkjastjórn, sem lengi hefur verið
nokkurs konar tákn og trygging Vestur-
landa fyrir öryggi, er reyndar ekki í vafa
um svarið. Kissinger utanríkisráðherra
segir, að hér sé um að ræða ginningu.
Kommúnistaflokkar í V-Evrópu muni
ekki frekar en kommúnistaflokkar
annars staðar viðurkenna grundvallar-
reglur lýðræðislegs stjórnarfars, nái þeir
völdum og séu þar af leiðandi ekki hlut-
gengir þátttakendur í stjórn lýðræðis-
legs þjóðfélags.
Þessa skoðun hefur Henry Kissinger
ista i ríkisstjórnum lýðræðisríkja. Við-
mælendur Kissingers hafa viljað ræða
málið, en eru honum ekki sammála að
öllu leyti. Þetta á einkum við um Hol-
lendinga, V-Þjóðverja og Austurríkis-
menn, en hinir síðastnefndu eru reyndar
ekki i NATO. Sums staðar hafa þær
raddir heyrzt, að afstaða Kissingers og
afskiptasemi hans minni óþægilega á
Breahnev-kenninguna, sem i aðalatrið-
um felst í því, að Sovétríkin geti tekið í
taumana i þeim A-Evrópuríkjum, þar
sem vikið er frá hinni viðurkenndu
stefnu kommúnistaflokks Sovétrikj-
anna. 1 samræmi við Brezhnev-
kenninguna var innrásin í
Tékkóslóvakíu árið 1968.
I Evrópu eru 23 kommúnistaflokkar
vestan Saxelfur.
Þar búa 377 milljónir manna, en þar af
eru 2 milljónir flokksbundnir kommún-
istar. Þar af er tala kommúnista á Italíu
einni 1.7 milljón. Næststærsti kommún-
um skiptingu Evrópu hefur það veríð
likast yfirnáttúrlegri lífsreynslu að rök-
ræða frelsi og lýðræði við kommúnista.
Þetta fengu þeir Churchill og Roosevelt
að reyna á áþreifanlegan hátt þegar þeir
hittu Stalín í Potsdam og ræddu við
hann um lýðræði í sambandi við framtíð
Póllands. I austri og vestri er merking
. þessara tveggja orða — frelsi og lýðræði
— tvennt algjörlega óskylt. Lengst af
héldu valdhafarnir austan tjalds því
fram, að hið eina sanna lýðræði væri það
lýðræði, sem þjónaði þjóðarheildinni, og
hið fullkomna kerfi mundi að lokum
leiða af sér hið fullkomna frelsi i þágu
kerfisins. Þetta er að sjálfsögðu rök-
semdafærsla, sem Vesturlandabúar
skilja ekki.
Churchill hélt því ekki fram, að
vestrænt lýðræði væri fullkomið, en
hann staðhæfði, að það væri skásta þjóð-
félagskerfi, sem völ væri á.
Kommúnistar halda sér enn við sams
kommúnistar tóku sér alræðisvald í rikj-
um A-Evrópu. Ef til vill varð þó stjórnar-
bylting kommúnista i Tékkóslóvakíu
árið 1948 sá atburður, sem mestu olli um
það, að kommúnistar fyrirgerðu trausti
kjósenda á Vesturlöndum. Önnur ástæða
fyrir því, að almenningur í þessum lönd-
um hafnaði kommúnismanum, var sú, að
i Ijós kom, að hagfræðikenningar
kommúnista voru algjörlega mis-
heppnaðar. I kommúnistalöndunum bjó
almenningur við rýran kost, en í ríkjum,
sem bjuggu við „auðvaldsskipulag", fór
almenn velmegun sívaxandi eftir því
sem styrjaldarsárin greru.
Þá varð uppreisn í Póllandi og Ung-
verjalandi til þess, að enn syrti í álinn
fyrir kommúnistum í V-Evrópu og jafn-
vel leit svo út, að þeir mundu ekki bera
sitt barr framar. Ymsir kommúnista-
flokkar í þessum löndum klofnuðu, og
upp úr þeim voru stofnaðir jafnaðar-
mannaflokkar og sósílistaflokkar sem
visuðu á bug hugmyndafræði og
stjórnaraðferðum kommúnismans í
veigamiklum atriðum, en sniðu stefnu-
skrár sinar í samræmi við lýðræðislega
stjórnarhætti. Flokkar þessir aðhyllast
flestir blandað hagkerfi, stefna ekki að
- eða er saml grautur I sðmu skál?
istaflokkur V-Evrópu er í Frakkiandi, og
telur hann um 260 þúsund félaga.
Italski kommúnistaflokkurinn fékk
þriðjung atkvæða i byggðakosningum á
Italíu á s.l. sumri, og nú eru horfur á, að
hann verði stærsti stjórnmálafiokkur
landsins í næstu kosningum. Eina V-
Evrópulandið, þar sem kommúnistar
hafa átt hliðstæðu fylgi að fagna er
Kýpur. Þar fékk kommúnistaflokkurinn
38% atkvæða i kosningum árið 1970
þegar Makarías erkibiskup var þar enn
víð völd, en talið er að nú hafi dregið
verulega úr þessu mikla fylgi. I Norður-
Evrópu, sérstaklega í V-Þýzkalandi og
Bretlandi, er fylgi kommúnista óveru-
legt, en meðalstórir kommúnistaflokkar
i Finnlandi, Portúgal og á Islandi hafa
fengið nægilegt fylgi til þátttöku í sam-
steypustjórnum á síðustu árum.
Allir kommúnistaflokkar V-Evrópu
starfa frjálsir og óáreittir, nema
konar skilgreiningar, en það er
óhrekjanleg staðreynd, að þremur ára-
tugum eftir lok styrjaldarinnar er
frelsið í forysturíki kommúnismans,
Sovétríkjunum, af svo skornum
skammti, að þar er mönnum ekki einu
sinni frjálst að skipta um íverustað
innan borgar eða byggðarlags, hvað þá
að flytjast búferlum milli landa, lands-
hluta eða byggðarlaga.
I „alþýðulýðveldum“ A-Evrópu virðast
borgararnir hafa meira svigrúm en í
Sovétríkjunum, en samt sem áður er
rekin þar umfangsmikil njósnastarf-
semi, sem hefur það hlutverk að fylgjast
með óbreyttum borgurum.
Harðstjórn af þessu tagi hefur ef til
vill einn kost — hún tryggir stöðugleika
í rikisrekstri, en að nefna orðið frelsi í
þessu sambandi, getur aldrei orðið
annað en fjarstaða.
byltingu og telja kommúnista jafnan
sína svörnustu óvini, enda eru þeir víða
helztu keppinautar þeirra um hylli kjós-
enda. Sem dæmi um slika flokka má
nefna flokka Hannibals Valdimarssonar
og Aksels Larsen, sem báðir voru
stofnaðir upp úr væringum innan
kommúnistaflokka.
hv3ó eftlr snnsö láti'á í !*ós i sv
um einkaviðræðum við útvalda, virta
blaðamenn, og sama kemur líka fram í
svokölluðum trúnaðarupplýsingum, sem
hann og samstarfsmenn hans hafa látið
ýmsum aðilum i té. Kissinger hefur
einnig reifað málið við marga ráðamenn
innan Atlantshafshandalagsins, og varað
pá við afleiðingunum af aðild kommún-
nirniiMÁ. kn mm i|i n i «♦ af 1 nlr R Uf Spán2r,
berst fyrir því að hljóta viðurkenningu
stjórnar Juans Carlosar.
HNAPPHELDAN
AUSTAN SAXELFAR
Allar götur síðan bandamenn í síðari
heimsstyrjöldinni áttu annálaða fundi
HVERJIR TÖPUÐU
KALDA STRÍÐINU?
Fleiri en kommúnistaleiðtogar í A-
Evrópu hafa orðið að hlýða boðum og
bönnum flokksforingjanna i Kreml. Sú
var tíðin, að leiðtogar kommúnistaflokka
á Vesturlöndum lutu einnig Moskvu-
RAUNSÆI TOGLIATTI
Palmiro Togliatti, leiðtogi ítalskra
kommúnista, kaus að fara aðra leið en
þeir Hannibal og Aksel Larsen. Hann
einbeitti sér að þvi að breyta flokknum
innan frá og varð vel ágengt í því að
koma áformum sínum í framkvæmd á
friðsamlegan hátt. Hann sætti þó jafnan
harðri gagnrýni, ekki sízt „félaganna" í
Kreml, sem þótti skepnan hafa risið
gegn skapara sínum. Italskir
ivGmITícirnóiui 101 u |j\j 1/101 au ivma iauo*
um hala svo um munaði þegar bera tók á
þeirri misklið Rússa og Kínverja, sem
síðar leiddu til magnaðrar úlfúðar með
alkunnum afleiðingum, og enn óx þeim
ásmegin er Albanir, Júgóslavar og
Rúmenar fóru að losa sig úr greipum
Moskvuvaldsins. Aðrir kommúnista-
Framhald á bls. 23