Morgunblaðið - 23.06.1976, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. JUNl 1976
Stefán Pétursson
skipstjóri frá
Húsavík - Sjötugur
Stefán Pétursson, skipstjóri og
útgerðarmaður frá Húsavík, sem
nú býr að Hörgshlíð 4 i Reykjavík,
hefur í meira en þrjá áratugi ver-
ið meðal kunnustu útvegsmanna í
landinu.
Faðir Stefáns var Pétur Jóns-
son, búfræðingur frá Hólum í
Hjaltadal í skólastjóratíð Jósefs J.
Björnssonar, er tekið hafði við
skólastjórn þar öðru sinni, þegar
Hermann Jónasson flutti búferl-
um frá Hólum að Þingeyrum árið
1896.
Pétur var stálminnugur og fróð-
leiksmaður mikill. Hann var
fæddur að Breiðuvík á Tjörnesi
hinn 11. júlí 1871, d. 21. febrúar
1953. Þaðan fluttist hann að Rauf
á Tjörnesi (nú Eyvík) næsta bæ
við Héðinshöfða. Þar bjó þá
Benedikt sýslumaður og stjórn-
málaskörungur Sveinsson, faðir
skáldjöfursins Einars Benedikts-
sonar.
XXX
Á Héðinshöfða bjó Benedikt
raunsnarbúi. Jafnhliða sýslu-
mannsstarfinu rak hann þar
búskap og útgerð á áraskipum til
fiskveiða og hákarlaskip á vertíð-
um. Sótt var á sjóinn frá Héðins-
vík í landi jarðarinnar Héðins-
höfða, sem var um 20 mínútna
gang frá bænum. Reru sjómenn
Benedikts þaðan til fiskjar á 6
manna fari.
Segir Stefán eftir Pétri föður
sínum, að það hafi aldrei
brugðizt, að Benedikt sýslumaður
hafi verið kominn niður að
lendingunni í Héðinsvík, er bát-
urinn lenti. Hafi Benedikt ætið
haft meðferðis stóran ketil með
heitu kaffi og eina könnu, sem
skipverjar drukku úr hver eftir
annan, en drykknum úr könnunni
fylgdi í hvert sinn, að Benedikt
bauð í nefið úr stórum tóbaks-
pung, sem hann hafði meðferðis.
Þegar allir höfðu drukkið úr
könnunni, drakk sýslumaður
sjálfur vænan sopa og tók duglega
í nefið. Ekki var kannan þvegin
fyrr en allir höfðu fengið sinn
skammt. Lék karl þá við hvern
sinn fingur. Hann var mjög
vinsæll meðal manna sinna.
Pétur faðir Stefáns sagði frá
því, að hann og þrír piltar aðrir úr
nágrenninu hafi komið að Héðins-
höfða skv. umtali. Skyldu þeir fá
almenna fræðslu hjá sýslu-manni.
Er þeir komu blés illa í bólið
hans. Eftir stundarkorn segir
sýslumaður höstuglega, að svona
tossum geti hann ekkí kennt neitt
og skuli þeir halda heimleiðis á
morgun og kvaddi þá síðan í
styttingi. Mun þetta hafa verið á
árunum 1888—1890. Einar
Benediktsson var þá heima á
Héðinshöfða, sér til heilsubótar
vegna sullaveiki. Var hann 6—7
árum eldri en námspiltarnir, sem
voru í öngum sínum. Birtist Einar
þeim von bráðar og sagði, að ekk-
ert myndi að óttast, þeir skyldu
mæta hjá Benedikt föður sínum
daginn eftir á sama tima eins og
ekkert hefði í skorizt. Það gerðu
þeir og fór hið bezta á með þeim
og karli æ slðan. Að lokinni náms-
dvölinni héldu þeir heim hinir
ánægðustu.
XXX
Pétur Jónsson var 4. ættliður
frá Semingi föður Marsibilar
móður Bólu-Hjálmars, en
Semingur bjó að Ytri-Tungu á
Tjörnesi. Pétur átti fjölmennt
frændlið víða á Tjörnesi og í
Húsavík.
Móðir Stefáns var Hólmfríður
Eiríksdóttir af Djúpadalsætt í
Skagafirði í föðurætt sína. Er sú
ætt mjög kunn og fjölmenn og
fjöldi þjóðkunnra manna af henni
kominn.
Þeir eru systrasynir Stefán
Pétursson og Stefán Jónsson,
bóndi og fræðimaður á Höskulds-
stöðum i Blönduhlíð, og á Stefán
Pétursson fjölda skyldmenna úr
móðurætt sinni í Skagafirði.
Móðir Hólmfríðar var Guðrún
Klemenzdóttir. Meðal systkina
hennar var Guðbjörg, sem gift var
Jóni föður Gunnars bónda að
Blöndubakka og Yzta-Gili I
Langadal í Austur-
Húnavatnssýslu, föður Jóns
Gunnarssonar verkfræðings,
framkvæmdastjóra Síldarverk-
smiðja rikisins, brautryðjanda í
sölumálum Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna og stofnanda
dótturfélags þess, Coldwater i
Bandaríkjunum.
Systkini Jóns Gunnarssonar
eru: Margrét ekkja Gunnars
Sigurðssonar I Von, Þrúður gift
Eggert Gíslasyni, kaupmanni í
Reykjavík, Guðbjörg gift Agli
Jónassyni í Winnipeg og Hólm-
fríður gift Wayne Selles stór-
bónda vestur i Klettafjöllum í
Kanada.
Bróðir Gunnars var Jón Jóns-
son og voru þeir bræður giftir
systrum, Halldóru og Guðríði
Einarsdætrum Andréssonar
ákvæðaskálds í Bólu, sem orti
hina alkunnu visu um stórbokka
einn í Akrahreppi:
Auðs þótt beinan akir veg
ævin treinist medan
þú flytur á einum eins og eg
allra seinast héðan.
Kvæðasafn Einars Andréssonar
hafði verið sent til Akureyrar til
prentunar, en handritið brann í
einum af þeim stórbrunum, sem
urðu á Akureyri um aldamótin
síðustu.
XXX
Finnur Sigmundsson, fyrrum
Landsbókavörður, ritaði í safni
sínu „Menn og minjar" VI. hefti
allítarlega um Einar Andrésson I
Bólu, að mestu eftir Halldóru
dóttur hans.
Börn Jóns og Halldóru voru
Gunnfríður heitin listakona,
Jóninna, var gift Eggert Sölva-
syni óðalsbónda að Skúfi í
Norðurárdal í A-Húnavatnssýslu.
Hann er nú látin fyrir nokkrum
árum, en hún er enn á lifi. Einara
kona Hjartar Kristmundssonar
skólastjóra, bróður Steins
Steinars skálds og Þóra kona Jó-
hanns Fr. Guðmundssonar, fram-
kvæmdastjóra, áður verksmiðju-
stjóra i Síldarverksmiðjunni á
Seyðisfirði. Þau hjón fórust í bíl-
slysi.
Börn þeirra eru Brynhildur,
kona hins alkunna Alberts
Guðmundssonar, stórkaupmanns
í Reykjavík og Álfþór giftur
Björgu Bjarnadóttur, Björns-
sonar leikara og Torfhildar Dal-
hoff pianóleikara.
Börn Péturs og Hólmfriðar eru
Guðrún, fædd 21. des. 1897, þrjú
systkini fæddust andvana, Þór,
fæddur 21. maí 1904, og Stefán,
fæddur 23. júní 1906, og Anna,
fædd 12. júní 1907, d. 21. febrúar
1936.
Hólmfríður móðir Stefáns var
fædd 11. júlí 1874 og d. 11. sept.
1958.
Stefán kvæntist Katrinu Júlíus-
dóttur 28. janúar 1939 og eru syn-
ir þeirra Júlíus framkvæmda-
stjóri við útgerð Stefáns og Pétur
skipstjóri á m.s. Pétri Jónssyni.
XXX
Pétur búfræðingur Jónsson
fluttist með fjölskyldu sinni til
Húsavíkur árið 1904. Var þá út-
gerð á opnum bátum að aukast á
Húsavik. Töldu Pétur og Bene-
dikt Björnsson, skólastjóri —
faðir Guðmundar ráðuneytis-
stjóra og þeirra systkina, sonur
Björns frá Víkingavatni, Magnús-
sonar trésmiðs Erlendssonar
skálds og alþingismanns í Ási í
Kelduhverfi Gottskálkssonar í
Fjöllum, sem Gottskálksætt er við
kennd — mikla þörf á því að
auka grasnyt á Húsavík fyrir
þurrabúðarmenn. Fengu þeir því
framgengt að útmæld væru úr
Húsavíkurlandi erfðafestulönd
til ræktunar fyrir þurrabúðar-
menn.
Þá var ræktunin framkvæmd á
Húsavik með þökuristu að vori,
þegar orðið var þökuþítt og að
hausti meðan vinnuljós var. Unnu
þeir bræður með föður sínum að
þökuristu og sléttun með spöðum,
oft myrkranna á milli.
Stundum var þröngt í búi hjá
fjölskyldunni á uppvaxtarárum
barnanna, en þó aldrei soltið. Éta
varð allt sem ætt var, þótt ekki
væri það gómsætt. Aldrei var leit-
að styrks af neinu tagi.
Þrifust börnin af geitamjólk.
Eitt sinn minnkaði nytin úr geit-
inni um tíma. Kröfðust þá synirn-
ir ungu að fá sinn skammt engu
að síður. Hafði Hólmfríður móðir
þeirra ekki önnur ráð en þynna
mjólkina með vatni. Taldi Stefán
það síðar hliðstæða ráðstöfun við
gengisfellingu, þegar krónum
væri fjölgað, án þess að verðmæti
sköpuðust, en misræmi kæmist i
allan þjóðarbúskapinn.
XXX
Pétur Jónsson keypti lítinn ára-
bát frá Ketilsstöðum á Tjörnesi,
sem bar aðeins 800 pund af haus-
uðum og slægðum fiski. Húsvík-
ingar nefndu bátinn HÁSKA.
Fiskaði báturinn sæmilega, eftir
því sem efni stóðu til. Næst fengu
þeir feðgar lánaðan bát, sem bar
1200 pund. Síðan kaupa þeir sex-
æring árið 1922 og róa á honum í
2 ár og öfluðu oft mjög vel. For-
maðurinn á bátnum var Gísli
Friðbjarnarson, sem átti hlut í
bátnum.
Fram til ársins 1930 voru þeir
feðgar ýmist á mótorbátum (þil-
farsbátum) hjá öðrum eða reru á
sexæringnum á haustin. Var
Stefán þá oftast formaður á bátn-
um.
Árið 1930 var Stefán formaður
á m.b. „Skallagrími", sem gerður
var út af Bjarna Benediktssyni,
kaupmanni og útgerðarmanni, á
Húsavík, en Þór bróðir Stefáns
var vélstjóri á öðrum báti. Á
þessu ári hafði Pétri Jónssyni og
fjölskyldu hans tekizt að endur-
greiða að fullu skuld sína við
verzlunina, sem myndazthafði við
vöruúttekt til framfærslu barn-
anna.
XXX
Þeir bræður létu byggja m.b.
BARÐANN í Siglufirði árið 1939,
og var báturinn 21 tonn að stærð.
Verðið var um 30.000 krónur.
Gerðu þeir bræður út Barðann
sem tvílembing á sildveiðum til
ársins 1946 í félagsútgerð við Þór-
hall Karlsson, eiganda m.b. Vísis,
og var mjög góð samvinna um
útgerð bátanna.
XXX
Þeir Stefán og Þór keyptu árið
1946 m.b. PÉTUR JÓNSSON frá
Svíþjóð og gerðu hann út á sild-
veiðar á sumrin og frá Sandgerði
á þorskveiðar á vetrum. Tók nú
fyrir alvöru að koma skriður á
útgerð þeirra bræðra.
Alls reri Stefán sem skipstjóri
frá Sandgerði 24 vertíðir. Sótti
hann sjóinn um 45 ár á ýmsum
vélbátum og vélskipum, þar af
sem formaður og skipstjóri í 35
ár: Árið 1962 keyptu þeir bræður
m.s. Náttfara, 180 tónna stálskip
og var Stefán skipstjóri á honum i
2 sumur á síldveiðum. Árið 1964
keyptu þeir Ljósfara, 260 tonna
skip og 1966 m.s. Náttfara og
seldu hinn fyrri. Náttfari seinni
og Dagfari, er þeir létu smíða,
voru hvor um sig 264 tonn. Var
Stefán skipstjóri á þessum skip-
um á sumrin, allt til ársins 1967,1
afleysingum. Árið 1946 byggðu
þeir bræður fiskverkunarhús i
Sandgerði og höfðu þar umsjón
með verkuninni. Síðar reistu þeir
þar til viðbótar tveggja hæða
steinsteypt fiskverkunarhús, að
grunnfleti 630 fermetrar. Er það
hús vélvætt til saltfisks- og skreið-
arverkunar. Árið 1970 keypti
Barðinn h.f. hraðfrystihús í Kópa-
vogi og rekur húsið og er Stefán
framkvæmdastjóri þess. Árið
1972 keypti Barðinn h.f. fiski-
mjölsverksmiðjuna í Sandgerði af
Guðmundi Jónssyni á Rafnkels-
stöðum.
XXX
Þeir bræður Stefán og Þór hafa
um sína daga verið hinir mestu
dugnaðarmenn, sem aldrei hafa
látið sér verk úr hendi falla. Þeir
hafa af eigin rammleik brotizt úr
sárri fátækt til mikilla efna. Mikil
fátækt í uppvextinum hefur sett
mark sitt á margan manninn, eigi
síður á Islandi en annars staðar i
veröldinni. Menn, sem komizt
hafa til ára sinna, læra svo lengi
sem þeir lifa, a.m.k. þegar saman
fer gæfa og gjörvileiki.
Svo sem nærri má geta, hefur
Stefán átt sæti í mörgum stjórn-
um I félagsmálum útvegsmanna,
sem of langt yrði upp að telja.
Þess skal þó getið, að hann hefur
átt sæti í stjórn Landssambands
íslenzkra útvegsmannasíðan 1967.
Að endingu óska ég Stefáni Pét-
urssyni skipstjóra og fjölskyldu
hans allra heilla á ókomnum ár-
um. Þakka ég honum og frændliði
hans samskipti á farinni ævi-
braut.
Sveinn Benediktsson.
Þeystu Keflavíkiirveg-
inn á 190 km hraða
TÖLUVERT bar á ölvun á höfuð-
borgarsvæðinu um helgina en
slíkt gerist oft á fögrum sumar-
dögum að sögn lögreglunnar. í
Reykjavík voru 14 ökumenn tekn-
ir ölvaðir við akstur um helgina
og 5 í Hafnarfirði. Lentu sumir
þeirra í óhöppum og skemmdu
bfla sfna en meiðsli urðu lítilfjör-
leg.
Nokkuð bar á ofsaakstri ölvaðra
ökumanna. Þannig voru tveir 14
ára piltar handsamaðir ölvaðir á
stolnum bíl, sem þeir höfðu ekið
út af nálægt Straumsvík. Piltarn-
ir eru úr Hafnarfirði: þeir voru í
Grindavík á laugardagskvöldið og
neyttu þá áfengis. Um nóttina
stálu þeir Chevrolet-bíl frá varn-
arliðsmanni í Keflavík og lögðu af
stað til Hafnarfjarðar. Óku þeir
eins og bíllinn komst og fóru að
eigin sögn hraðast á 190 km hraða
og stafaði af þeim mikil hætta
fyrir aðra vegfarendur. Lögregl-
an var kölluð til og hirti hún
drengina, þar sem þeir höfðu
ekið bílnum útaf nálægt Straums-
vík. Sluppu þeir án meiðsla og
bíllinn er ótrúlega litið skemmd-
ur. Báðir þessir piltar hafa marg-
sinns komizt í kast við lögin, og
annar þeirra var t.d. tekinn ölvað-
ur við akstur á 17. júni. Þeir
dveljast nú báðir á upptökuheim-
ilinu í Kópavogi.
I Reykjavík gerðist það einnig
aðfaranótt sunnudagsins, að tveir
ungir piltar stálu Fiatbíl við Um-
ferðarmiðstöðina. Sást til þeirra
og var lögreglunni gert viðvart.
Elti hún bílinn á Reykjanes-
braut niður Fossvog, en bílstjór-
inn sinnti engum stöðvunar-
merkjum. Til marks um hraðann
má nefna, að milli Fossvogskirkju
og Sléttuvegar ók lögreglan á 140
km hraða, en þrátt fyrir það dró í
sundur með bilunum. Um síðir
kom að því að bilstjóranum fipað-
ist, bíllinn lenti á ljósastaur og
hafnaði loks ofan i skurði, stór-
skemmdur, en piltarnir sluppu án
teljandí meiðsla. Þeir voru báðir
undir áhrifum áfengis.
Þessa sömu nótt voru lögreglu-
menn á ferð á Tryggvagötu og sáu
jeppabíl og virtist honum ekið
heldur skrykkjótt. Var bílnum
veitt eftirför og stöðvunarmerki
gefin, en þeim ekki sinnt. Barst
leikurinn upp Laugaveg og siðan
upp Frakkastíg á móti umferð-
inni, en þarna er einstefna, og
mátti minnstu muna að jeppinn
æki þar á tvo bíla. Upp á Þórsgötu
tókst lögreglunni að þrengja svo
að jeppanum að náðist að stöðva
hann, en hann stöðvaðist þó ekki
alveg, fyrr en hann hafnaði á
bárujárnsgirðingu. ökumaðurinn
var ölvaður og réttindalaus og
hafði tekið bilinn í óleyfi.
Rauðáta nálægt meðallagi
Bjarni Sæmundsson nýkominn úr rannsóknaleiðangri
UNDANFARIN ár hefur
Hafrannsóknastofnunin gert út
leiðangur til að kanna ýmsa þætti
sjávar hér við land að vorlagi, s.s.
hita, seltu, strauma, plöntu- og
dýrasvif, fisktegundir o.fl.
Einum slfkum leiðangri er nú
nýlokið á rannsóknaskipinu
Bjarna Sæmundssyni og var
Ingvar Hallgrfmsson fiskifræð-
ingur leiðangursstjóri.
Athuganir þessar leiddu ýtriis-
legt markvert í Ijós og má þar
m.a. nefna, að is var almennt mun
fjær landi en á sama tíma í fyrra.
Hiti í yfirborðslögum sjávar var
þó nálægt meðallagi, en hins veg-
ar nær upphitun sjávarins nú
styttra niður en venjulegt er.
Einnig kom i ljós, að hin svokall-
aða kalda tunga i hafinu milli
íslands og Jan Mayen virtist
liggja norðar en undanfarin ár.
Athuganir sýndu að vestur af
landinu er mjög næringarríkur
sjór og mikill þörungagróður en
undan Austurlandi hafa plöntur
sjávarins hins vegar að mestu'
urið upp næringarefnin.
Rauðáta virtist vera nálægt
meðallagi og sums staðar nokkru
meira og víða má búast við auk-
inni rauðátu.
Jafnframt þessum athugunum
var fylgzt með fiskileitartækjum
skipsins. Varð vart eins árs garri-
allar loðnu út af vestanverðu
Norðurlandi, en veiðanleg loðna
fannst ekki.