Morgunblaðið - 30.09.1976, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1976
11
Uppgrefti norrænna minja að Ijúka
Lloyd Decker, forustu-
maður hinna 64 íbúa í
L'Anse aux Meadows,
verður eftirlitsmaður i þjóð-
garðinum, sem verið er að
stofna kringum rustirnar.
Erfitt verður þó fyrir suma
aðra íbúa að fá þar vinnu.
Leit að fornleifum hefur
haldið áfram í L'Anse aux
Meadows á Nýfundnalandi allt
frá 1960, þegar Helge og Anne
Stine Ingstad fundu þar leifar
af þúsund ára gamalli
norrænni byggð. En á síðari ár-
um hafa engar þýðingarmiklar
fornminjar fundizt og ekkert
sem vakið hefur jafn mikinn
áhuga og fyrsti fundur bústaða-
leifanna. Sænsk kona, Birgitta
Wallace, sem lýkur verkefni
sinu við uppgröftinn í haust í
L'Anse aux Meadows, hefur
starfað þarna I 7 sumur á veg-
um kanadísku fornleifastofn-
unarinnar I Ottawa, og hafa
ibúar fiskimannaþorpsins
L'Anse aux Meadows unnið við
uppgröftinn.
Jafnframt eru uppi áform um
að gera staðinn að þjóðgarði,
sem kunnugt er, og reiknað
með að þessar fornminjar muni
draga að ferðamenn vlðs vegar
að frá Kanada og Bandarlkj-
unum.
I sambandi við það, segir
norskur blaðamaður, sem I
sumar var þar á ferð, Mauritz
Sundt Mortensen, að næsta
sumar sé ráðgert að fá íslend-
ing til að koma og byggja
nokkra torfbæi, af sömu gerð
og Islendingar hafa búið i fram
undir okkar daga. Eigi þeir
bæir að standa skammt frá rúst-
unum og vera dæmi um hvern-
ig vistarverur fornmanna
hefðu getað litið út. Mbl. hafði
samband við Þór Magnússon
þjóðminjavörð, sem taldi málið
ekki komið svo langt, og hafði
ekki verið beðinn um fyrir-
greiðslu um að fá sllkan mann
næsta sumar. Og sama sagði
Þórður Tómasson á Skógum,
sem fyrir 3 árum fór til L'Anse
aux Meadows á vegum Kanada-
manna til að kanna hvort not-
hæft torf væri til þarna til
byggingar á slíkum bæ. Munu
þetta þvl vera siðari tíma
áform.
Munirnir, sem Anne Stine
Ingstad fann með kerfisbundn-
um uppgrefti á árunum 1961-
1968, eru nú geymdir á safninu
I Ottawa og hafa aldursprófanir
og samanburður við muni, sem
notaðir voru á Islandi, Noregi
og á Grænlandi, sannað að
þarna var um norrænt fólk að
ræða.
Brigitte Wallace, sem er sér-
fræðingur I norrænni fornleifa-
fræði og vann I mörg ár I
Noregi, m.a. við uppgröftinn í
Sande I Vestfold og I östfold á
árunum 1957-60, hefur unnió
Þjóðgarður og
íslenzkur torfbær á
L’Anse auxMeadows
Svona mun landslagið hafa
verið í Nýfundnalandi þegar
norrænir menn komu fyrst
að Amerikuströndum fyrir
tæpum þúsund árum og
svona er það enn.
eða gangandi. Enginn
áætlunarvagn gengur þarna
norður eftir. Áætlunarbáturinn
fer einu sinni I viku til St.
Anthony, en 700 km leið er frá
ferjustaðnum Port aux Basques
á suðuroddanum, þangað sem
ferðamenn koma frá Nova
Scotia. Og vegurinn er mjög
slæmur, eins og þvottabretti og
með lausamöl, segir norski
blaðamaðurinn. — En bíðið þið
bara þangað til vegurinn er
kominn, segir MacLean. — Þá
munu þúsundir ferðamanna
koma til að sjá minjarnar um
norræna landnámið hér. Það
mun verða góð lyftistöng fyrir
smástaðina á leiðinni, meðfram
veginum og á ströndinni.
Ekki eru ibúar L‘Anse aux
Meadows jafn hrifnir. Þar búa
64 ibúar og hafa 12 fullorðnir
haft vinnu við uppgröftinn.
Þeir sitja þar alla daga og róta
með skeið I moldinni — og
dreymir um að vera komnir á
þorskveiðar langt út á haf eða
til selveiða á isnum, eins og
forfeður þeirra hafa ávallt gert.
Þar til fyrir 10 árum lá
enginn vegur til L‘Anse aux
Meadows. Læknis varð að vitja
I opnum báti til St. Anthony og
tók það heilan dag. Rafmagn
fékkst fyrst fyrir 7 árum.
Þangað til suóu menn og hituðu
upp hjá sér með viði, sem sóttur
var á hundasleðum. Nú sjóða
þeir við rafmagn og aka um I
torfærubilum. En konurnar
halda áfram að baka allt sitt
brauð, og fiskur fæst á firó-
inum og er geymdur siginn. Nú
finnst Ibúunum framtíðin
ótrygg. Eftir að uppgrefti lýkur
fá nokkrir sennilega vinnu I
þjóðgarðinum, en þau störf
nægja ekki öllum.
15 fullorðnir karlmenn þurfa
vinnu og margir þeirra hafa
þegar selt fiskibátana sína.
Lloyd Decker, sem hefur orð
fyrir þeim, og er sonur manns-
ins sem átti landið undir rúst-
unum hefur fengið starf sem
umsjónarmaður I þjóógarðin-
um væntanlega.
Þorpið liggur I útjaðri þjóð-
garðsins og Lloyd segir, að íbú-
arnir þar verði alveg háðir hon-
um. Smástaðirnir meðfram veg-
inum þangað norður eftir njóti
góðs af ferðamannastraumnum,
geti sett upp veitingastofur,
söluskála og tjaldstæði, en ibú-
ar LAnse aux Meadows eiga
ekki sllkra kosta völ, því ekki
verður leyfð nein sala eða
einkarekstur í sjálfum þjóð-
garðinum.
við uppgröftinn I L'Anse aux
Meadows undanfarin ár. Hún
hefur orðið fyrir vonbrigðum
með árangurinn, að þvl er Sund
Mortensen segir. — Við höfum
leitað mjög ákaft að blásturs-
tækjunum, þar sen járnið var
unnið með rauðablæstri. Við
vitum að þau voru þarna, þvl
merki sáust um smiðju og járn-
leifar, sem eiga upptök I mýrar-
málmi á þessum stað, segir hún.
En þó nú sé komið að lokum
uppgraftar I þetta sinn, þá höf-
um, við ennþá ofurlitla von um
að finna a.m.k. eitthvað. 1974
fannst raunar hluti af hólki,
sem notaður mun hafa verið
með færi við fiskveiðar. I
sumarlok 1975 fannst trébútur
með trénöglum I. Og I sumar
komu upp nokkrir bútar af til-
höggnum eða tilskornum viði,
m.a. leifar af tágareipi, segir
hún.
Birgitte Wallace upplýsir, að
nú sé búið að grafa upp um
fjórðung þess svæðis, sem veki
áhuga. Líklega muni það, sem
eftir er enn, fá að hvlla l friði I
um 50 ár, I von um að fornleifa-
fræðingar framtíðarinnar kom-
ist yfir aðferðir og viðhorf, sem
geti veitt þeim betri innsýn I
það, sem raunverulega hefur
gerzt á L‘Anse aux Meadows.
Kanadlska stjórnin lltur á
norrænu mannvistarleifarnar i
L‘Anse aux Meadows eina af
slnum merkustu söguminjum
og hefur þvi keypt staðinn og
hyggst gera hann að þjóðgarði.
Forstöðumaður fornleifadeild-
ar Þjóðgarðastofnunar Kanada,
Jervis D. Swannack, segir að
byggt verði sögulegt safn á
staðnum. Rústirnar, sem grafn-
ar hafa verió upp, verði
merktar þannig að aðkomufólk
geti áttað sig á hvernig bæir
hafa verið. Og hann nefnir torf-
bæinn með íslenzku sniði, sem
reistur verði, svo sem fyrr er
sagt. Telur hann, að þessi stað-
ur hafi alveg sérstöðu meðal
þeirra 100 sögulegu staða og
garða, sem Kanadastjórn hefur
tekið að sér aó varðveita. Þetta
sé eini staðurinn, sem örugg-
lega megi tengja komu
norrænna manna, þó kröfur
séu um að um 160 aðrir munir
eða staðir I Norður-Ameriku
séu taldir slikar minjar.
Skozkur maður, að nafni Ian
J. MacLean, hefur á hendi upp-
byggingu þjóðgarðsins I L‘Anse
aux Meadows. Hann á að baki
langa reynslu I brezka hernum
sem lögreglumaður I Kenýa við
eftirlit með veiðidýrum og
starfaði meðal indjána I Norð-
ur-Amerlku, en fluttist I árs-
byrjun s.l. til St. Anthony, um
50 km frá L‘Anse aux Meadows,
vegna þessa verkefnis. Þar
hefur hann þegar komið upp
lltilli en áhugaverðri sýningu
með kortum og munum og lýs-
ingum á lifnaðarháttum
norrænna manna fyrir 1000
árum.
Nokkur þúsund ferðamenn
hafa I sumar lagt leið sína til
L‘Anse aux Meadows, þrátt
fyrir erfiðleikana á að komast
þangað. Þeir hafa haldið þang-
að I bílum, bátum, á reiðhjólum
Fornleifafræðingurirtn Birgitta Wallace, sem hefur stjórnað uppgreftinum á L'Anse aux
Meadows sl. 7 ár sýnir Jervis D. Swannack, forstöðumanni fornleifadeildar Þjóðgarða-
stofnunar Kanada, uppgröftinn. Jarðvegurinn er þarna mjög þunnur og norrænu
mannvistarleifafhar blandaðar leifum eftir byggð indjána og eskimóa á sama stað.