Morgunblaðið - 14.11.1976, Síða 18

I
18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1976
Sr. Þórir Stephensen:
Dómkirkian 180 ára
Árið 1785 var hiskupsstóllinn ( Skálholti fluttur til Reykjavíkur.
Sumarið áður höfðu jarðskjálftar lagt Skálholtsstað f eyði að mestu.
Hannes biskup Finnsson flýði staðinn, skólahald lagðist niður og
þvf var sú ákvörðun tekin, að Reykjavfkurkirkja skyldi verða
dómkirkja Skálholtsbiskupsdæmis.
Sú kirkja stóð í hinum forna
kirkjugarði við Aðalstræti, þar
sem nú heitir Bæjarfógetagarð-
urinn og mun stytta Skúla
fógeta standa í kirkjugrunn-
inum. Þetta var timburkirkja,
allmyndarleg á þeirrar tíðar
mælikvarða, með háum turni. Á
þeim grunni munu kirkjur
Reykjavíkur hafa staðið frá
upphafi. Reykjavlk var frá
fyrstu tið eitt af höfuðbólum
landsins og þvl má víst telja, að
þar hafi kirkja risið fljótlega
eftir kristnitöku.
Ári síðar en biskupsstóllinn
var fluttur hingað fékk
Reykjavík kaupstaðarréttindi.
Þar með var hún i raun gerð að
höfuðstað Islands enda fylgdu
aðrir embættismenn I kjölfar
biskupsins og settust að I
Reykjavík.
II.
1786 reis hér einnig Hóla-
vallarskóli, arftaki Skálholts-
skóla. Allt varð þetta til að efla
hinn nýja höfuðstað. Og flutn-
ingur stóls og skóla til Reykja-
víkur varð og upphaf þess að
gera nánast aldanskan bæ að
íslensku menningarsetri.
En timburkirkjan gamla var
að verða ónothæf. Þess vegna
var ákveðið að byggja nýja
kirkju, steinkirkju I útjaðri
Austurvallar, hæfilegan spöl
frá kirkjugarðinum.
Byggingarsaga hennar skal
ekki raki hér. Kirkjan bar að
vísu raunalegan vott rausnar-
skorti dönsku valdhafanna, en
engu að síður mun hún hafa
verið veglegasta hús hins unga
bæjar. Hannes biskup Finnsson
var andaður fyrir fáum
mánuðum, er krikjan skyldi
vlgð, og eftirmaður hans, Geir
Vídalín, ekki kominn til
embættis. Þess vegna var
kirkjan vígð af merksiprest-
inum sr. Markúsi Magnússyni,
stiptprófasti I Görðum, 6.
nóvember 1796.
Reykjavík var þá 10 ára sem
kaupstaður. Ibúar hennar voru
ekki fleiri en svo, að hin nýja
kirkja mun hafa rúmað þá
nálega alla I sæti. En Reykjavík
óx og Reykjavíkurdómkirkja
fékk brátt það hlutverk að
verða dómkirkja Islendinga
allra eins og hún er enn I dag.
Árið 1801 voru bæði biskups-
stóll og skóli fluttir frá Hólum I
Hjaltadal og til Reykjavíkur.
III.
Er fimm áratugir voru liðnir
frá vígslu gömlu Dómkirkj-
unnar var hún orðin of lftil og
þvf ákveðið að stækka hana og
endurbæta. Veggir hennar
voru notaðir áfram. Þeir eru
hlaðnir úr grágrýti, sem tekið
var úr Þingholtunum. En nú
var hlaðið ofan á þá dönskum
múrsteini, bætt við kór og for-
kirkju og á kirkjuna settur nýr
urn, sem þó varð, vegna fjár-
skorts sennilega, allur annar en
!að hafði verið. I hinni nýju
nd var Dómkirkjan svo
ndurvfgð 28. október 1848.
;>að gerði Helgi biskup
’hordersen.
Enn fór fram mikil viðgerð á
.rnkirkjunni 1879. Var hún þá
endurvlgð af Pétri biskupi
Péturssyni, 14. september það
ár. Þá fyrst var upphitun sett I
hana, kolaofnar.
Upphaflega var kirkjan lýst
með kertaljósum. Slðar komu
olluljósin. Eatthvað mun enn t|l
af olíulampakrónunum vestur á
Hrafnseyri og f Minjasafni
Reykjavfkur. Sfðan komu gas-
ljós, og eru þau ljósaáhöld
notuð enn á kirkjuloftinu, en i
þau hefur að sjálfssögðu verið
leitt rafmagn, sem nú lýsir
reyndar alla kirkjuna.
Fyrsta orgelið kom I kirkjuna
1840. Fram til þess tíma var
sungið án undirleiks, en undir
leiðsögn góðs forsöngvara.
Á myndum má sjá, að á
fjórum hornum kirkjunnar
voru stöplar, og hefur sr.
Bjarni Jónsson sagt svo frá, að
honum hafi verið sagt að á þá
hafi átt að setja steinmyndir,
krjúpandi engla. Af því varð
hins vegar ekki, og voru þessir
stólpar teknir burtu um alda-
mótin.
Dómkirkjan, I núverandi
mynd, var upphaflega eikar-
máluð að innan, en þótti þá of
dimm og því var hún hvítmáluð
árið 1911.
Að henni hefur á ýmsan hátt
verið hlynnt slðan, en þó alltaf
þannig, að hún hefur haldið
sínum sérstæða svip. Hún er
enn hið sama hús og helgað var
1848 og að miklum hluta, og
vissulega að stofni til, einnig
hið sama hús og vígt var 6.
nóvember 1796.
IV.
Ekkert hús er eins nátengt
sögu íslensku þjóðarinnar s.I.
180 ár og Dómkirkjan. Flestir
hinir stærri atburðir sögunnar
hafa á einhvern hátt komið þar
við, hvort heldur hefur verið I
gleði eða sorg.
Þannig átti kirkjan að lfta út eftir teikningu.
Þar var þjóðsöngurinn frum-
fluttur á þjóðhátlðinni 2. ágúst
1874. Þar var sjálfstæði land-
sins fagnað 1. desember 1918 og
blessun lýst yfir stofnun lýð-
veldisins 1944. Frá því Alþingi
var endurreist 1845, hefur setn-
ing þess alltaf hafist með guðs-
þjónustu I Dómkirkjunni.
Hinn 4. maí 1880 voru tvær
kistur fluttar af skipsfjöl og inn
I Dómkirkjuna. Þá fór fram út-
för Jóns Sigurðssonar og k.h.
Ingibjargar Einarsdóttur. Þá
var I fyrsta sinn sunginn hinn
fagri sálmur sr. Matthíasar:
„Beyg kné þín, fólk vors föður-
lands, þinn fjötur Drottinn
leysti."
I spönsku veikinni 1918 voru
oft 8 og 9 kistur fyrir kórdyrum
I Dómkirkjunna og það tvisvar
og þrisvar á dag. Sorgin var llka
Dómkirkjan og Miðbærinn
(Myndin eftir Jón Helgason biskup).

Dómkirkjan gamla.
oft mikil, er mislingarnir geis-
uðu hér fyrst 1882.
En gleðihátáðirnar hafa verið
fleiri, brúðkaupin, skírnarat-
hafnirnar, fermingarnar og jól,
páskar og hvítasunna. Skemmst
er að minnast þess þakklætis,
er borið var fram á sjómanna-
degi s.l. vor vegna sigursins I
landhelgisdeilunni, málefnis,
sem mikið var búið að biðja
fyrir I íslenskum kirkjum.
I Dómkirkjunni hafa flestir
islenskir biskupar verið vígðir
á þessum 180 árum og um 800
prestar.
V.
Sérhvert hús, sem slíka sögu
á, hlýtur að helgast af áhrifum
viðburðanna. Atburðir þjóðar-
sögunnar ganga ekki sporlaust
yfir jörð. Skóhljóð aldanna
skilur eftir sig andrúmsloft,
sem kallar fram lotningu I
mannssálinni. Slfkt andrúms-
loft geymir okkar ástsæla,
aldna Dómkirkja. Þess vegna er
hún orðin að þjóðarhelgidómi
Islendinga allra. Og þess vegna
er það hefð orðin, að á helgustu
hátíð ársins, á aðfangadags-
kvöld jóla, er alltaf útvarpað
frá guðsþjónustunni I Dóm-
kirkjunni. Þaðan berst Jóla-
boðsskapurinn út um allar
landsins byggðir. Það er þvl
táknrænt, að Thorvaldsens-
félagið er einmitt með mynd af
Dómkirkjunni og Alþingishús-
inu I jólamerki slnu í ár og
jólastjarnan skln þar yfir.
Dómkirkjuprestarnir eru
orðnir margir. Dómorganistarn-
ir einnig. Saga þeirra, ásamt
fleiru Dómkirkjuna varðandi,
mun birtast hér I Morgunblað-
inu á næstu vikum.
VI
Dómkirkjan er þjóðarhelgi-
dómur. Þó hlýtur hún að snerta
Reykvfkinga mest. I augum
þeirra mjög margra er hún
kirkjan.
Ég minni á orð Ðórs Magnús-
sonar þjóðminjavarðar er hann
mælti á aðalfundi Dómkirkju-
safnaðarins nú nýlega. Hann
sagði: „Dómkirkjan er lffakkeri
gömlu byggðarinnar hér I
Reykjavík og eitt sögurfkasta
hús landsins. Kirkjan og Al-
þingishúsið mynda hornstein
Reykjavlkur."
Hann talaði um, að þá ein-
ingu, sem þessi hús tvö mynda,
mætti ekki rjúfa og Dóm-
kirkjuna þyrfti að varðveita
vel.
Hún þarf nú mjög á ýmsum
viðgerðum að halda innan dyra
og einnig endurbótum, en þó
öllu á þann veg, að hennar
hefðbundni svipur raskist ekki.
Rætt hefur verið um breytingu
á bekkjum svo að þeir verði
þægilegri sæti, breytingu á inn-
réttingu skrúðhússins og fleiru,
auk málningar og nýrra teppa.
Allt kostar þetta mikið fé, en
sóknarbörnum og þar með
gjaldendum fer nú ört fækk-
andi, vegna þess að skrifstofur
verslanir og ýmis fyrirtæki
önnur taka ntl æ meira húsnæði
innan sóknarmarkanna. Því
verður nú á næstunni leitað
eftir fjárframlögum tjl stuðn-
ings endurbóta á hinni öldnu
kirkju. Þeir, sem eiga heimilis-
fang innan sóknarmarkanna, fá
um þetta bréf, en öllum, sem
Dómkirkjunni unna, er að sjálf-
sögðu heimilt að styðja þetta
mál með framlögum, sem við
prestarnir og sóknarnefndin
munum veita viðtöku með
þakklæti.
6. nóvember 1796 var mikill
merkisdagur I sögu Reykja-
vfkur og sögu Islands. Upphaf
þróunar, sem miklum heillum
hefur valdið f lífi borgaranna
og þjóðarinnar I heild. Látum
þau tímamót, sem vió stöndum
nú á, minna okkur á, að það
sem skóp mesta heill fortfðar á
einnig erindi inn I framtíðina.
Því getum við sagt I dag:
Gef, að blómgist, Guð, þín
kirkja.
Guð oss alla leið og styð.