Morgunblaðið - 14.11.1976, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. NOVEMBER 1976
LOS ALAMOS
*'*k<&T*
#>•- .■

.* - .{A:y' •■r. í y>
S , -*■ > y 5 ■¥ 4
■• ( u. V^*\
• ■• V^, >-y'Vr V
/ , V - * .H, *' t V ~ %
'• •'• ' '' ^

m
VTruf^r *n
V JL-iXtxJiaJX/
MENN OG MÚTURI
í FYRSTU tilraunasprengingunni í Nýju Mexíkó bráðnaði stálturninn sem
sprengjunni var komið fyrir í.
í heimabæ heLsprengj-
unnar eru þeir ennþá
við sama heygarðshom
LOS Alamos heitir bær S Nýja
Mexíkó Þegar fyrir 32 árum bjuggu
þar 6000 manns. Samt var látið
opinberlega sem bærinn væri alls
ekki til. Allra aðvega var vandlega
gætt. Allt. sem þangað var sent var
stílað á eitt pósthólf í póshúsi
bæjarins. Engum óviðkomandi var
hleypt inn í bæinn.
Það var þarna, sem Bandaríkja
menn smíðuðu atómsprengjuna, sem
þeir vörpuðu á Hiroshima. Og það
var ekki fyrr en í ágúst árið 1945, að
yfirvöld i Bandarikjunum leyfðu, að
Los Alamosbæjar væri getið i blöð
um. Bærinn var jafnvel ekki opnaður
almenningi fyrr en árið 1957. Og
enn eru þar margir staðir lokaðir
„óviðkomandi" mönnum. Los
Alamos er nú orðinn allmiklu stærri
en í stríðinu. Bæjarstæðið er fagurt,
en bærinn sjálfur er heldur drunga
legur. Enn eru smíðaðar þar
kjarnorkusprengjur og vetnissprengj
ur. Er það á vitorði flestra og þess
vegna eru hugmyndir manna um bæ
inn dálítið iskyggilegar. Þetta hafa
forráðamenn sprengjusmiða fundið
og eru þeir nú farnir að reyna að
hressa upp á álit bæjarins. Menn eru
hvattir til að koma i heimsókn, þeir.
sem hafa heilsu til að skruðlast yfir
fjallvegina þangað En þegar þeir
koma til Los Alamos reka þeir sig á
það, að einungis hálfur bærinn er til
sýnis. Skuggahverfið stendur enn
uppi, harðlokað „óviðkomandi".
Strax sunnan við bæinn, á veginum
frá Santa Fé stendur gamall varð-
turn. Þar voru allir aðkomumenn
stöðvaðir forðum og krafðir skilrikja.
Þegar komið er inn úr bæjarhliðinu
getur að líta verzlanir, ibúðerhús og
gistihús, öll heldur lágreist og hrör-
leg og mega menn reika þar um að
vild sinni. En varla fer maður svo
fyrir götuhorn, að hann rekist ekki á
spjöld með viðvörunum, aðgöngu-
banni og þvi um liku. Sums staðar er
bannað að taka myndir, annars
staðar lika bannað að teikna.
Menn geta fengið kort af bænum
til glöggvunar. Þá kemur í Ijós, að
þar eru einir 55 staðir lokaðir óvið-
komandi. Á kortinu eru skýringar á
þvi, sem fram fer i þessum dularfullu
byggingum. Skýringarnar eru fæstai
mjög itarlegar. Á einum stað fars
fram „rannsóknir á ýmsum sprengi
fyrirbærum". Annars staðar fást
Framhald á bls. 30
Örláti kaup-
sýslumaður-
inn frá Suð-
ur-Kóreu
NÝLEGA ákvað banda-
ríska dómsmálaráðuneytið,
að fram skyldu fara vitna-
leiðslur um meintar mút-
ur, sem ýmsar mikils háttar
Bandaríkjamenn hefðu
þegið af suðurkóreönskum
sendiráðsmönnum og
kaupsýslumönnum.
M.a. á að rannsaka
bankaviðskipti suðurkóre-
anska sendiráðsins og allra
sendiráðsmanna ítarlega.
Þá verður einnig tekinn til
bæna auðugur, suður-
kóreanskur kaupsýslumað-
ur, Tongsun Park að nafni.
Park hefur mjög látið á sér
bera vestra undanfarið.
Hefur hann verið í
Washington og haldið stór-
mennum veizlur af stöku
örlæti. Nú er komið á dag-
inn, að sá ágæti gestgjafi
er hátt settur í suðurkóre-
önsku leyniþjónustunni og
höfuðpaurinn í stórfelldri
ráðagerð um það að blíðka
þingmenn og aðra ráða-
menn í Bandaríkjunum
með fégjöfum. Það var
markmið þessara áforma
að „bæta pólitískt and-
rúmsloft" — Suðurkóreön-
um í hag.
Það voru engar undirtyllur,
sem fundu upp á þessu. Mun full-
vfst, að forseti Suðurkóreu, Park
Chung, hafi verið með í ráðum frá
upphafi. Þá er einnig nefndur til
Moon sá prédikari, sem mjög hef-
ur verið í fréttunum fyrir undar-
legan boðskap.
Sagt er, að suðurkóreanar í
Bandarfkjunum hafi fengið
500.000—1.000.000 dollara
(98—187 millj. kr.) árlega til þess
að „bæta pólitískt andrúmsloft".
Urðu þeir enda vel kynntir fljót-
lega, ósparir á veizlur, beinharða
peninga og gjafir í annarri mynd.
En auk þess gerðu þeir „vafa-
sama“ samninga um hrfsgrjóna-
kaup.
Bandarfsk yfirvöld hafa haft
gát á Suðurkóreönunum um
nokkurt skeið, og alríkislögreglan
dregað að sér sönnunargögn, sem
hún er nú búin að leggja fyrir
rétt. Líklegt virðist, að einhverjir
suðurkóreanskir sendiráðsmenn
verði reknir úr landi, þ.e. „beðnir
að hverfa úr landi“. Þeir Kórean-
ar utan sendiráðsins, sem riðnir
eru við mútumálið kunna aftur á
móti að hljóta fangelsisdóma.
Bæði Norður- og Suðurkórean-
ar hafa árum saman reynt mjög
að vinna sér hylli og stuðning
vesturlandamanna. Norður-
kóreanar hafa dálftið sérstæðan
hátt á; þeir kaupa heilsfður I út-
breiddum dagblöðum undir aug-
lýsingar um leiðtoga sinn, Kim II
Sung. Suðurkóreanar fara hins
vegar að með meiri leynd.
Bandaríkjastjórn hefur veitzt æ
örðugra að fá þingið til að styrkja
Suðurkóreana. Til þess eru ýmsar
ástæður, en sú e.t.v. helzt, að
Bandarfkjamönnum fellur æ verr
meðferð Suðurkóreustjómar á
andstæðingum sínum — raun-
verulegum og ímynduðum. Ford
forseti hefur m.a. deilt opinber-
lega á Park, forseta Suður-Kóreu.
Aftur á móti halda þeir Ford og
Kissingar þvf enn fram, að Banda-
ríkjamenn verði að taka hags-
muni sfna á Kóreuslóðum fram
yfir mannréttindin þar.
Þrátt fyrir það hefur Suður-
kóreustjórn fundist hún þurfa að
treysta stöðu sína í Bandaríkjun-
um, og beitt vafasömum aðferð-
um mestan part. Hefur stjórninni
stundum gengið furðu vel. Einum
útsendaranum kom hún í vinnu í
skrifstofu þingforseta. Var það
liðsforingi í suðurkóreönsku
leyniþjónustunni. Hann er nú yf-
irmaður Menningar- og frelsis-
stofnunarinnar í Kóreu; það fyr-
irtæki lætur fúslega fé af hendi
rakna gegn „réttu hugarfari“ f
garð Suðurkóreumanna. Og ekki
má gleyma Tongsun Park, sem
keypti ekki aðeins bandárísk hrís-
grjón en líka vináttu háttsettra
Bandarfkjamanna. Tongsun var
yfirleitt allur af vilja gerður að
gleðja vini sfna. Þegar bandarfsk
stórmenni fóru til Suðurkóreu sá
hann til þess, að þeir sem vildu
fengju með sér eftirlátar „leið-
sögukonur".
A.m.k. 15 núverandi og fyrrver-
andi þingmenn hafa verið sakaðir
um það að þiggja mútur af Suður-
kóreönum. Ríkisstjórinn í
Edwards, rfkisstjóri f Louisiana, ásamt með konu sinni, en bæði hafa
nú játað að hafa þegið gjafir frá hinum örlátu Kóreumönnum.
Amin ætlar
að segja af
sér—seinna
UM TVÖLEYTIÐ einn sunnudag-
inn fyrir skömmu var hringt til
mfn f Kampala og mér sagt, að
Amin Ugandaforseti byði mér f
mat. Eg var að vfsu rétt þúinn að
borða, en ekki tjóaði að malda f
móinn. Eg hafði átt von á boðinu f
tvo sólarhringa.
Ég var sóttur von bráðar og mér
ekið til veitingastaðar skammt
fyrir utan Kampala. Embættis-
maður tók á móti mér. „Æstu
hann ekki upp“, sagði hann fljót-
mæltur, „neitaðu ekki matnum,
og mundu að kalla hann ávallt
„hátign“.
Máltfðin stóð f þrjá tfma. Amin
lék á als oddi. Samt fann ég vel,
að ég varð að gæta mfn og Iftið
þurfti til að vekja reiði hans. Við
ræddum um heima og geima, þó
mest um stjórnmál. Leikið var á
gftar og dansmær lék listir sfnar
milli rétta.
Amin hafði boðið mér til
tJganda vegna þess, að hann vildi
auka álit sitt hjá blaði mfnu,
Sunday Telegraph. Við höfðum
verið talsvert gagnrýnir á hann.
Eftir þessa löngu máltfð f hótel-
inu hittumst við á hverjum degi f
sex daga og áttum langar samræð-
ur.
Amin kom vfða við f máli sfnu.
Fyrst minntist hann á það, að
hann hefði sloppið naumlega, er
tilræðismenn reyndu að sprengja
hann f loft upp f júnf f sumar.
Kvað hann eina handsprengjuna
hafa komið á öxl ser og hrokkið
frá og væri ekkert minna en
kraftaverk, að hann slapp tifandi.
f næstu andrá sagði hann mér, að
Bretar væru ævinlega velkomnir
til Uganda. „Þið eigið hér
heima", sagði hann. „Þið byggðuð
staðinn".
Það virðist runnið upp fyrir
Amin, að hann þarf mjög á bjálp
vesturlandamanna að halda. Nú
er illa komið f Uganda. Efnahag-
urinn er afar bágur og leynist það
engum þótt Amin reyni að fela
það stóryrðum og kokhreysti.
Kampalaborg er með fallegustu
höfuðborgum f Afrfku — og þeim
hreinlegustu eftir, að Amin fyrir-
skipaði þrifnaðarherferð mikia
fyrir nokkrum árum. Vfða eru
háreist hús, verzlanir margar. En
fátt er um vörur f þeim. Verðlagið
er óhemjuhátt. Talar þetta sfnu
máli um ástandið f landinu: iðn-
aðurinn er orðinn f rúst og verzl-
un þar af leiðandi, hvort tveggja
vegna aigerrar óstjórnar. Svarta-
markaðsbrask er feykilegt f land-
inu. Kaup manna er svo sem
fimmtungur þess, sem gerist f
Bretlandi, en verðlagið álfka.
Sumar vörur eru hins vegar langt-
um dýrari en Evrópumenn
þekkja dæmi til. Leðurskór á
svörtum markaði geta t.d. kostað
60 pund (18.500 kr.). Amin
kveðst vera að endurreisa iðnað-
inn. En það verður varla merkt
enn. Allt virðist staðnað. Það má
segja, að óhamingju Uganda-
manna verði flest að vopni. Þeir
búa við miklar auðlindir. I
Uganda vex kaffi, bómufl og te,
þar er kopar og þar má rækta
sykur. En þetta nýtist ekkert. Það
vantar menn til að hafa umsjón
með vinnslunni! Og jafnvel þótt
VANGASVIPURI
tækist að auka framleiðsluna er
ekki vfst að neitt rættist úr. Það
eru nær engin flutningatæki und-
ir hana!
Þrátt fyrir kreppuna virtist allt
með kyrrum kjörum f höfuðborg-
inni. Hermenn sjást Sjaldan á
ferli, en aftur á móti leyniþjón-
ustumenn. Vissast er að vara sig.
En manni dettur sfzt f hug, er
hann gengur um götur Kampala,
að mörg þúsund borgarbúa og
landsmanna yfirleitt hafi fallið
fyrir héndi þjóðhöfðingjans og
handbenda hans. Þetta er þó
áreiðanlegt. Ekki er vfst, hve
marga Amin hefur látið myrða
fyrir litlar sakir, en hitt er vfst að
ekki þarf mikið til og menn eru
fljótafgreiddir. „Burt með hann“.
Það er allt og sumt.
Eg fékk heilmikla dagskrá f
hendur, er ég kom til Kampala.
Ég átti að fylgjast með Amin
hvert, sem hann færi. Ég elti
hann á fundi, hátfðir og alls kyns
samkomur. Hvarvetna klöppuðu
menn, er hann tók til máls og
hlýddu sem hugfangnir á. Þeir
hugsa Ifklega sem svo, að það sé
hollast. Amin gaf tilheyrendum
sfnum lfka jafnan góð ráð, sama
hverjir voru. Ráðin voru öll á þá
lund, að þear skyldu bara hafa
hægt um sig, þá yrði þeim ekki
mein gert.
Amin vakir mjög yfir stjórn
landsins, eða ölfu heldur stjórn
undirmanna sinna. Hann fer eld-
snemma á fætur og seint að sofa.
Er sfhringjandi f allar áttir að
minna menn á sig og halda þeim
við efnið. Það er sennilega þess
vegna, að hann heldur völdunum.
Hann er ævinlegá á verði. Þó var
hann ekki nógu vel á verði þegar
tsraelsmenn komu sællar minn-
ingar. Amin kvað þá hafa komið
að óþörfu, hann væri enginn
mannræningi og hefði aðeins vilj-
að stilla til friðar. Samt hefðu