Morgunblaðið - 09.12.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 9. DESEMBER 1976
Sverrir Hermannsson:
Á GAGNVEGUM
HERRA Erling Garðar Jónasson,
oddviti Egilsstaðahrepps og for-
maður stjórnar Sambands sveitar-
félaga I Austurlandskjördæmi,
skrifar undirrituðum til fyrir
skemmstu í Timanum og Þjóðvilj-
anum og fleiri blöðum og gleymir
ekki að tíunda trúnaðarstöður sín-
ar. Til þess hefir hann þeim mun
ríkari ástæður, sem frægðarverk-
in eru færri sem honum hefir
auðnazt að vinna á öðrum víg-
stöðvum félagsmála austur þar.
Höfundar þessa greinarkorns
biðu að visu mörg verkefni
brýnni og umfram allt skemmti-
legri en að elta ólar við skrif af
þvi tagi sem gat að lita í grein
herra Erlings Garðars Jónasson-
ar, oddvita Egilsstaðahrepps og
formanns stjórnar Sambands
sveitarfélaga i Austurlandskjör-
dæmi. Enda vandséð að bæti stöð-
una í orkumálum Austurlands að
karpa við herra Erling Garðar
Jónasson, oddvita Egilsstaða-
hrepps og formann stjórnar Sam-
bands sveitarfélaga í Austur-
landskjördæmi.
A hinn bóginn er erfitt að sitja
þegjandi undir þeim rangfærsl-
um og áburði sem þessi annars
tætingslega grein er full af. Þess
vegna er rétt að rifja upp nokkur
afskipti mín af orkumálum Aust-
urlands eftir að ég gerðist alþing-
ismaður kjördæmisins. •
Árið 1973 fékk ég leyfi þing-
flokks Sjálfstæðisflokksins að
ráða sérfræðing til að safna gögn-
um og undirbúa tillögu til þings-
ályktunar um Fljótsdalsvirkjun
o.fl. Bar ég þessa tillögu fram
eftir áramótin 1973—1974. Tillag-
an hljóðaði á þessa leið:
Tillaga til þingsályktunar um
beizlu orku og orkusölu á Austur-
landi.
Flm.: Sverrir Hermannsson.
Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að hlutast til um:
1. að lokið verði hið fyrsta rann-
sókn á byggingu Fljótsdalsvirkj-
unar (1. áfanga Austurlandsvirkj-
unar).
2. að leitað verði eftir kaupanda
að raforku með stóriðju staðsetta
í Reyðarfirði fyrir augum,
3. að hraðað verði rannsóknum á
hagkvæmni virkjana í Fjarðará
og Geithellnaá.
I greinargerð með tillögunni
sagði:
Astandið i orkumálum heimsins
er nú með þeim hætti, að telja ma
fullvíst, að orkuverð tvöfaldist
a.m.k., ef ekki meira, og eftir-
spurn eftir raforku til stóriðju
vaxi mjög.
Ber þvi brýna nauðsyn til að
hraða öllum rannsóknum á orku-
lindum okkar og möguleikum
þeirra, ekki hvað sizt þeim, sem
liklegastir eru til að gefa okkur
kost á stórfelldri og hagkvæmri
stóriðju hér á landi.
1 áætlun Orkustofnunar um for-
rannsóknir á vatnsorku Islands
frá þvi I ágúst 1969 er reiknað
með þvi, að unnt sé að byggja
orkuver austur I Fljótsdal með
framleiðslugetu um 8000 Gwh/ári
(8000 millj. kwh/ári) með þvi að
veita þar saman vötnum, og við
það mætti einnig auka orkufram-
leiðslugetu Lagarfoss upp í 390
Gwh/ári, en þetta samsvarar rúm-
lega helmingi orkuframleiðslu-
getu allra stóránna á Suðurlandi,
þeirri sem hagkvæm getur talizt
(15.750 Gwh/ári).
Vatnsorka annarra landshluta
er ekki nema brot af þessu.
í áætlun um stofnkostnað stór-
virkjana á Suðurlandi og Austur-
landi, sem Orkustofnun lét gera i
jan. 1971, kemur i ljós, að verð-
mismunurinn er hvergi marktæk-
ur miðað við þær rannsóknir, sem
þá lágu fyrir, að Austurlands-
virkjun sízt dýrari en Suðurlands-
virkjanir.
Fyrsti áfangi Austurlandsvirkj-
unar yrði Jökulsá í Fljótsdal með
vatnsmiðlun á Eyjabökkum, þar
sem Kelduá o.fl. smáám væri veitt
i það miðlun, Samkvæmt áætlun
Orkustofnunar frá þvi í des. 1971
væri hagkvæmasta stærð þeirrar
virkjunar um 230—240 MW.
Fyrst eftir að áætlun um Aust-
urlandsvirkjun var lögð fram,
komst verulegur skriður á rann-
sóknir á þeim stöðum, sem nú
virðist sem mikið hafi verið dreg-
ið úr þeim og rannsóknir færzt
yfir á aðra landshlutd, sem er
mjög óæskileg þróun.
Kostir Austurlandsvirkjunar
eru mjög margir og því mikils-
vert, að undirbúningsrannsókn-
um þar verði hraðað eftir föng-
um.
Austurlandsvirkjun er i raun-
inni eini stórvirkjanamöguleik-
inn sambærilegur við Suðurland
og er einnig mikilsverð til að
skapa aukið jafnvægi i byggð
landsins. Oheppilegt væri að nota
Suðvesturlandsorkuna að mestu
til stóriðju, þar sem hennar mun
fyrr en seinna þörf til almennra
nota á mestu þéttbýlissvæðum
landsins.
Auðvelt er að tengja Austur-
landsvirkjun við raforkukerfi
Suðvesturlands með byggðalinu
um suðurströndina. Með tilliti til
jarðfræði og náttúruhamfara er
hún vel i sveit sett og gæti því
aukið á orkuöryggi landsins.
Veðrátta Austurlands er allt
önnur en á Suðurlandi, þannig að
sjaldgæft er, að lélegt vatnsár sé á
báðum stöðum, svo að með slikri
samtengingu gáetu virkjanir bætt
hvor aðra upp.
Jarðlög til mannvirkjagerðar
við virkjun Jökulsár í Fljótsdal
eru talin vel traust, og stöðvar-
hússtæði liggur í miðri sveit með
hagstæðum samgöngumöguleik-
um við Egilsstaðaflugvöll og
Reyðarfjörð sem höfn, en það er
meira en hægt er að segja um
virkjunarstæði inni á hálendi
landsins.
Isavandamál eru þar í lágmarki
miðað við íslenzkar aðstæður.
Stækkunarmöguleikar eru þar
mjög miklir, og af samanburðar-
kostnaðaráætlunum má sjá, að
stofnkostnaður hvers áfanga er
mjög hliðstæður, svo að fyrar
fram fjárfestingar eru þar litlar
sem engar.
Vatnsmiðlun Fljótsdalsvirkjun-
ar gerir Lagarfossvirkjun örugga
með vatn allan ársins hring, einn-
ig þó annar áfangi hennar væri
byggður, svo að nýting og rekstur
hennar væri í hámarki.
Fiskræktarskilyrði í Lagarfljóti
mundu batna vegna hins jafna
rennslis, minni jökulaurs og
minni flóðahættu, vegna þess að
miðlúnarlónin draga mjög úr flóð-
um.
Landspjöll af völdum slíkrar
stórvirkjunar eru í lágmarki. Að
visu muni nokkuð af góðum sum-
arafréttarlöndum Fljótsdælinga
fara undir vatn I Eyjabakkalóni.
Slíkt þyrfti auðvitað að bæta með
Sverrir Hermannsson.
uppgræðslu eða á annan hátt. Aft-
ur á móti mundi rennsli Lagar-
fljóts jafnast, og jafnvel þó að
hinum stóránum yrði veitt yfir í
Fljótsdal, er auðvelt að ganga
þannig frá því, að rennsli Lagar-
fljóts yrði ekki öllu meira en með-
alágústrennsli þess, svo að lands-
pjöll af þess völdum yrðu hverf-
andi lítil.
Viðvikjandi staðsetningu stór-
iðju, sem nýtti þessa orku, virðist
varla nokkur annar staður en
Reyðarfjörður koma til greina.
Ber þar margt til, og skal hér
tilfært nokkuð það helzta.
Reyðarfjörður er sá eini af
Austfjörðum, sem er í góðu vega-
sambandi við Fljótsdalshérað og
þar með Egilstaðaflugvöll. Hérað-
ið er mjög góður landbúnaðarbak-
hjarl fyrir það þéttbýli, sem skap-
aðist í kringum slika stóriðju. Nýi
hrangvegurinn kemur til með að
tryggja nokkuð öruggar vetrar-
samgöngur við þéttbýli Suðvest-
urlands. Hafnarskilyrði við Reyð-
arfjörð eru ákjósanleg, hafis-
hætta litil sem engin. Frá sjónar-
miði samgangna er þvi Reyðar-
fjörðúr með Egilstaði og Fljóts-
dalshérað i bakgrunni mjög vel
settur.
Landrými er meira í Reyðar-
firði en víðast hvar annars staðar
á Austfjörðum, en slíkt er nauð-
synlegt fyrir þéttbýlismyndunina.
Einnig mundi háspennulinulögn
frá Fljótsdal til Reyðarfjarðar
vera ein sú stytzta, sem völ er á.
Aðeins Breiðdalsvik og Vopna-
fjörður geta keppt við Reyðar-
fjörð um landrými, en flestar aðr-
ar aðstæður á hinn bóginn Reyð-
arfirði i vil.
Hin nýju viðhorf í orkumálum
heim^ins hafa gerbreytt viðhorf-
unum íslenzku vatnsafli í vil. Var
þó enginn í vafa um áður, að i þvi
fælist mikill fjársjóður. Sterkar
líkur benda til, að orkukaupend-
ur séu nú auðfundnir erlendis.
Þegar þeir koma til skjalanna,
virðist engin áhætta þvi samfara
að stofna til skulda erlendis og
afla þann veg fjár til stórvirkj-
ana.
Eins og kunnugt er, er mikill
orkuskortur á Austurlandi. Má
ekkert út af bera til að vá sé ekki
fyrir dyrum. Er skemmst að
minnast neyðarástandsins, sem
varð i Austur-Skaftafellssýslu, s.l.
haust. Þegar Lagarfossvirkjun
kemst i gagnið, mun vissulega úr
rætast. En hún mun þegar verða
fullnýtt, enda þótt hún skili full-
um afköstum. Hins vegar kom i
ljós I frosthörkunum s.l. haust, að
hún mundi þá ekki hafa skilað
nema 1/6—1/7 hluta orkuafkasta
sinna, sökum vatnsskorts í Lagar-
fljóti. Þess vegna er mjög mikil-
vægt, að leitað verði annarra ráða
þegar í stað til að tryggja raforku
í landshlutanum. Forrannsóknir
benda til, að hagkvæmt kunni að
vera að virkja Fjarðará í Seyðis-
firði og Geithellnaá. Þvi er lagt
til, að rannsóknum á virkjun
þeirra sé hraðað og orkuþörf
landshlutans þannig fullnægt um
hrið, eða þar til Fljótsdalsvirkjun
kemst I gagnið, en i áætlunum um
hana er gert ráð fyrir, að 10%
orkunnar verði seld til almennrar
notkunar, t.d. húsahitunar.
Jafnhliða virkjunum verði að
sjálfsögðu lokið samtengingu
orkuveitusvæða landshlutans og
línum til þeirra héraða, sem orku
eiga að njóta frá þeim, svo sem
Vopnafjarðar."
Það er öllum kunnugt, að til-
laga þessi hlaut litlar undirtektir
og alls enga afgreiðslu á Alþingi
undir vinstri stjórn. Var þess ekki
að vænta, þar sem dregið var
strax mjög úr rannsóknum á
Orkumál
Austurlands
Arnar Herbertsson: „Góðu gömlu dagarnir".
1 Gallerí SUM er samsýning á
ferðum þessa dagana. Þar sýna
ein ósköp af ungmennum og sum-
ir af hinum svokölluðu gömlu
súmmurum verk sin: Magnús
Tómasson draum um fjall, Jón
Gunnar þrjú verk. Róska sýnir
ljósmyndatækni, Tryggvi
Ólafsson nokkrar myndir. Sigur-
jón Jóhannsson er enn að fást við
popp. Magnús Pálsson sýnir þrjá
gipsklumpa með förum eftir
þyrluhjól og Niels Hafsteinn ein-
litar samklippur. Kristján
Kristjánsson sýnir upplimingar,
sem ég held, að sé það besta á
þessari sýningu. Auk þessa er
þarna svo ýmisleg dót, sem sýn-
endur hljóta að álita myndlist, og
þá mun þetta einkum og sér í lagi
eiga að vera frumlegt, en þar held
ég, að þessum ungu meisturum
skjátlist heldur betur. Þessi sýn-
ing er langt frá þvi að vera i hópi
þeirra betri, sem sýndar hafa ver-
ið í Galleri SUM. Það er eins og
hér sé um samtíning að ræða, og
satt að segja virðist gelgjuskeiðið
ráða hér lögum og lofum. Það
virðist forboðið að vita ofmikið
eða sýna einhverja getu til að
stunda myndlist. Föndur og fikt,
sem á að vera endurnýjun á þeirri
lístgrein, sem svo mjög blómstr-
aði í byrjun aldarinnar og nefnd-
Myndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
ist DADA, er það, sem helst er á
boðstólum.
Vita ekki þessir ungu menn, að
fátt, ef nokkuð, er nýtt undir sólu.
Hvað var Marcel Duchamp að
gera árið 1916? Hvað var Hans
Arp að fást við um 1919? Hvað
var Man Rey að gera á þessum
árum, og hvað var stór hópur
manna að dunda við, t.d. i Þýska-
landi á árunum milli 1920 og
1930? Hér tini ég aðeins til örfá
dæmi, sem athuga má i þessu sam-
bandi, en sé það gert, er ég
hræddur um, að sú niðurstaða
verði fengin, að dæmið hafi verið
leyst fyrir löngu. Það er þvi tómt
mál að halda því fram að um
frumleika sé að ræða í þessum
eftirhermuverkum. DADA hafði
vissulega þýðingu á sinum tima.
Hreyfingin rótaði upp i samtið