Morgunblaðið - 09.12.1976, Síða 39

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. DESEMBER 1976
var lagið. Ósjálfrátt smitumst við
að hlýjunni i orðum þessa ástsæla
kennara.— Þannig yljast eða kæl-
ist hugarþel manns til manns. —
Ekki spillti að frétta af námsaf-
rekum Simonar, listfengi og hug-
vitssamlegum prakkaraskap. Sím-
on og Þórarinn höfðu báðir lokið
prófi við Menntaskólann I Reykja-
vík vorið 1927 og stundað nám I
Parls á árunum 1927—32. Báðir
höfðu þeir lagt stund á uppeldis-
fræði auk annarra greina og áttu
mörg sameiginleg áhugamál, ekki
slzt á sviði heimspeki, fagurfræði,
bókmennta og annarra lista.
Ár liðu. Ég dvaldist löngum við
nám erlendis, en hrikaleg umbrot
þeirra tlma meinuðu mér að
standa við þá fyrirætlun að verja
tveimur árum við nám I París. í
þvl efni varð ég að láta mér nægja
aðkenningarnar vornóttina góðu
á Akureyri.
Fundum okkar Símonar bar
fyrst saman á 2. ári nýrrar heims-
styrjaldar. Hann hafði þá stundað
kennslu I grein sinni, verið ráðu-
nautur barnaverndarráðs um
fjögurra ára skeið og kynnzt
þannig I verki margháttuðum
uppeldislegum vandamálum þjóð-
ar á skilum torfaldar og tækniald-
ar, samið fjölda fyrirlestra og
greina og ritað þrjár bækur um
uppeldisfræðileg efni. í ósjálf-
ráðum mannjöfnuðu þurfti ég þvl
engan að spyrja um fræðilega yf-
irburði hans, hvort heldur var I
kenningu eða verki. Hinu trúði
ég, að kynni mín af líkamlegum
stritverkum stæðust samanburð
við alþýðlega reynslu jafnaldra
minna og helzt nokkurra þeirra,
sem eldri væru. Brátt dró þó að
því, að ég varð að játa, að hvorki
hefði ég sett I hákarl né litið hafís
augum, sá var munur á aldri okk-
ar, kynnum af þjóðlifi og köldum
veruleika.
Það leiddi af fæð langskóla-
genginna uppeldisfræðinga á
þessum árum, að mörg og þung
verkefni hlóðust á Símon, — I
blaðagrein um hann sjötugan hef
ég lauslega lýst þeirri einokunar-
stöðu, sem sálar- og uppeldisfræð-
ingar hlutu þá að gangast undir,
— hann var þvi, auk þeirra verð-
leika, sem fyrr voru taldir, sjálf-
kjörinn málsaðili, þegar fjallað
var um vandamál uppeldis á al-
Gestur búskap en dvaldist hjá
hörnum sínum, nú síðast Ingveldi
dóttur sinni.
Síðasta ferð Gests hingað suður
til Reykjavíkur var til þess farin
að fylgja Júlíusi bróður slnum til
grafar og grunaði mig þá ekki að
Gestur ætti svo stutta samferð
eftir með okkur, enda voru þau
systkinin mikil hraustmenni.
Stuttar samræður okkar Gests I
sumar, er við hjónin litum til
hans, og sá hlýhugur og velvilji er
h'ann beindi til okkar mun ekki
fyrnast.
Ég, fjölskylda mln, móðir og
systir kveðjum Gest með söknuði.
Sigurjón Fjeldsted.
Gestur L. Fjeldsted var fæddur
að Kolgröfum I Eyrarsveit á Snæ-
fellsnesi. Faðir Gests var Lárus
bóndi þar Fjeldsted Eggertssonar
Vigfússonar Fjeldsted gullsmiðs
og bónda I Stórutungu á Fels-
strönd Sigurðssonar I Flatey,
Svefneyjum og víðar, en síðast á
Hvítárvöllum. Er Fjeldstedættin
39
mennum vettvangi hérlendis um
þær mundir. Með hliðsjón af þró-
un siðari ára, fyrstu fundum okk-
ar Símonar og þeim, er skemmra
muna, til nokkurs skilningsauka á
eðli og þunga viðfangsefna leyfi
ég mér að rifja upp niðurlagsorð á
bréfi stjórnskipaðrar nefndar,
dags. 2. sept. 1941:
„Það er álit nefndarinnar og
mun það I samræmi við skoðanir
uppeldisfræðinga og beztu skóla-
manna vorra, að ef hin Islenzka
þjóð á ekki að blða menningarlegt
gjaldþrot, hljóti gagngerar breyt-
ingar að fara fram á uppeldis- og
fræðslukerfi landsins"
Við slík verkefni, sem undir
Simon voru borin og fylgt var
eftir I umræðu af heilum hug og
góðum vilja, mátti manninn
reyna, og færðist nú myndin úr
vorbirtunni fyrir norðan nær föst-
um grunni: Símon var hæglátur
og prúður maður, hélt þó fast á
málum, raunsær, tiltakanlega
skýr og fumlaus I fr.amsetningu,
dómgreindin skörp, enda almenn
og fagleg þekking hans víðfeðm
og traust og horf öll og málsmeð-
ferð hófsamleg og fordómalaus.
Um það munu rit hans lengi vitna
að honum gengnum. Fyrir það
stendur íslenzk þjóð og tunga I
þakkarskuld við hann, þvl að I
vlsindum má jafnan vænta þess,
að afmörkuð viðhorf og kenning-
ar verði næsta einráð um sinn líkt
og hver önnur tlzka I mannlegri
viðleitni.
Þeim sem kynnzt hafa og kynn-
ast munu Stmoni af fræðiritum
hans einum mun sýnast að svöl og
björt skynsemi haldi þar ein um
taum. En skilgreint lífsviðhorf
hans og ljóð eru sprottin af við-
kváemu, djúpu og heitu geði, sem
agað var við vestfirzka heimilis-
menningu i bernsku, lifandi
reynd af lifsbaráttu þjóðarinnar
og lifsskynjun heimsborgara.
Hann var æðrulaus maður, en fyr-
ir kom, að ekki duldist, hversu
heitt brann með honum byrgður
eldur né heidur, hversu hrikaleg-
um viðfangsefnum hann átti til að
velta fyrir sér.
Það er ólíkt aðhafzt að veiða
hákarl á Húnaflóa, sæta kreppu
hafíss á hverri vik hrjóstugrar
strandar með álf I hverjum hól og
draug á förnum vegi og fara með
stemmur, sem örfáar sálir skilja
eða stunda nám og fræðistörf til
æðstu námsgráðu og mæla á
heimstungu i fremstu háskólum
álfunnar. Sú margbrotna lifs-
reynsla og þau beinu kynni af
ólíkri menningu, hörð sókn til
náms, ævilangt þakklæti til hollra
vina, er studdu hann ungan, allt
frjósamlega tengt gáfum hans og
bóknámi varð forsenda mannúð-
ar, sem aldrei brást honum og
auðkenndi hann flestu öðru frem-
ur. — Glögg merki um mannúð
hans eru geymd og fólgin I ýmissi
löggjöf sem hann vann að á sviði
barnaverndar og annarra uppeld-
is- og skólamála. Leynist þar því
einnig ekki ómerkur þáttur í rit-
störfum hans.
Laust eftir fyrstu lendingu á
tungli bar fundum okkar Símonar
stór og víða komin. Móðir Gests,
kona Lárusar, var Sigríður
Hannesdóttir Erlendssonar bónda
I Tungu í Hörðudal og konu hans
Guðbjargar Jónsdóttur bónda að
Þórólfsstöðum í Mið-Dölum.
Selstöðukaupmaður á Snæfells-
nesi sagði það um Sigríði, að hann
hefði aldrei séð fallegri konú
utanlands né innan á sinni tíð.
Eftir því var Sigríður orðlögð
gæðakona.
Mörg voru börn þeirra hjóna og
erfiðar aðstæður eins og svo víða
á þeirri tíð hjá ómagafólki. Börn
og unglingar urðu að fara
snemma að heiman til sjálfsbjarg-
ar.
Gestur kemur sautján ára suður
I Kolbeinsstaðahrepp, þá sem
vinnumaður til Ingveldar Hró-
mundsdóttur er þá og síðan bjó I
Haukatungu (austurbær). Má
segja, að þaðan hafi Gestur aldrei
farið upp frá því. Þó var hann
tíma og tíma annarsstaðar, áður
en hann hóf búskap sjálfur, svo
sem hjá Páli Sigurðssyni og þeim
hjónum I Haukatungu (suður-
bær), tún liggja saman á báðum
Haukatungujörðunum og góð vin-
átta á milli bæja þar. Þá var Gest-
ur einnig nokkrum sinnum hjá
saman, og var einhver galsi I mér.
Spurnir höfðu borizt af því, að
fjöldi manna hefði þegar óskað
eftir fari út þangað og farið fram
á að verða skráður á biðlista, ef
sæti væru ekki laus I næstu ferð.
Ég skaut því fram við Símon, að
vlsast væri margur maðurinn bet-
ur geymdur úti þar en hér, og
skylt væri að greiða fyrir þvi, að
svo mætti verða. Stráksskapur
minn fékk engar undirtektir hjá
Símoni. Þessi heimssögulegi at-
burður hafði snortið hann með
þeim hætti, að gálauslegt hjal
hæfði honum ekki. Tók hann að
rekja fyrir mér, hver áhrif hann
trúði, að geimferðir hlytu að hafa
á lifsviðhorf manna og breytni
um allar álfur, mannkyni væri
gefin ný sýn, hlutföll og gildi yrðu
endurmetin og sambúð manna
horfði til sátta og friðar, þvi að
þeir leystust og frelsuðust úr viðj-
um hversdagslegra og fánýtra
hluta. Þessi túlkun á miklum við-
burði trúi ég að birt hafi innstu
óskir hans og lifsstefnu.
Broddi Jóhannesson
Dr. Simon Jóhannes Ágústsson
kom I Menntaskólann i Reykjavík
haustið 1924 og settist þar I 4
bekk, tvitugur að aldri. Hann var
fæddur og uppalinn á ströndum
norður og hafði áður fyrr stundað
margs konar störf og bar þess
merki. Hann var þroskaðri en við
hinir bekkjabræður og systur
hans og var augljóst, að hann hafi
vlða farið og dvalið langdvölum
að heiman. Engu að siður sam-
lagaðist hann fljótt öðrum
nemendum og varð hinn bezti
félagi, ávallt kátur og til i tuskið.
Hann bjó hjá Jóni Magnússyni
skáldi og naut hins fallega bóka-
safns hans í fagurmenntum.
Hann var þá þegar mjög viðlesinn
og fékkst á þeim tímum mjög við
skáldskap, þótt hann síðar legði
það mikið til niður. Er margt til
eftir hann frá þessum árum I rit-
uðu máli og þá frábærlega vel
gert ef litið er til ástæðna. Er
óhætt að segja, að þá þegar leit
hann til fagurra mennta sem
áhugavert mark að keppa að, en
embættisbrautum þeim, er hér
voru stundaðar við Háskólannn
sýndi hann engan áhuga.
Að loknu stúdentsprófi vorið
1927 fór dr. Smon til Parísar og
hóf þar nám I heimspeki. Lauk
hann þar doktorsprófi árið 1936
og hafði þá einnig ferðazt nokkuð
um álfuna. Þá ritaði hann sina
fyrstu bók um uppeldismál, er
gefin var út á frönsku. Hann var
félaus með öllu, er hann lagði út á
hina torsóttu og sjaldförnu leið
fræðimannsins og mun hafa farið
þangað að tilstuðian Baldurs heit-
ins Sveinssonar ritstjóra, sem var
merkilegur mannþekkjari og sá
hvað I hinum unga sveini bjó.
Dr. Símon samdi síðan mörg rit,
og fjölluðu þau einkum um fræði-
grein hans og skyld efni. Þessi
fræði stundaði hann allt til bana-
dægurs og er siðasta verk hans,
„Börn og bækur", mikið rit I
tveim bindum. Við það verk lauk
foreldrum okkar á Stórahrauni.
Upp frá því hófst sú vinátta for-
eldra okkar og okkar systkinanna
og síðar barna okkar, sem aldrei
rofnaði . Ekkert þótti sjálfsagðara
en að hitta Gest Fjeldsted, þegar
þess var kostur á ferðum okkar
þar vestra.
Fósturdóttir Ingveldar sú eldri
hann fyrir nokkrum dögum, svo
að segja á banadægri slnu. Svo
var harka hans og þrautseigja
stór I sniðum.
Hér verður ekki rætt um fræði-
rit hans, en þvl tóku allir kunn-
ugir eftir hvernig hann fór með
málið. tslenzkan var næsta
óþroskuð til þess að tjá hugsanir
heimspekilegs og uppeldisfræði-
legs eðlis. Þetta var dr. Símoni
harla ljóst. Hann lagði sig þvi
mjög eftir að vanda bækur sínar,
að því er tungu snertir og notaðist
þar bæði við gömul hugtök I nýrri
merkingu og nýyrði. En allt var
það gert af glöggri hugsun og
vandlegri Ihugun. Hygg ég að leit-
un sé á þvllíkri nærgætni hvað
málfar snertir ogdr. Símon beitti,
enda eru bækur hans, þótt um
erfitt efni sé fjallað, jafnan auð-
lesnar og allt málfar þeirra mjög
við alþýðu hæfi. Lagði dr. Slmon
alla tið mjög rækt við þetta og
tókst vel eins og til var stofnað.
Ávallt mat hann og virti sínar
gömlu sveitir, fór þangað oft og
kynnti sér þjóðlff og starf. Hann
lagði sig þar eftir orðatiltækjum
og gerði örnefnaskrár. Hann rit-
aði talsvert um mannlíf þarna og
samdi þætti um Strandamenn og
birti þá einkum i Rauðskinnu
séra Jóns Thorarensen. Þessa
framlags dr. Simonar er vert að
minnast þótt æfistörf hans lægju
á öðru og mjög fjarlægu sviði.
Eins og áður sagði voru flestar
bækur hans um næsta framandi
efni. Ein undantekning var þö
þar á. Hann bjó til útgáfu og setti
saman Vísnabókina. I þá bók voru
valdar vfsur, er títt var að söngla
við börn. Eru vísurnar valdar af
miklum og óbrigðulum smekk.
Þeirri bók var tekið tveim hönd-
um á heimilum landsins og kom
hún út I mörgum útgáfum og er
sífellt notuð. En því minnist ég á
hana hér, að einmitt þessa dagana
hefir núverandi útgefandi hennar
sett nokkrar vísnanna á hljómpl-
ötur, svo að bókin einnig þannig
nái til barnanna. En vafamál er,
að dr. Símoni hafi auðnazt að
hlýða á plötuna og ljóðin sem
hann þó valdi.
R.J.
Við lát dr. Símonar Jóh. Ágústs-
sonar langar mig að tjá virðingu
mína og þakklæti. Ekki skal ég
rekja æviferil hans, það munu
aðrir gera betur. Sem sálfræði-
nemi kynntist ég dr. Símoni.
Mesta athygli vakti strax hógværð
hans og réttsýni ásamt skýrri
hugsun um hvert það mál, er rætt
var. Hann átti auðvelt með að
gera sér grein fyrir hverjum
vanda, leitaði sannleikans öfga-
laust og vildi ávallt hafa það, sem
sannara reyndist. Hann var því
nemendum góð fyrirmynd.
Dr. Símon vann flestum meira
að því að kynna þjóð sinni fræðin
um sálarlíf manna. Nafnið á einni
þekktustu bók hans
„Mannþekking", er táknrænt
fyrir þetta starf, þvi að þessarar
þekkingar leitaði hann og kynnti
(þær voru tvær) hét Kristín
Kjartansdóttir Eggertssonar frá
Miðgörðum og konu hans Þórdís-
ar Jónsdóttur.
þau Kristín og Gestur felldu
hugi saman og gengu í hjónaband
26. des. 1925. Siðar keyptu þau
jörðina. Kristín var sérstaklega
vel gerð kona, heimilisrækin svo
af bar, fór aldrei að heiman, að
segja má, þar til hún fór sína
siðustu ferð á sjúkarhús I Reykja-
vík, en síðast á Akranesspítala.
Manni sínum var Kristín góð
kona, og börnunum góð móðir og
bar umhyggju fyrir þeim. Víð eitt
okkar sagði hún rúmliggjandi á
Akranesi, að hún væri oft búin að
biðja þess, að börn sín fengju að
ganga gæfuveg, götuna öðrum til
góðs. Kristín andaðist eftir iang-
varandi en æðrulausa legu 21.
des. 1964. Börn þeirra hjóna eru
Ingveldur, ekkja eftir tJIfar Jóna-
tansson, búandi með sonum sín-
um á Kaldárbakka, Lárus bóndi á
Gerðubergi og Sigvaldi bóndi og
vegaverkstjóri I Skjálg. Sigríður
dóttið þeirra andaðist nýfædd.
Gestur var snyrtilegur og góður
bóndi, sem gerði sér far um að
fara vel með búpening sinn. Þrif-
inn í bezta lagi utan húss sem
almenningi flestum betur. Hann
ritaði margar bækur og allar ein-
kennast þær af ljósri, alþýðulegri
framsetningu og hleypidómaleysi.
Þær fannst mér alltaf fróðlegt og
skemmtilegt lesefni.
Ég á margar ánægjulegar
endurminningar um viðræður og
samvinnu við dr. Símon. Hann
reyndist jafnan ráðhollur, hjálp-
samur og einlægur. Slikum mönn-
um er ávinningur að kynnast."
Hann var einn besti fulltrúi stétt-
ar sinnar og henni til mikils sóma.
Aðstandendum votta ég samúð
mína.
Kristinn Björnsson
sálfræðingur.
Goulart
fyrrum
Brazilíu-
forseti
látinn
Hio de Janeiro, 7. desember, Reuter.
JOAO Goulart, forseti Brazilfu
1961—64, lézt I gær úr hjarta-
slagi á búgarði sfnum, I
Argentfnu, 58 ára að aldri, og
verður jarðsettur I heimabæ
sfnum, Sao Borja I Suður-
Brazilfu.
Ríkisútvarpið hefur tilkynnt
að engin þjóðarsorg verði fyr-
irskipuð vegna fráfalls
Goularts, sem herinn steypti af
stóli þegar hann studdi upp-
reisn óbreyttra sjóliða og hef-
ur oft bent á sem víti til varn-
aðar þvl að óðaverðbólga og
verkföll einkenndu síðustu ár
hans I embætti.
Goulart tók við embætti þeg-
ar Janos Quadres forseti sagði
af sér I ágúst 1961 þótt herinn
reyndi að koma I veg fyrir
valdatöku hans þar sem hann
þótti of vinstrisinnaður.
Fyrstu árin í embætti reyndi
hann að koma til leiðar breyt-
ingum I landbúnaðarmálum,
verkalýðsmálum og skattamál-
um, en þegar hann krafðist
stjórnarskrárbreytinga til að
tryggja sér aukin völd lagðist
þingið gegn honum og herinn
varð órólegur.
ATHYGLI skal vakin á þvf, að
afmælis- og minningargreinar
verða að berast blaðinu með
góðum fyrirvara. Þannig verð-
ur grein, sem birtast á I mið-
vikudagsblaði, að berast I sfð-
asta lagi fyrir hádegi á mánu-
dag og hliðstætt með greinar
aðra daga. Greinar mega ekki
vera I sendibréfsformi eða
bundnu máli. Þær þurfa að
vera vélritaðar og með góðu
Ifnubili.
innan, ávallt jafn hreinn I hvaða
störf sem hann gekk. Getur var
höfðinglegur í sjón, hár og sam-
svaraði sér vel, andlitið frítt, allur
hinn tígulegasti hvar sem hann
fór. Gleðimáður var Gestur mik-
>111 söng og kvað á góðra vina
fundum, gamansamur, hló dátt og
skemmtilega, skemmtilegur leik-
og spilafélagi á yngri árum, sem
hélst þó aldur færðist yfir. Vini
átti Gestur marga, en áreiðanlega
ekki óvini. Þeir sem þekktu hann
hlökkuðu til þegar von var komu
hans.
Gestur hætti búskap eftir lát
konu sinnar, og dvaldi fyrst til
skiptis hjá börnum sinum, en síð-
ast hjá Ingveldi dóttur sinni og
sonum hennar. Þökk sé þeim öll-
um.
Margs er að minnast, smala-
mennskur í Eldborgarhrauni, þá
gistum við bræður svo oft hjá
þeim hjónum. Þá minnumst við
þess er Gestur var með okkur I
tilefni sjötlu og fimm ára afmælis
síns, síðustu sameiginlegu
skemmtistundirnar með honum.
Þannig munum við ávallt minnast
hans sem hins glaða og trygga
félaga og vinar.
Systkinin frá Stórahrauni.