Morgunblaðið - 20.01.1977, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. JANUAR 1977
|Wgir|prjMtoij§>
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 1100.00
í lausasölu 60
hf. Árvakur, Reykjavtk.
Haraldur Sveinsson.
Matthtas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. simi 10100.
Aðalstræti 6. stmi 22480.
kr. ð mánuði innanlands.
.00 kr. eintakið.
Astæða er til að staldra
við og gera sér nokkra
grem fyrir störfum þeirrar ríkis-
stjórnar, sem nú situr og þeim
árangri, sem hún hefur náð á
tæplega tveimur og hálfu ári.
Það er ástæða til að meta þetta
starf og þennan árangur út frá
málefnalegum forsendum og
með jákvæðu hugarfari einmitt
um þessar mundir, þegar
skammdegis móðursýki og nei-
kvætt nöldur sýnist heltaka hugi
margra og þá m.a þeirra er sizt
skyldi
Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks hefur
unnið sannkallað þrekvirki i
þremur málaflokkum. Fyrst ber
að nefna öryggismál þjóðar-
innar. Mikil óvissa ríkti um horf-
ur i öryggísmálum allt vinstri
stjórnar tímabilið og sú óvissa
magnaðist mjög á síðustu miss-
erum þeirrar stjórnar, þegar allt
benti til þess að vinstri stjórnin
hygðist framfylgja þvi stefnu-
marki að segja upp varnarsamn-
ingi okkar við Bandaríkin. Þessi
mikla óvissa hafði mjög nei-
kvæð áhrif á stöðu íslands á
alþjóða vettvangi og skapaði
djúpstæðan óróa hér innan-
lands. Á fyrstu mánuðum nú-
verandi rikisstjórnar var þessari
óvissu eytt. Tryggt var áfram-
hald varnarsamstarfsins við
Bandarikin en ýmsar breytingar
gerðará fyrirkomulagi, sem bet-
ur hentaði íslendingum Þessi
niðurstaða mála var i samræmi
við vilja yfirgnæfandí meirihluta
þjóðarinnar i þingkosningunum
vorið 1974 og undirskirftir
þeírra rúmlega 55 þúsund ís-
lendinga, sem rituðu undir
áskorun Varins lands. Menn
skyldu varast að vanmeta
þennan árangur af starfi núver-
andi rikisstjórnar Að kosn-
ingum loknum var gerð tilraun
til þess að mynda nýja vinstri
stjórn og slík stjórn hefði haft að
engu þann augljósa vilja þjóðar-
innar í varnarmálum, sem fram
kom í kosningunum og í undir-
skriftasöfnun Varins lands. Hve-
nær sem er má búast við því, að
andstæðingar varna á Islandi
muni efna til samblásturs gegn
rikjandi stefnu í öryggismálum
þjóðarinnar. Þess vegna hljóta
stuðningsmenn þeirrar stefnu
að vera vel á verði og veita
öflugan stuðning núverandi
rikisstjórn, sem hefur fylgt
einarðlega fram þeirri stefnu í
varnarmálum, sem tryggir
öryggi og sjálfstæði þjóðar-
innar.
í annan stað ber að nefna það
einstæða afrek, sem ríkisstjórn
Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks hefur unnið í land-
helgismálinu og mun nægja til
þess, að hennar verður jafnan
minnzt i sögu islenzku þjóðar-
innar. Tæplega hefur nokkrum
íslendingi dottið i hug hinn 15.
október 1975, þegar fiskveiði-
lögsaga íslands var færð út í
200 sjómílur að rúmi ári seinna
mundu brezkir togarar sigla á
brott f.rá íslandsmiðum og ekki
gera frekari tilraunir til þess að
beita íslendinga ofbeldi. En
þetta gerðist hinn 1 . desember
1976 og mun sá dagur lengi
skráður á spjöld íslenzkrar sögu.
Allir þeir sem veturinn og vorið
1976 höfðu uppi hrakspár,
kröfðust samstarfs slita við
vestrænar þjóðír og sökuðu
ríkisstjórnina um dugleysi í bar
áttunni við Breta, geta nú
skammast sín. Þeir voru ekki
margir, sem á erfiðustu timum
landhelgisbaráttunnar voru
reiðubúnir til þess að standa
gegn vanhugsuðum og fljót-
færnislegum kröfum hávaða-
samra minnihlutahópa. En þeir
voru þó nægilega margir til þess
að tryggja að rikisstjórnin hafði
þrátt fyrir allt þann stuðning,
sem hún þurfti á að halda til að
leiða þjóðina klakklaust í gegn-
um þennan hildarleik og til hins
mesta stjórnmálasigurs, sem
íslenzk ríkisstjórn hefur unnið á
siðarí áratugum, Óslóarsamn-
inganna. Sú rikisstjórn, sem
þannig hefur haldið á örlaga-
málum þjóðar okkar á skilið
traust og stuðning.
í þriðja lagi ber að minna á
þann óumdeilanlega og ótví-
ræða árangur sem ríkisstjórn
Sjálfstæðisflokks og Framsókn-
arflokks hefur náð í viðureign
við þann alvarlega efnahags-
vanda, sem þjóðin hefur átt við
að glima. Fólk er fljótt að
gleyma. Þess vegna ber að rifja
það upp, að vinstri stjórn skildi
eftir sig botnlaust fen í efna-
hagsmálum. Afleiðingar óstjórn-
ar hennar í efnahagsmálum
höfðu hins vegar ekki náð til
pyngju hins almenna borgara,
þegar stjórnarskiptin urðu. Þess
vegna hefur núverandi ríkis-
stjórn fengið sinn skammt og
riflega það af óánægju fólks
vegna þeirrar kjaraskerðingar,
sem óhjákvæmilega hefur orðið
í stjórnartíð hennar en á i raun
og veru upptök sín á vinstri
stjórnar árum og stafar að öðru
leyti af stórfelldri lækkun verð-
lags á útflutningsvörum um
skeið. Ríkisstjórnin hefur átt við
ramman reip að draga í efna-
hagsmálum allt þetta timabil.
En nú liggur fyrir mjög afger-
andi árangur. Á árinu 1974
nam verðbólgan um 54%. Á
siðasta ári var hún komin niður i
um 30% eða hafði minnkað um
nær helming. Á árunum 1974
og 1975 nam viðskiptahallinn
um 12% af þjóðarframleiðslu
hvort árið um sig. Á síðasta ári
hafði tekizt að minnka við-
skiptahallann svo mjög, að
hann var kominn niður fyrir 4%
af þjóðarframleiðslu. Á árunum
1974 og 1975 versnaði gjald-
eyrisstaða þjóðarinnar um 16
milljarða en á siðasta ári snerist
dæmið við og gjaldeyrisstaðan
batnaði um hátt á fjórða milljarð
króna. Á undanförnum árum
hefur rikissjóður verið rekinn
með miklum halla en á siðasta
ári tókst að ná bæði greiðslu-
jöfnuði og rekstrarjöfnuði hjá
rikissjóði. A árinu 1 974 óð allt á
súðum í bankakerfinu en á sið-
asta ári varð innlánsaukning
meiri en útlánsaukning.
Vel má vera, að allar þessar
tölur komist lítt til skila til hins
almenna borgara en þær þýða i
raun, að það er að komast
regla á efnahagsmál og fjárn.ál
íslendinga. Og sú regla er alger
forsenda þess, að lifskjör al-
mennings geti farið batnandi á
ný. En með þeim árangri, sem
ríkisstjórnm hefur náð i efna-
hagsmálum hefur grundvöllur
verið lagður að heilbrigðara
efnahagslífi þjóðarinnar.
Það verður ekki með sanni
sagt, að rikisstjórnin hafi haft
meðbyr í viðleitni sinni til þess
að koma efnahagsmálum þjóð-
arinnar á réttan kjöl Miklu
fremur má segja, að hún hafi frá
upphafi sætt mótbyr enda hefur
hún á þessu sviði ekki getað
boðað þjóðinni nokkur gleðitið-
indi fyrr en þá nú að undan-
förnu. En nú getur engum dul-
izt, að mikill árangur hefur
náðst. Og þá eiga menn að
viðurkenna það og þakka þeim
sem þakka ber.
Á þeim þremur sviðum, sem
nú hafa verið nefnd hafa verið
unnin þrekvirki og afrek. Fleira
má minna á, sem núverandi
ríkisstjórn hefur unnið að og
þjóðin mun njóta ávaxta af í
framtíðinni. Er þar fyrst og
fremst um að ræða þær miklu
framkvæmdir, sem hafa verið í
hagnýtingu innlendra orku-
gjafa, en ríkisstjórnin hefur látið
þær framkvæmdir sitja í fyrir-
rúmi. Nú er svo komið að fleiri
og fleiri byggðarlög búa við
hitaveitu. Þær framkvæmdir
hafa verið mjög umfangsmiklar
og eru enn. Þær hafa þýtt stór-
fellda kjarabót fyrir þá, sem
hafa þurft að hita húsin upp
með olíu fram að þessu og
verulegan gjaldeyrissparnað fyr-
ir þjóðarbúið, auk þess sem þær
stuðla að mengunarlausu
andrúmslofti á Íslandí
Auk hitaveituframkvæmda
hefur ríkisstjórnin tryggt, að
unnið væri að undirbúningi
frekari stórvirkjana en slíkur
undirbúningur var vanræktur á
tímum vinstri stjórnar. Þannig
hefur nú verið ákveðið að hefj-
ast handa um virkjun Hraun-
eyjarfoss og hafizt hefur verið
handa um undirbúning stór-
vikjunar á Norðurlandi. Þessar
framkvæmdir munu í framtíð-
inni stuðla að velmegun þjóðar-
innar og skjóta fleiri stoðum
undir afkomu hennar. Einnig á
þessu sviði er verið að vinna
stórvirki.
Þegar litið er yfir þennan feril
ríkisstjórnar Geirs Hallgríms-
sonar fer ekki á milli mála, að
hún er bæði sterk og framfara-
sinnuð stjórn, sem hefur náð
verulegum árangri I störfum sín-
um og unnið til þess að njóta
trausts þjóðarinnar. Þessi
árangur er m.a. þvi að þakka,
að samstarf Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks hefur i raun
verið betra en fyrirfram mátti
búast við, þegar tekið var mið af
fyrra samstarfi þessara flokka.
Ríkisstjórnin hefur átt við
mörg vandamál að stríða og
sum þeirra annarrar gerðar en
fyrirrennarar hennar a.m.k. sið-
ustu áratugi hafa þurft að glíma
við. Þar er fyrst og fremst um að
ræða það öngþveiti, sem skap-
azt hefur í ýmsum dómsmálum
og stuðlað hefur að því, að
almenningur hefur misst trú á
dómsmálakerfi landsins í veru-
legum mæli. Þrennt hefur vald-
ið minnkandi tiltrú hins al-
menna borgara til þeirra stofn-
ana, sem eiga að hafa rannsókn
sakamála og úrskurð um þau
málefni með höndum í fyrsta
lagi hafa svika- og sakamál af
ýmsu tagi skyndilega orðið svo
umfangsmikil í samfélagi okkar,
að þær þjóðfélagsstofnanir, sem
hafa það verkefni með höndum
að rannsaka siík mál og dæma i
þeim hafa hreinlega ekki ráðið
við verkefni sín. Hér er hvorki
við einstakan ráðherra eða ríkis-
stjórn að sakast. Verkefnin hafa
hreinlega vaxið þessum
stofnunum yfir höfuð á svo
skömmum tíma, að ráðrúm hef-
ur ekki gefizt til mótaðgerða,
sem strax kæmu að gagni. í
öðru lagi hefur frammistaða ein-
stakra embættismanna í réttar-
kerfinu í opinberum umræðum
verið með þeim endemum, að
það hefur stórlega rýrt álit
þeirra stofnana, sem þeim hefur
verið trúað fyrir. í þriðja lagi
hafa alls kyns sögusagnir um
aðild eða óeðlilega fyrirgreiðslu
stjórnmálamanna við sakamenn
og svindlara náð að festa rætur i
hugum fólks og skapað óþol-
andi andrúmsloft í samfélagi
okkar.
Um fyrsta þátt þessa máls er
það að segja, að dómsmálaráð-
herra og Alþingi hafa þegar haft
frumkvæði um lagabreytingar,
sem eiga að gera dómsmála-
kerfinu kleift að ráða betur við
verkefnin en verið hefur um
skeið. Það mun að sjálfsögðu
taka sinn tima að koma þessum
breytingum i framkvæmd, en
Alþingi hefur veitt verulega
auknu fé til þessara stofnana og
getur því engum blandazt hug-
ur um, að ríkisstjórnin öll er
staðráðin í því að koma fram
nauðsynlegum breytingum og
tryggja nægilega fjármuni til
þess að rannsóknaraðilar og
dómstólar hafi bolmagn til að
takast á við vaxandi afbrot í
landinu. Um annan þáttinn er
það að segja, að það dugar ekki
að embættismenn í réttarkerf-
inu standi í opinberu rifrildi eins
og þegar saksóknari rikisins átti
í deilum við rannsóknardómara
í ávísanamálinu nú fyrir
skömmu, svo að dæmi sé tekið.
Fleiri dæmi mætti nefna af
svipuðu tagi, sem sýna, að
starfsmenn dómstóla og lög-
reglu eíga sjálfir verulegan þátt
i þvi að draga úr tiltrú almenn-
ings á þær stofnanir, sem þeir
vinna fyrir.
Þriðji þáttur þessa máls er
kannski erfiðasti vandinn, sem
ríkisstjórnin stendur frammi fyr-
ir um þessar mundir. Stjórn-
málamenn starfa fyrir opnum
tjöldum og búa víð hrós eða
gagnrýni almennings eftir því
sem efni standa til. Fyrr eða
síðar kemst sérhver stjórnmála-
maður að raun um, að vinsældir
eru lítt eftirsóknarverðar á
stjórnmálabrautinni, en traust
fólks þeim mun mikilvægara. I
raun er það traust eða ekki
traust sem ræður úrslitum um
starfshæfni þeirra, sem leggja
fyrir sig afskipti af opinberum
málum. Menn geta unnið sér
stundarvinsældir með því að
segja alltaf já, en traust öðlast
þeir þá fyrst, þegar þeir eru
tilbúnir til þess að segja nei
þegar nauðsyn krefur. En eng-
inn maður er fullkominn og
dómgreind allra getur brugðizt
og á það jafnt við um stjórn-
málamenn og t.d. stjórnendur
dagblaða svo að dæmi sé nefnt.
Um þessar mundir liggja ein-
stakir ráðherrar Framsóknar-
flokksins undir harðri gagnrýni.
Ráðherrar Framsóknarflokksins
svara fyrir sig. Það er hlutskipti
stjórnmálamanna í lýðfrjálsum
ríkjum eins og íslandi, að leggja
verk sín og gerðir undir dóm
kjósenda með einum eða öðrum
hætti og alltaf að lokum undir
atkvæði þeirra.
Opinberar umræður hér hafa
hin síðustu misseri einkennzt æ
meir af því persónulega hatri og
þeirri heift, sem setti mark sitt á
stjórnmálaumræður fyrri hluta
aldarinnar en tíðkazt hefur um
skeið. Það ber að harma. Návíg-
ið í okkar litla samfélagí er svo
mikið, að andrúmsloftið verður í
raun óbærilegt, ríki ekki um-
burðarlyndi að vissu marki.
En í tilefni af þessum umræð-
um öllum sér Morgunblaðið
ástæðu til að rifja upp orð Geirs
Hallgrímssonar forsætisráð-
herra, í áramótaávarpi til þjóðar-
innar sl. gamlárskvöld. Geir
Hallgrimsson sagði: „Þótt óhug
hafi slegið á okkur vegna af-
brotaöldu og óhjákvæmilegt sé
að taka málin föstum tökum, þá
skulum við ekki missa hugar-
jafnvægið og falla í gryfju múg-
sefjunar Við megum ekki ýkja
eða sverta myndina, sem er
nógu slæm fyrir. . . Við megum
heldur ekki taka fram fyrir
hendur löglegra dómstóla og
sakfella áður en sök er sönnuð.
John Stuart Mill segir i bók
sinni, Frelsinu: ..Almenningsálit-
ið hefur ekki óskoraðan rétt til
afskipta af hverjum einstaklingi.
Það er jafn brýn forsenda far-
sæls mannlifs og varnir gegn
harðstjórn að setja rétti þessum
takmörk. . Vissulega hefur
heilbrigt almenningsálit mikil-
vægu hlutverki að gegna. Kostir
hins opna, hreinskiptna þjóðfé-
lags verða að fá að njóta sin. En
því er aldrei unnt að mæla bót,
þegar maður eða mannorð er
tekið af lífi án dóms og laga. Til
þess höfum við dómstóla í rétt-
arriki að kveða á um sekt eða
sýknu."
Þegar starfsferill rikisstjórnar-
innar er metinn, sá árangur,
sem hún hefur náð — og um
leið mistök hennar og vandamál
— er Ijóst, þegar byggt er á
þeim málefnalegu forsendum,
sem hér hafa verið raktar, að
núverandi rikisstjórn er trausts
verð. Morgunblaðið hefur veitt
þessari ríkisstjórn stuðning í öll-
um meginmálum og mun veita
henni þann stuðning áfram,
enda þótt það hafi oft gagnrýnt
pinstakar gerðir hennar. Fram-
undan eru mikil vandamál, sem
krefjast sterkrar stjórnar og
traustrar forystu. Þá forystu get-
ur þessi rikisstjórn veitt. Milli
ráðherra flokkanna hefur skap-
azt trúnaður, sem veitir henni
styrk. Það fer mikið fyrir nei-
kvæðri afstöðu til manna og
málefna í okkar landi. Margvís-
leg gagnrýni hefur átt við rök að
styðjast og Mbl. hefur ekki legið
á henni, þegar því hefur þótt
ástæða til. Vissulega hefur svo
margt áunnizt á síðustu misser-
um að full ástæða er til bjartsýni
um framtíðina. Við megum ekki
láta múgsefjun eða móðursýki
ná tökum á okkur eða valda þvi,
að við missum sjónar á þvi, sem
raunverulega skiptir máli fyrir
þjóðarheildina.
Núverandi ríkisstjórn hefur
mikinn þingstyrk á bak við sig,
enda nauðsynlegt á erfiðum
tímum. Stærstu flokkarnir tóku
höndum saman vegna óvenju-
mikilla erfiðleika sem að steðj-
uðu, enda þótt þeir hafi sjaldn-
ast setið á sárs höfði. Á bak við
ráðherrana er sterkur þingvilji.
Þeir sem háværast gagnrýna
ríkisstjórnina hafa ekki getað
bent á annan kost eins og nú
háttar f íslenzkum stjórnmálum,
þvi síður betri kost. Meðan svo
er telur Mbl. það skyldu sína að
veita rikisstjórninni þann stuðn-
ing, sem hún hefur unnið til.
Við skulum vona að hún fái
starfsfrið til að ná því takmarki,
sem að er stefnt og heitið er i
stjórnarsáttmálanum. Stórmál
hafa komizt í höfn Önnur eru á
réttri leið. Skipstjórar sigla skip-
um sínum í höfn, þó að skvetti
úr báru. Ríkisstjórninni hefur
tekizt að sigla gegnum brim-
garðinn. Sléttari sjór ætti að
vera framundan.
Ríkisstjórnin hefur
unnið til stuðnings