Morgunblaðið - 20.01.1977, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. JANUAR 1977
17
Staða og hlutverk kennara
og starfsaðstaða við KHÍ
Hér á eftir fara álitsgerðir, sem
hafa verið unnar af sameiginleg-
um starfshðpum nemenda og
kennara við Kennaraháskóla
Islands og sfðan verið samþykkt-
ar á fundi Kennarafélags KHt og
á fundi nemendaráðs skólans.
t bréfi til menntamálaráðu-
neytisins, sem fylgir álitsgerðun-
um, er eindregið fagnað þvf sem
gerzt hefur I byggingarmálum
skólans eftir að þær voru samdar,
þ.e. að fengizt hefur með nýaf-
greiddum fjárlögum fjárveiting
til að hefja byggingu nýs áfanga
við skólahús KHt.
Álitsgerð I.
Staða og hlutverk
kennara ( grunnskðla
Staða, menntun og starfsskil-
yrði kennara I grunnskóla er
mönnum sífellt meira áhyggju-
efni.
Lengi hefur það viðgengist að
til kennslu barna og unglinga
væri ráðið fólk sem hefur ekki
haft tilskilda starfsmenntun. Á
slðustu árum hefur ófaglærðum
farið fjölgandi meðal starfandi
kennara. Af þeim sem settir voru
I nýjar stöður 1975 og fram til
september 1976 reyndust aðeins
54% hafa full kennsluréttindi.
Lætur nærri að nú sé einn af
hverjum fjórum starfandi grunn-
skólakennurum ófaglærður ef
miðað er við landið allt. Hlutfallið
er þó miklu óhagstæðara I ein-
stökum landshlutum utan Reykja-
vfkurþéttbýlis: þar nálgast hlut-
fall ófaglærðra sums staðar 50%.
Háu hlutfalli ófaglærðra fylgja
tíð kennaraskipti og fer ekki hjá
því að þetta ástand bitni á undir-
stöðumenntun nemenda og náms-
gengi þéirra í nútíð g framtið.
Ljóst er að skortur á faglærðum
kennurum stafar ekki af því að
svo fáir hafi aflað sér kennara-
menntunar undanfarin ár. Skv.
könnun sem gerð var af starfs-
manni menntamálaráðuneytisins
sl. haust hafa aðeins 55% þeirra
er útskrifast hafa með almennt
kennarapróf á sl. tíu árum, ráðist
til kennslustarfa. Ekki er vafi á
að hrakleg launakjör kennara
eiga drýgstan þátt i því að
kennaramenntað fólk hefur í stór-
um stil leiðst inn á aðrar starfs-
brautir en kennslu.
Þessar staðreyndir leiða hug-
ann að því sem verður að teljast
undirrót þessa ófremdarástands,
þ.e. vanmati stjórnvalda og
almennings á hlutverki kennara.
Illa nauðsyn bar til þess að á
fyrstu áratugum fræðsluskyldu
hér á landi varð að nokkru leyti
að styðjast við ófaglærða kennara.
Beinn skortur var þá á kennara-
menntuðum mönnum og rétt-
lætanlegra þá en nú að kveðja
ófaglærða til kennslustarfa þar
sem bæði skóli og þjöðfélag voru
komin miklu skemmra á sér-
hæfingarbraut en nú er orðin
raun á. Ætla má að þessar aðstæð-
ur hafi átt sinn þátt i að móta það
viðhorf, sem enn er útbreitt, að til
kennslustarfa þurfi ekki sér-
hæfðrar menntunar við. Þrátt fyr-
ir viðleitni kennarasamtaka og
einstaklinga hefur ekki tekist að
breyta þessu viðhorfi i megin-
atriðum. Stjórnvöld hafa látið
reka á reiðanum í þessu efni. I
stað þess að vinna markvisst að
framgangi ákvæða um hæfnisskil-
yrði til kennsluréttinda hafa þau
sýnt af sér tviskinnung: Sett lög
um og starfrækt menntastofnanir
fyrir kennara, en að öðru leyti,
s.s. með gildismati sinu á hlut-
verki kennara, ekki gert viðhlít-
andi ráðstafanir til þess að laða
faglærða kennara til starfa.
Þessi tvískinnungur hefur við-
haldið óvissu um stöðu og hlut-
verk kennara i samfélaginu. Enn
vantar mikið á að kennarar í
grunnskóla myndi eiginlega
starfsstétt enda eru formlegar
kröfur um hæfni ekki virtar.
Þessi óvissa hefur óhjákvæmilega
slævt starfsmetnað og virðingu
margra faglærðra kennara og
veikt mátt samtaka þeirra til að
móta og halda fram einbeittri
menntastefnu.
öryggisleysi um eigin stöðu,
sundurleitni kennarahópsins á
skyldunámsstigi, svo og misjöfn
launakjör — sem haldist hafa I
hendur við mismunandi kröfur
um menntun kennara eftir náms-
greinum og aldursstigum nem-
enda — allt hefur þetta stuðlað að
sundrungu kennara og grafið
undan samstöðu þeirra. Stéttar-
leg samheldni, sem byggist á
skýrri vitund um eigið hlutverk
út frá menntapólitiskum sjónar-
miðum, hefur átt erfitt uppdrátt-
ar við þessar aðstæður. Stjórn-
völd hafa, sem aðili að kjarasamn-
ingum kennara, í senn hagnýtt
sér og alið á þessari sundrung
með því að láta smásmugulegar
„prívatlausnir" i þágu einstakra
hópa skyggja á öll heildarsjónar-
mið um stöðu kennara sem starfs-
stéttar. Afleiðing þessa er ekki
einasta lág láunastaða kennara í
heild, heldur og margs konar inn-
byrðis misraemi sem þjónar engu
öðru en að viðhalda ríkjandi
ástandi.
Hér að framan er lýst bak-
grunni þess mikla vanda sem við
grunnskólanum blasir. Einstakir
drættir eru gamalkunnir við
fyrstu sýn, en við nánari athugun
hafa þeir aðrar og alvarlegri verk-
anir en áðar vegna þess að sam-
hengið hefur breyst. Hér er eink-
um átt við setningu laga um
grunnskóla. Með stofnun grunn-
skóla hafa verið afnumin skil
barna- og gagnfræðastigs innan
skyldunámsins og sömu
menntunarkröfur gerðar i bókleg-
um greinum til kennara grunn-
skólans alls. Þar með er brostin
forsenda launamismununar kenn-
ara á þessu skólastigi. Af þessum
sökum er bæði eðlilegt og nauð-
synlegt að grunnskólakennarar
sameinist i ein heildarsamtök.
Þeirra samtaka biður að hafa for-
ystu um að móta menntastefnu,
með hagsmuni alþýðu fyrir aug-
um, gera áætlun um framkvæmd
slíkrar stefnu með hliðsjón af
efnahagslegum og félagslegum
skilyrðum. Slík stefnumótun
stuðlaði ekki einasta að þvi að
styrkja stöðu kennara, heldur er
hún ein helsta forsenda þess að
lög um grunnskóla verði annað og
meira en pappírsgagn. Engum
blöðam er um það að fletta að
markmið grunnskólalaga verða
ekki að veruleika nema" starfs-
hættir skólanna taki veigamiklum
breytingum. Nægir i þvi efni að
vísa til aðalnámsskrár grunn-
skóla, svo og námsskráa I einstök-
um kennslugreinum sem eru nú
óðum að öðlast gildi. Óhætt er að
staðhæfa að vel menntuð og

vakandi kennarastétt er megin-
forsenda téðra breytinga. Það
virðist með öllu borin von að hinir
mörgu skólar landsins sem byggja
starfsemi sina að verulegu leyti á
ófaglærðu vinnuafli geti starfað I
anda hinna nýju grunnskólalaga.
Vissulega eiga samtök kennara
ekki ein hlut hér að máli. Án
virks stuðnings almennings og
ábyrgrar stjórnarstefnu í mennta-
málum fá kennarasamtökin ekki
valdið hlutverki sinu. Ef firra á
þjóðina stórvandræðum i skóla-
málum mega stjórnvöld, þau sem
fara með menntamál og fjármál,
einskis láta ófreistað til að ráða
bót á rikjandi ástandi.
I þessu sambandi eru eftirtalin
úrlausnarefni brýnust:
1. Efla þarf KHÍ sem þungamiðju
almennrar kennaramenntunar í
landinu og endurmenntunar
kennara.
2. Gera þarf kennarastarf í
grunnskóla svo eftirsóknarvert,
með tilliti til launa og allrar
starfsaðstöðu, að fólk með
kennaramenntun beri sig eftir
lausum stöðum. Er vandséð að
stjórnvöld komist hjá þvi að beita
i þessu skyni þeim ráðum sem
tiltæk eru og þjóna yfirlýstum
markmiðum löggjafans.
3. Samræma þarf kröfur um
menntun kennara i hinum ýmsu
kennslugreinum grunnskóla,
hvort sem þær eru bóklegar eða
verklegar. Það eitt samrýmist því
markmiði grunnskóla að stuðla
beri að „alhliða þroska, heilbrigði
og menntun hvers og eins“.
4. Gera þarf skipulega áætlun um
menntun réttindalausra manna
sem fengist hafa við kennslustörf.
Margir þeirra hafa starfað árum
saman og öðlast mikla starfs-
reynslu. Virðist eðlilegt stuðla
beri að „alhliða þroska, heilbrigði
og menntun hvers og eins“.
4. Gera þarf skipulega áætlun um
menntun réttindalausra manna
sem fengist hafa við kennslustörf.
Margir þeirra hafa starfað árum
saman og öðlast mikla starfs-
reynslu. Virðist að taka tillit til
hennar þegar kveðið verður á um
lengd námstíma. íhuga þarf og
vandlega leiðir til að styrkja
þessa einstaklinga til náms.
Með markvissum aðgerðum í
þessa veru mundu stjórnvöld
rækja þá skyldu sem stofnun
grunnskóla leggur þeim ótvírætt
á herðar, þ.e. að hefja kennara-
starfið til þess vegs sem því ber i
nútíma samfélagi. Þá þyrfti
væntanlega ekki að biða þess
lengi að þjóðin eignaðist vel
menntaða og heilsteypta kennara-
stétt sem legði hagsmuni sina að
jöfnu við viðgang almennrar
menntunar og uppeldis á tslandi.
Álitsgerð II.
Starfsaðstaða
við Kennaraháskóla
tslands
Breytingar á skipulagi og starf-
semi Kennaraháskóla íslands á
siðustu árum hafa leitt æ betur i
ljóst þann húsnæðisskort og vönt-
un á starfsaðstöðu sem hrjáð hef-
ir stofnunina um langt árabil og
má nú svo heita að í fullt óefni sé
komið. Viljum við m.a. benda á
eftirtalin atriði:
1. Fyrirlestrarsalur er enginn.
2. Kennslustofur eru allt of fá-
ar.
3. Sérkennslustofur búnar
nauðsynlegum kennslugögnum
eru ekki fyrir hendi.
4. Bókasafn skólans er á hrak-
hólum. Brýn þörf er á rúmgóðu
skólasafni með góðri vinnu-
aðstöðu fyrir nemendur. Safn
bóka og annarra kennslugagna
þarf að stórefla. Þá skortir mjög
tæki og aðstöðu til undirbúnings
æfingakennslu og til vinnu hóp-
verkefna.
5. Fastráðnir kennarar eru 28
en vinnuherbergi kennara eru 6.
6. Handmenntakennsla fer
fram í gamla kennaraskólahúsinu
við Laufásveg sem er vart hæft til
kennslu lengur.
Skal hér vikið nokkru nánar að
ofangreinum atriðum.
Á undanförnum árum hefur titt
verið vikið að húsnæðismálum
skólans og aðstöðu nemenda og
kennara er þar starfa. Tilraunir
fyrrverandi rektors dr. Brodda
Jóhannessonar til að fá haldið
áfram byggingu skólahússins og
til að bæta aðstöðu þeirra sem í
húsinu starfa koma ljóslega fram
í mörgum bréfum og greinargerð-
um, er hann lét frá sér fara um
þetta mál.
í greinargerð dr. Brodda frá þvi
i febrúar 1969 um byggingarmál
skólans er þess getið að skólahús-
ið hafi í upphafi verið teiknað
fyrir 250—300 nemendur en i 1.
áfanga var aðeins lokið helmingi
þeirrar byggingar og þar við situr
enn. Miðað við upphaflega áætlun
vantar því um helming kennslu-
rýmis og fyrirlestrarsal.
Skortur á kennslustofum er
slíkur að enn er kennt í geymslu-
húsnæði skólans I risi og kjallara,
óhagkvæmu leiguhúsnæði og
gömlum vinnuskúr. í athuga-
semdum rektors skólans við frum-
varp til fjárlaga 1972 fylgdu skýr-
ingarmyndir af starfi skólans er
sýna betur en nokkur orð þrengsl-
in sem nemendur og kennarar
bjuggu við og búa enn við.
Með setningu laga nr. 38/1971,
er kennaramenntun var færð á
háskólastig, hafa þarfir stofn-
unarinnar breyst hvað húsnæði
snertir. Má i þvi sambandi nefna
þörf fyrir rannsóknarstofur og
verkstæði (laboratori).
í lestrarsal bókasafnsins rúm-
ast nú aðeins um 10% nemenda.
Geymslurými safnsins er I algeru
lágmarki svo og vinnuaðstaða
bókavarða. Tækjageymsla er eng-
in í skólanum þar sem geymslur
er fyrirhugaðar voru i risi eru
notaðar til kennslu og sem vinnu-
herbergi kennara. Þá skortir
Kennaraháskóli tslands
einnig bagalega tæki og húsnæði
fyrir nemendur til undirbúnings
æfingakennslu.
Lausráðnir kennarar, sem eru
jafnmargir og fastráðnir, hafa
enga vinnuaðstöðu i skólanum.
Skrifstofuhúsnæði skólans er
litið og starfsliðið (þ.e. ein skrif-
stofustúlka, auk fulltrúa) annar
ekki þeim störfum sem fyrir
liggja. Skrifstofa á 1. hæð nægir
varla fyrir annað en simavörslu
og afgreiðslu, enda fer vélritun og
f jölritun fram á 2. hæð i herbergi
sem ætlað var kennurum. Skrif-
stofustúlku er ætlað að annast
simavörslu fyrir allan skólann við
þriggja linu handskipt símaborð
sem við eru tengdir 9 símar, en
vélritun og fjölritun þarf hún
einnig að annast á 2. hæð hússins.
Vart er hægt að ræða húsnæðis-
mál Kennaraháskóla Islands án
þess að geta þess að húsnæði fyrir
félagsaðstöðu nemenda takmark-
ast við hluta af risi yfir kennara-
álmu. Aðstaða til veitinga er
ófullnægjandi, aðeins á einum
gangi skólans. Þar er einungis
unnt að selja brauð ásamt heitum
og köldum drykkjum.
Þessar skýringar ættu að renna
stoðum undir þá staðhæfingu sem
sett var fram i upphafi að margt
skorti til að Kennaraháskólinn
geti gegnt því hlutverki, sem
ákveðið er i lögum nr. 38/1971 en
í 1. gr. segir: Kennaraháskóli ís-
lands skal vera visindaleg
fræðslu- og rannsóknarstofnun i
uppeldis- og kennslufræðum," og
í 2. gr. „Það er hlutverk Kennara-
háskóla íslands að veita fullnægj-
andi þekkingu og leikni til þess að
kenna og leiðbeina ungmennum á
skyldunámsstigi og í yngri aldurs-
flokkum, sem að þvi stigi liggja og
eiga rétt á skólavist á kostnað
rikisins og sveitarfélaga." Þá hef-
ur menntamálaráðuneytið einnig
falið skólanum að annast nám-
skeiðshald og endurmenntun
kennara er starfa i grunnskólum
landsins.
Álitsgerð III
Lánamál kennaranema
Ein af forsendum þess að fólk
mennti sig til kennslustarfa er sú
að það hafi fjárhagslegt bolmagn
til að stunda tilskilið nám. Núgild-
andi úthlutunarreglur Lánasjóðs
íslenskra námsmanna virðast því
miður ekki til þess fallnar að laða
stúdenta að kennaranámi. Tekur
þetta bæði til aðstöðu kennara-
efnis meðan á námi stendur og til
kjara að námi loknu. Þessu til
suðnings má benda á eftirfarandi:
1. Uthlutunarreglur taka nánast
ekkert tillit til framfærslukostn-
aðar vegna barns eða barna náms-
manns hvort sem hann býr
óvigðri eða vigðri sambúð. Hér er
um þýðingarmikið atriði að ræða
eins og ljóst má vera af því að nú
eru um það bil 30% nemenda í
KHÍ í þessari aðstöðu.
2. Kostnaðarmatið sem lánveit-
ingar eru miðaðar við virðist ekki
raunhæft þar sem það byggist
ekki á nýrri könnun kostnaðar-
þátta. Þetta á m.a. við um útgjöld
nemenda vegna húsnæðis. Van-
mat á þeim lið bitnar mjög illa á
nemendum utan af landi svo og
öðrum þeim sem eiga þess ekki
kost að búa í foreldrahúsum.
3. Uthlutunarreglur Lánasjóðs
gera ráð fyrir þvi að allir stúdent-
ar sem búa hjá foreldrum sínum
njóti frá þeim stuðnings sem met-
inn er til lækkunar um 40% á
námsláni. Er þar ekki tekið tillit
til fjárhagslegrar getu foreldra.
Hvað varðar gildandi ákvæói
um endurgreiðslur hinna visitölu-
bundnu námslána hlýtur aðstaða
námsmanna til að standa straum
af þeim að fara mjög eftir starfs-
tekjum að námi loknu. 1 þessu
Framhald á bls. 19