Morgunblaðið - 12.02.1977, Síða 18

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. FEBRUAR 1977
18
Benedikt Gröndal;
Orkunýting forsenda
framtíðarhagsældar
Fjárhagslega
hæpið fyrirtæki
Lúðvík Jósepsson (Abl) mælti
— í nær tvo og hálfan klukkutíma
— gegn stjórnarfrumvarpi um
norsk-íslenzka járnblendiverk-
smiðju að Grundartanga í Hval-
firði, í neðri deiid Alþingis sl.
miðvikudag, að lokinni framsögu
iðnaðarráðherra. Framhaldsum-
ræður fóru síðan fram í gær.
Lúðvík sagði m.a. að menn
byggðu andstöðu sína við frum-
varpið á mismunandi en þó
samanslungnum forsendum.
Sumir teldu þá hættu eina, sem
stafar af sókn erlendra auðhringa
inn á íslenzk efnahagssvið, rétt-
læta slíka andstöðu. Aðrir teldu
mengunarhættur fyris lífríki
landsins nægan grundvöll and-
stöðu. Til væru og þeir, sem teldu
stóriðjustefnuna það andstæða
byggðastefnu og byggðajafnvægi,
að þar væri nægilegur efniviður í
þröskuld gegn járnblendinu. Við
hefðum næg önnur framkvæmda-
tækifæri, sem væru okkur eigin-
legri, þegar á allt væri litið, s.s. að
fullnýta loðnustofninn með tii-
tækum verksmiðjukosti. Þar ætt-
um við hráefnið, skipin, verk-
smiðjurnar og vinnuaflið og millj-
arða í verðmætum að nálgast, ef
nýtt væri afrakstursgeta stofnsins
til fulls.
Þrátt fyrir þetta hefði hann
viljað skoða járnblendidæmið,
m.a. með það i huga, hvort þarna
væri um fjárhagslega jákvætt við-
fangsefni að ræða, varðandi raf-
orkusölu frá'stórvirkjunum okkar
og varðandi arðsemi fyrirtækisins
sjálfs og atvinnusköpun á vinnu-
markaði. Niðurstaða Lúðvíks var
sú, að selja þyrfti raforku með
undirkostnaðarverði til fyrir-
tækisins, þann veg, að almennir
kaupendur raforku, heimili og
iðnaður, þyrftu að borga með því
til járnblendiverksmiðjunnar
eins og verið hefði einnig varð-
andi álverið. Rekstrargrundvöllur
járnblendiverksmiðjunnar væri
og það hæpinn, að Union Carbide,
sem gerst þekkti til slíks reksturs,
hefði talið hyggilegt að kaupa sig
út úr fyrirtækinu með ærnu fé.
Hér væri því um verulega áhættu
í rekstri að ræða. Og hámarks-
fjöldi starfsfólks væri áætiaður
aðeins 150 manns, skrifstofufólk
meðtalið, og e.t.v. nokkru færra
þegar til kæmi.
Stofnkostnaður sjálfrar verk-
smiðjunnar væri gífurlegur sem
og isienzk fjárfesting í henni.
Byggja þyrfti höfn, vegi og leggja
raflínur.Hér væri því miklu kost-
að til hæpins fyrirtækis, sem
margskonar hættur fylgdu.
Lúðvík sagði að lágmarksverð
raforku í Noregi til sambærilegs
iðnaðar væri 6 norskir aurar, eða
kr. 2,37 á kwst. en það væri um
helmingi hærra verð en hér væri
talað um til járnblendisins. Hér
væri sízt um betri samning að
ræða en raforkusöluna til álvers-
ins, en Gísli Jónsson, prófessor,
sem gert hefði úttekt á þeirri raf-
orkusölu, hefði komizt að því, að
álfélagið hefði ekki borgað nema
62,8% af réttmætu kostnaðar-
verði orkunnar, þegar bezt lét,
þ.e. 1976, sem komið hefði fram í
þeim mun hærra raforkuverði á
allan almenning og islenzka iðn-
aðinn á höfuðborgarsvæðinu.
Þennan samning ber að fella,
sagði Lúðvík.
Atvinnu- og
afkomuöryggi
ört vaxandi
þjóðar
Benedikt Gröndal (A) sagði
m.a. að sjávarútvegur og landbún-
aður gætu ekki, vegna stærðar
fiskstofna og takmörkunar á gróð-
urnýtingu, sem og tæknivæðingar
í þessum atvinnugreinum, veitt
viðtöku nema litlu,broti af því
Stóriðja raskar byggðajafnvæRÍ mannafla í at-
vinnuvegum þjóðarinnar, segir Páll Pétursson
Karvel
J6nas
Garðar
viðbótarvinnuafli, sem til yrði
með þjóðinni í fyrirsjáanlegri
framtíð. Þar yrði orkunýting og
iðnaður að axla bróðurpartinn,
bæði í atvinnusköpun og trygg-
ingu sambærilegra lífskjara hér
og í nágrannalöndum. Það væri
hreint afturhald að sporna gegn
þróun í þá átt og vegvísir til
versnandi lífskjara.
Benedikt sagði að skiptin á sam-
eignaraðila væru til hins betra.
Norðmenn hefðu mikla reynslu á
þessu sviði og þar giltu strangar
mengunarvarnareglur. Virkjan-
Icgt rafmagn væri á þrotum í Nor-
Framhald á bls 22.

Orkuráðherra Alþýðu-
bandalags var frum-
kvöðull jámblendiverksmiðju
Ur svarræðu
Gunnars
Thoroddsen
á Alþingi
í svarræðu Gunnars Thoroddsen
iðnaðarráðherra við 1. umræðu
um stjórnarfrumvarp um járn-
blendiverksmiðju, sem efnislega
er rakin á þingsíðu blaðsins í dag,
kom m.a. fram eftirfarandi.
Greinargerð
um raforkuverð
Vegna fullyrðinga um raforku-
sölu, undir kostnaðarverði, til ál-
versins í Straumsvík og væntan-
legrar járnblendiverksmiðju i
Hvalfirði, hefur Landsvirkjun
verið beðin að vinna greinargerð
um þetta efni, sem lögð verður
fyrir iðnaðarnefndir Alþingis, og
kunngjörð þingmönnum. Þó
freistandi sé að ræða þetta atriði
sérstaklega hér og nú, tel ég þó
rétt að geyma mér svör um þetta
efni, unz skýrsla Landsvirkjunar
liggur fyrir, sem verður á allra
næstu dögum.
Gripið til heita
vatnsins á ný
Jónas Árnason leiddi inn í
þessar umræður „þrjóskan"
verkamann úr kjördæmi sínu,
sem í tvígang saup á heitavatns-
Slöngu, heldur en að viðurkenna
mistök sín. Heimfærir hann þetta
dæmi upp á mig. Ég eigi að vera
haldinn dæmigerðri íslenzkri
þrjósku. Máske er þingmanninum
hugsað til þeirrar þróunar sem
orðið hefur um jarðvarmanýtingu
á sl. tveimur árum:
1) Kaup á nýjum jarðborum, ný
vinnubrögð og viðfeðmari í jarð-
hitarannsóknum og jarðborunum,
sem opnað hafa fjölda byggðar-
laga, víðs vegar um land, hita-
veitumöguleika.
2) Hitaveitu Suðurnesja, sem
þegar er að hluta til komin í gagn-
ið, en samsvarar fullnýit vatns-
virkjun (að afli til) 96 MW.
3) Hitaveitu Akureyrar, sem nú
er í góðum undirbúningi, sem
væntanlega kemur til með að sam-
svara 43 MW virkjun.
4) Hitaveitu í allar nágranna-
byggðir Reykjavikur, sem er eitt
stærsta átak í þessu efni um langt
árabil.
Já, það er freistandi að grípa til
þeirra heitavatnsmöguleika, sem
vannýttir voru á árum vinstri
stjórnar.
Alvísun
á Eyjafjörð
Jónas Árnason segir mig hafa
vísað á Eyjafjörð um staðsetningu
álvers. Hann véit hinsvegar, að
þegar Norsk Hydro sneri sér til
fyrrverandi orkuráðherra,
Magnúsar Kjartanssonar,
varaðndi hugsanlega
staðsetningu álvers hér, var því
fyrirtæki vísað á rannsóknarkosti
á Austurlandi og Norðurlandi og
sérstaklega bent á Eyjafjörð. Ég
hefi þvert á móti kunngert þá
stefnumörkun, að hvergi beri að
reisa stóriðjufyrirtæki gegn vilja
heimaaðila. Við undirritun lána-
samnings við norræna fjár-
festinarbankann sagði ég orðrétt:
„Þegar um stóriðju á íslandi er að
ræða eigum við að fara með gát og
varkárni. Með fámennri þjóð býr
uggur í sambandi við erlent fjár-
magn og erlend áhrif, sem því
kunna að fylgja. I annan stað þarf
að gæta þess, að stóriðja raksi
ekki byggð né byggðajafnvægi, né
dragi um of vinnuafl frá öðrum
atvinnugreinum. Þá verður að
gera stangar kröfur um hollustu-
hætti og mengunarvarnir. Að því
er stefnt að þessi sjónarmið ráði
ferð við þá verksmiðju, sem nú er
fyrirhugað að reisa.“ (járn-
blendið)
íslenzkir
hagsmunir. 24
milljarðar í
gjaldeyristekjur.
Þessara sjónarmiða og atvinnu-
legra og efnahagslegra hagsmuna
okkar sjálfra þarf að gæta við
verkefnaval af þessu tagi. En
hver vildi nú vera án sements-
verksmiðjunnar, kíslilgúrverk-
smiðjunnar, áburðarverk-
smiðjunnar eða álversins?
1 þessu sambandi er og vert að
hyggja að því, eins og gjaldeyris-
staða þjóðarinnar hefur verið og
er út á við, að frá upphafi til
ársins í fr hafa gjaldeyristekjur
af álverinu verið 24.000 m. kr. í
erlendum gjaldeyri. Þetta er
mikilvægt atriði. En ekki síður
hitt, að slík fyrirtæki gera okkur
kleift að reisa stórar, hagkvæmar
og ódýrar virkjanir. 1 álverinu
vinna nú 600—650 manns.
Hreinsitæki
1 samningnum um áiverið var
lögð sú skylda á félagið að byggja
viðunandi hreinsitæki. Það hefur
dregist alltof lengi. Og engin
breyting varð á í því efni i ráð-
herratíð Magnúsar Kjartans-
sonar. Á siðasta fundi með
fulltrúum álversins lagði ég
áherzlu á aðeins eitt mál: að gerð
yrði gangskör að því að koma upp
fullnægjandi hreinsitækjum. Á
næsta slíkum fundi, í næstu viku í
Sviss, þá ber félaginu að leggja
fram ákveðnar áætlanir, tíma-
settar, um uppsetningu slíkra
tækja.
Alþýðubandalagið
og jarnblendi-
verksmiðjan.
Þegar þingmenn Alþýðubanda-
lagsins hamast nú gegn járn-
blendiverksmiðju, mættu þeir
huga að upphafi þess máls. Meðan
fulltrúi þess gegndi ráðherra-
embætti stóðu yfir, árum saman,
viðræður um stóriðjufram-
kvæmdir hér á vegum erlendra
auðhringa, eins og einn þing-
manna þess oróaði það. Og það
einmitt um járnblendiverk-
smiðju. Til þess valdi sá ráðherra
bandariska „auðhringinn" Union
Carbide. 1 bréfi sem hann ritar
J.C. Malone, varaforseta
„auðhringsins" 21. maí 1974
skömmu áður en hann lét af ráð-
herra dómi, segir hann: „Ríkis-
stjórn fslands hefur nú um
nokkurt skeið haft til meðferðar
drög að samningi milli ríkisstj.
fsl. og Union Carbide um sam-
eignarfyrirtæki til að reisa og
reka kísiljárnbræðslu á fslandi.
Þessar tillögur hafa verið ræddar
ítarlega í stjórnarflokkunum.“
Þingmenn Alþýðubandalagsins
ættu því að þekkja forsöguna
betur en þeir vera láta. Siðar í
bréfinu harmar ráðherrann að
þessi dráttur skuli verða á málinu
og lætur í ljós von um, að málið
verði tekið upp eins fljótt og unnt
er eftir komandi kosningar. Það
voru komandi kosningar og und-
Gunnar Thoroddsen.
angengið þingrof, sem ollu drætti
á framgangi málsins i vinstri
stjórn.
I janúar 1974 svarar orkuráð-
herra Alþýðubandalagsins fyrir-
spurn á Alþingi um stóriðju á
Norðurlandi. Hann segir. „Ég tel
-það ákaflega mikilvægt atriði, að
meiri háttar fyrirtæki af sliku
tagi rísi ekki aðeins hér á Suð-
vesturlandi, heldur einnig á
Norðurlandi og á Austfjörðum,
þar sem aðstæður eru hentugar til
þess og þær aðstæður eru vissu-
lega hentugar, bæði á Norður-
landi og Austfjörðum."
Um hugsaða Dettifossvirkjun
sagði hann ennfremur:
„Þá virkjun, Dettifossvirkjun,
það er að henni komið, yrði
greinilega að tengja við einhvern
orkufrekan iðnað, sem mundi
eðlilega rísa á Norðurlandi."
Of mikil eða of
lítil raforka?
Lúðvík Jósepsson kallar mig
„glaðan virkjunarmann". Hann
taldi Hrauneyjafossvirkjun of
stóran virkjunarkost. Hér yrði
sem sé um of mikla fyrirhugaða
raforku að ræða. Siðan kemur
flokksbróðir hans, Sigurður
Magnússon, og segir, að sam-
kvæmt orkuspám yrði hér afl-
skortur 1980—1981, taldi jafnvel
að það gæti orðið fyrr eða 1979, og
mér skyldist helzt á honum að ég
hefði verið of seinn á mér að veita
þetta virkjunarleyfi. Þannig rekst
eitt á annars horn í málflutningi
þeirra Alþýðubandalagsmanna og
afstaða þeirra nú gengur þyert á
gjörðir ráðherra þeirra í fyrri
ríkisstjórn, svo sem ég hefi nú
sýnt fram á.
ALÞINGI ALÞINGI ALÞINGI ALÞINGI ALÞINGI ALÞINGI ALÞINGI ALÞINGI