Morgunblaðið - 19.02.1977, Blaðsíða 12

\2 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. FEBRUAR 1977
Bergur Guðnason, hdl:
Bergur Guðnason hdl. mun
skrifa nokkrar greinar um
skattamál hér i blaðið á
næstunni og fer sú fyrsta hér á
eftir:
I. Inngangur
í byrjun hvers árs heyja
landsmenn hver á sinn hátt
sína einkaorustu við kerfið.
Orustúr þessar eru hvorki
meira né minna en eitt hundrað
þúsund, en mismunandi
snarpar. Hér á ég við hið árlega
skattframtal skattþegnanna.
Sem betur fer hefur kerfið
sigur í flestum orrustanna,
enda setur kerfið þátttkendum
leikreglurnar, þ.e. skattalögin.
Engum er vansæmd að tapa
orrustu, hafi hann drengilega
barizt og fylgt settum reglum.
Hverjum manni er þó eðlilegt,
að hugleiða hvort leikreglurnar
sem andstæðingurinn setur séu
réttlátar, eða hvort þær kunni
að vera ástæðan til ósigurs.
Jafn mannlegt er, að hinn
sigraði, líti með undrun o;.;
tortryggni til náunga síns, sem
bar sigurorð af hinum máttuga
andstæðingi. Hafði náunginn
betri þekkingu á leikreglunum,
eða gat hugsast að hann hefði
brotið þær sjálfum sér til á-
vinnings?
Framangreind inngangsorð
eru kannski örlítið upphafin,
en maður verður að byrja í
Sögualdarstíl, þegar fjalla skal
um skattamál á íslandi. For-
feður vorir flýðu land vegna
ógnarskatta Noregskonunga.
Því má segja að saga okkar
hefjist með átökum um skatta-
mál, sem staðið hafa síðan, að
vísu með nokkrum hléum.
í grein þessari mun ég gera
tilraun til þess, vonandi á mál-
efnalegan hátt, að fjalla um
gildandi skattalöggjöf, fram-
kvæmd hennar, og um skatta-
frumvarpið, sem nú liggur fyrir
Alþingi. Flestir virðast á þeirri
skoðun að núgildandi skattalög-
gjöf sé gölluð. Sú gagnrýni er
réttmæt, að mínu mati. Þá er
spurningin. Hefur nýja frum-
varpið að geyma lagfæringar á
þessum göllum? Þessu mun ég
leitast við að svara í greininni.
Þó geri ég fyrirvara, þar eð
efnið er svo viðamikið. Verður
því að stikla á stóru, en vonandi
á flestu sem þýðingu hefur i
þessu sambandi.
II. Núgildandi
skattalög
Árið 1971 markar upphafið,
að óróleika í skattalöggjöf, sem
haldist hefur æ síðan. Senni-
lega eiga mögru árin, sem á
undan fóru sinn þátt í öldu-
rótinu, sem komst á skatta-
málin. Aukin afskipti launþega-
samtaka hafa líka aukið á frem-
ur en leyst vandann í skatta-
málunum. Ég nefni aðeins upp-
töku neikvæða skattsins
(skattafsláttarins) með 1. nr.
10/1974. Áratuga hefð við út-
reikning tekjuskatts var
afnumin, aðallega fyrir
tilverknað A.S.Í. Þetta kerfi
átti að jafna bilið fyrir hina
„lægst launuðu“. Þeir áttu
aldeilis ekki að greiða skatt,
heldur fá endurgreitt úr
kerfinu. Er skemmst frá að
segja að þessi tilraun mistókst
algerlega. Nefna má hér, að
framkvæmdin hjá skattyfir-
völdum varð svo fáránleg, að
tekjuhækkun á framtali skatt-
þegns, hafði oft í för með sér
aukna endurgreiðslu til hans.
Sem sé, höfð voru endaskipti á
hlutunum.
Skattafsláttarkerfið var því
lagt niður eftir árið, og tekið
upp persónuafsláttarkerfið
með 1. 11/1975. Nú skal enn
hrært i pottinum og tekið upp
fjölbreytilegt afsláttakerfi, sem
enn eykur á glundroðann i
framkvæmdinni.
Með 1. nr. 8/1972 var tekið
upp Brúttóútsvar, eins óg menn
muna. Það leiddi til þéss, að
skattstofnar hafa síðan verið
tveir, i stað eins áður.
Nefna mætti fleiri atriði, en á
þessu stigi þykir mér nauðsyn-
legt, að undirstrika þá gífur-
lega erfiðleika, sem löggjafinn
hefur á þessu timabili lagt í
götu þeirra, sem framkvæmt
hafa lögin, þ.e. skattstofanna i
landinu. Ekki hefur einu sinni
tekizt að setja lögin tímanlega,
þ.e. áður en unnið skyldi eftir
lögunum. Lögin hafa oftast
verið sett svo seint, að skattstof-
ur hafa orðið, að „vinna upp“
stóran hluta af endurskoðun.
Umræður um staðgreiðslu-
kerfi hafa auk þess fléttast inn
í skattamálin á undanförnum
árum, og ýmsar breytingar
verið „afsakaðar“ með því, að
þær ættd að búa í haginn fyrir
staðgreiðslukerfið, sem „stefnt
væri að.“
Framangreint verður að hafa
í huga þegar fjallað er um nú-
verandi skattalög. Það eru ekki
einungis skattþegnarnir sem
eru óánægðir. Starfsmenn
skattkerfisins eru sáróánægðir.
Ef nýja frumvarpið getur eytt
þeirri óánægju líka, þá vona ég
að það nái fram að ganga, að
sjálfsögðu breytt frá núverandi
mynd.
Háttvirtu þingmenn! Reynið
að skapa eitthvað útúr frum-
varpinu, sem veitir skattyfir-
völdum langþráðan starfsfrið,
þ.e. að mönnum gefist tími til
að læra skattalögin, áður en ný
eru búin til.
Til þess að góð skattalög
verði sett hlýtur að vera megin-
forsenda, að leita ráða hjá þeim
mönnum, sem annast hafa
framkvæmdina. Eg upplýsi það
hér og nú, að slíkt samráð hefur
ekki verið haft undanfarin ár.
Ég játa að hafðir hafa verið
tilburðir í þá átt, en aðeins til-
burðir, ekki raunverulegt sam-
ráð. Með þessum orðum kasta
ég ekki rýrð á það gífurlega
starf, sem menn innan og utan
skattakerfisins hafa innt af
höndum við samningu ótalins
fjölda frumvarpa eða draga að
frumvörpum á undanförnum
árum. Það er nú einu sinni svo,
að það er léttara, að gefa út
tilskipanir um hvernig eigi að
framkvæma hlutina, heldur en
að framkvæma þá sjálfur.
Góð skattalög, í þeirri merk-
ingu, sem hinn almenni borgari
leggur í það hugtak, þurfa að
vera réttlát. Það eru núverandi
skattalög ekki.
Eg vil nefna nokkur atriði,
sem varða hinn almenna
skattþegn, og mér finnst rang-
lát í núgildandi lögum:
1. Skattstiginn er alltof
brattur. Mönnum er gert að
greiða skatt af lágtekjum. Nú-
verandi barnabóta- og persónu-
afsláttarkerfi dregur úr þessu,
en engan veginn nægjanlega.
Ég nenni ekki að birta töflur
þessu til stuðnings. Menn, sem
vinna aðeins fyrir nauð-
þurftum, og verða samt að
borga skatta þurfa engar töflur,
sem ,,sanna“ skattleysi þeirra.
2. Helmingun á tekjum giftra
kvenna án tillits til barna-
fjölda. Barnlaus kona, sem er
gift og vinnur úti, nýtur frið-
inda sem sex barna móðir á
ekki einu sinni tök á að njóta,
þ.e. að vinna úti. Ranglætið er
margfalt.
3. Tillitsleysi skattalaga við
þá sem eiga ekki húsnæði og
verða að greiða húsaleigu. Þess-
ir aðilar njóta engra ívilnanna,
þótt þeir séu miklu minni
borgunarmenn en húseigendur.
Hér er sem betur fer minni-.
hlutahópur, en samt stór hópur,
sem er afskiptur skattalega.
4. Fráskildir eiginmenn.
Slíkir menn eru nánast á
köldum klaka. Þeir missa gjarn-
an þorrann af eignum sinum
við skilnað, greiða meðlög með
börnum og eiginkonu. Fá síðan
skatta af ofurþunga í þokkabót.
Ég þekki mörg dæmi, dapurleg,
um hlutskipti slíkra manna.
5. Skattlagning einstaklinga
er alltof grimm, sbr. lið 4.
Skgttalögin gera ekki ráð fyrir
heimilishaldi hjá slíkum
aðilum. Einstætt foreldri, með
börn yfir 16 ára aldri, er illa
statt skattalega.
Hér að ofan hefi ég nefnt
atriði, sem koma í hugann, en
finna má fleiri. Þessi ofan-
greindu atriði miða einungis i
„réttlætisátt." Þá á ég við að
skattgreiðslum sé skipt réttlát-
lega niður á almenning. Ég
sleppti hinum margumrædda
vaxtafrádrætti viljandi. Rétt-
lætið er nefnilega vandfundið
þar sem víðar. Afnám eða tak-
mörkun vaxtafrádráttar er
þjóðhættulegt fyrirbæri, sem
að öðru óbreyttu gæti leitt til
fjöldagjaldþrots almennra
skattþegna, sem dansað hafa
Hrunadansinn með verðbólgu-
gyðjunni.
Tillögur mínar um framan-
greind atriði varðandi almenna
skattaþegna eru einfaldar:
1. Skattur af tekjum sem
hrökkva rétt fyrir nauð-
þurftum verði felldur niður.
Þetta nær að sjálfsögðu til
tekjuútsvars einnig.
2. Barnafjöldi ákvarði skatt-
fríðindi útivinnandi eigin-
kvenna. Sjá síðar í kaflanum
um frumvarpið.
3. Jöfnuð verði aðstaða leigj-
enda gagnvart húseigendum,
t.d. með húsaleigufrádrætti.
4. Eiginmenn sem skilja, og
lenda i miklum fjárútlátum, fái
skattívilnun tímabundið, til
þess að rétta við fjárhaginn.
5. Tekið sé aukið tillit til
heimilishalds einstaklinga, s.s.
menntunar barna yfir 16 ára
aldri. Einstaklingar eru skatt-
píndir í dag.
Þá víkur sögunni að þeim
aðilum, sem sennilega eiga
„sök“ á þeirri óánægju, sem
flæddi yfir landið síðastliðið
sumar, en það eru einstaklingar
með atvinnurekstur. í augum
almennings eru slikir menn
orðnir að ,,skattleysingjum,“
„skattsvikurum" og öllu þaðan
af verra. Almenningur krefst
aðgerða gegn „ósómanum."
Hér er rétt að staldra við.
Ekki má gleymast, að skv.
skattalögum eru öll útgjöld,
sem ganga til að afla tekna og
tryggja þær, frádráttarbærar
hjá slikum aðilum. Hvað er það,
sem veldur þvi að þessir menn
geta unnið hverja orrustuna á
fætur annarri?
1. Að tekjur séu ekki allar
tiundaðar?
2. Að útgjöld séu oftalin, og
nettótekjur því lægri en þær
eiga að vera?
3. Að frádráttarheimildir séu
of miklar?
4. Að tap sé á rekstrinum?
Um 1. Allir þeir, sem sjálf-
stæðan atvinnurekstur stunda
eru bókhaldsskyldir. Þvi er
ekki að leyna, að ýmis starfsemi
er þess eðlis, að erfitt er fyrir
skattyfirvöld að sanna meiri
eða minni tekjur ef bókhald er
fyrir hendi. Sé ekkert bókhald
fyrir hendi. verður sönnunar-
byrðin skattþegnsins, og hann
verður berskjaldaður fyrir
áætlunum skattyfirvalda. Þetta
eru skattsvik í sinni einföld-
ustu mynd, en kannski jafn-
framt erfiðustu mynd fyrir
skattyfirvöld. Þau verða að
grundvalla sínar áætlanir á
gögnum, sem gera áætlun
sennilega. Ymis refsiákvæði
skattalaga eiga að fyrirbyggja
hugsanleg skattsvik.
Um 2. Séu útgjöld oftalin hjá
skattþegni kemur slíkt oftast í
ljós við endurskoðun og tekjur
eru slðan hækkaðar. Hinsvegar
er oft erfitt um vik. Ég nefni
sem dæmi fæðiskostnað skip-
verja í útgerð. í þeim lið kann
að felast heimilishald útgerðar-
mannsins. Annað dæmi: Launa-
greiðslur atvinnurekanda til
aðila, sem vinnur eitthvað, sem
á ekkert skylt við reksturinn.
Svona mætti lengi telja. Hér
ríður mest á skattyfirvöldum,
þ.e. dugnaði þeirra.
Um 3. Að frádráttarheimild-
ir séu of miklar hjá atvinnurek-
andanum. Það er þetta atriði
sem, að minu áliti, er
mergurinn málsins, varðandi
þennan hóp skattþegna. Ég
nefni fyrningarheimildir, án
tillits til þarfar. M.ö.o. Rekir þú
nægilega dýrt atvinnutæki, er
öruggt að þú skilar reiknings-
legu tapi vegna afskrifta, á
sama tíma sem tækið hækkar í
verði vegna verðbólgu. Fylgis-
menn fyrninga segja alltaf það
sama:
Við verðum að fá að fyrna,
vegna þess að ný tæki kosta
meira í dag en í gær. Önnur
frádráttarheimild, sem mér
finnst óréttlát hjá þessum
aðilum er vaxtafrádráttur, sem
stafar af hreinum
„spekulations" fjárfestingum.
Ég hefi séð vaxtafrádrátt hjá
slíkum aðila upp á 5 milljónir
króna. Hér mætti koma ,,þak“
án alvarlegra afleiðinga fyrir
„almenning."
Um 4. Þessi möguleiki, þ.e. að
raunverulegt tap sé á rekstri,
er því miður algengur. Það er
þessi hópur skattþegna, sem á
nú í vök að verjast ef frum-
varpið verður óbreytt að lögum.
Þeir skulu borga skatt af tap-
inu, til þess að fullnægja rétt-
lætinu. Það hefði einhverntíma
þótt saga til næsta bæjar, að
hægri stjórn stæði að slíkri
lagasetningu.
Tillögur minar varðandi
einstaklinga með atvinnu-
rekstur eru þessar:
Dregið sé verulega úr fyrn-
ingarheimildum, og fyrningar
alls ekki leyfðar, þegar þær or-
saka nettótekjur, sem eru lægri
en meðallaun af skattskyldum
atvinnurekstri. Sett sé þak á
vaxtafrádrátt, sem talist geti
eðlilegt eftir atvinnugrein.
Þetta mætti vera háð mati
skattstjóra. Enn mætti hugsa
sér sérstaka skattprósentu, sem
legðist á tekjur fyrir afskriftir.
Rétt er að geta þess varðandi
þennan hóp skattþegna, að
hann er innan við 10% af skatt-
þegnum, og því ætti eftirlit að
geta beinzt í auknum mæli að
honum.
Að lokum skal vikið að fyrir-
tækjum og skattalegum
aðbúnaði þeirra skv. núgild-
andi lögum. Fyrirtæki hafa
ekki verið til umræðu, að heitið
geti í sambandi við nýja laga-
frumvarpið. Þó hefur Alþýðu-
bandalagið haft miklar áhyggj-
ur af skattleysi fyrirtækja
undanfarin ár, og birt langa
lista með nöfnum þeirra. Það
hefur verið mér undrunarefni
hversvegna Alþýðubandalagið
beitti sér ekki fyrir skattalaga-
breytingu, til að ná þessu mark-
miði sínu, þegar það átti aðild
að rikisstjórn. Strax eftir valda-
töku Vinstristjórnar hófst
„leiðrétting" á skattalögum
Viðreisnarstjórnarinnar, og leit
sú hugarsmíði dagsins ljós í 1.
nr. 7/1972. Skattar voru lagðir
á þrisvar eftir þeim lögum á
valdatima Vinstristjórnar, en
skattleysið rann ekki upp fyrir
Ragnari Arnalds fyrr en núver-
andi stjórn tók við. Þessu var
skotið inn til fróðleiks.
Að ýmsu leyti gildir það sem
sagt var að framan um einstakl-
inga með atvinnurekstur um
félög. Fyrningarheimildir eru
of rúmar, sérstaklega varðandi
möguleika á frestun skattalagn-
ingar á söluhagnaði. Mönnum
hættir þó oft til, að einblína á
tekjuskatt, þegar rætt fer um
skattlagningu fyrirtækja. Ég
vil vekja athygli á fáránlegum
skatti, sem nefnist aðstöðu-
gjald, og greitt er án tillits til
afkomu. Þá má nefna öll launa-
tengdu gjöldin. Mýmörg dæmi
eru um það að fyrirtæki borgi
meir en 100% tekna sinna í
skatta. Það þætti súrt hjá
einstaklingi.
Það sem ég tel brýnast í skatt-
lagningu fyrirtækja er tvímæla-
laust aukin skattlagning sam-
vinnufélaga. Sérréttindi þess-
ara samtaka eiga engan rétt á
sér i nútímaþjóðfélagi, þegar
fyrirtæki eiga i harðri sam-
keppni innbyrðis. Samvinnu-
félögin hafa skilað sínu hlut-
verki með sóma, og eru merkur
þáttur í sjálfstæðisbaráttu ís-
lendinga. í dag er Samvinnu-
hreyfingin nafnið tómt og S.Í.S.
auðhringur, sem hagnast
skattalega á kostnað almenn-
ings í Iandinu.
Varðandi skattlagningu fyrir-
tækja er ekki úr vegi, að benda
á mögpleika, sem gæti tryggt
atvinnurekstrinum það fjár-
magn, sem hann þarfnast. í
stað varasjóðstillags komi fjár-
festingarsjóðstillag, sem
undanþegið sé tekjuskatti, en
þurfi að greiðast í peningum i
fjárfestingarsjóð. Svíar hafa
skapað milljarðasjóði á þennan
hátt, sem gera eðlilega fjárfest-
ingu auðvelda hjá fyrirtækjum.
Góð skattalög
þurf a að
vera réttlát
— það eru núgildandi skattalög ekki