Morgunblaðið - 12.05.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. MAÍ 1977
Gunnar Thoroddsen, iðnaðarráðherra:
VERULEGAR umræður urðu á fundum Alþingis síðustu dagana fyrir
þingiausnir um frumvarp til laga um Járnblendiverksmiðju I Hval-
firði. Við afgreiðslu frumvarpsins I efri deild lagði meirihluti iðnaðar-
nefndar, Steingrímur Hermannsson, Albert Guðmundsson, Þorvaldur
Garðar Kristjánsson, Ingi Tryggvason og Eggert G. Þorsteinsson og
Jðn G. Sólnes með fyrirvara, til að frumvarpið yrði samþykkt en
minnihluti nefndarinnar, Stefán Jónsson. lagði til að það yrði fellt.
Gagnrýndu þingmenn Alþýðubandalagsins I deildinni byggingu verk-
smiðjunnar og sagði Stefán Jónsson I áliti sfnu, að hér væri um að
ræða fjárglæfrafyrirtæki, raforkusala Landsvirkjunar til verksmiðj-
unnar yrði óhagstæð og undir framleiðslukostnaði. Þá sagði Stefán, að
gefið hefði verið út starfsleyfi til verksmiðjunnar sem fullnægði ekki
þeim kröfum sem Heilbirðgiseftirlit rfkisins og Náttúruverndarráð
gerðu til hollustu hátta og umhverfisverndar slfkra fyrirtækja.
Ragnar Arnalds flutti tillögu um rökstudda dagskrá þess efnis að
ekki væri grundvöllur til byggingar þessarar verksmiðju og þvf tæki
deildin fyrir næsta mál á dagskrá. Studdi Ragnar tillögu sfna 12 liðum.
Þá fluttu þingmennirnir Stefán Jónsson og Ragnar Arnalds tillögur
um að fram færu leynilegar kosningar meðal fbúa nágrannasveitar-
félaga verksmiðjunnar og yrði niðurstaða þeirrar atkvæðagreiðslu
með þeim hætti að fbúarnir vildu ekki verksmiðjuna þá kæmu lögin
um hana ekki til framkvæmda.
Gunnar Thoroddsen, iðnaðarráðherra, svaraði gagnrýni og athuga-
semdum þingmanna Alþýðubandalagsins f ræðu við 3. umræðu um
frumvarpið og fer ræða Gunnars hér á eftir:
Aðild sveitar-
félaganna að
hafnargerð á
Grundartanga
felur í sér af-
stöðu og sam-
þykki þeirra
ENGIN STÓRIÐJA GEGN
VILJA HEIMAMANNA
Þetta mál, járnblendiverk-
smiðja á Grundartanga, hefur nú
verið rætt meira á Alþingi. heldur
en flest önnur mál, sem verið
hafa til meðferðar á seinni árum.
Á Alþingi 1974— ‘75 urðu langar
og ítarlegar umr. um málið og nú
aftur á þessu þingi. Ég ætla ekki
að lengja þær að ráði. Varðandi
það sem fram hefur komið í þess-
ari deild, vil ég sérstaklega vísa
til ræðu framsögumanns meiri-
hluta iðnaðarnefndar, Steingríms
Hermannssonar, sem svaraði með
skýrum rökum ýmsum þeim
ádeilum, sem þingmenn Alþýðu-
bandalagsins hafa haldið uppi.
Mér þykir hlýða að svara fyrir-
spurnum, sem beint var til mín,
og vil ég þá fyrst víkja að fyrir-
spurn síðasta ræðumanns, Ragn-
ars Arnalds, efnislega á þá leið,
hvers vegna ég ætli ekki að
standa við fyrri yfirlýsingar, sem
ég hafi gefið Eyfirðingum um, að
gegn vilja heimamanna yrðu stór-
iðjufyrirtæki ekki sett á fót.
Þingmenn Alþýðubandalagsins
hafa rangfært í báðum deildum
og í Sameinuðu þingi ummæli
mín og er þó í lófa lagið að fletta
þeim upp í Alþingistíðindum.
Þessi ummæli, sem þeir hafa í
huga, eru í 14. hefti umræðuparts
Alþingistíðinda, dálki 2005, í um-
ræðum í Neðri-deild 10. febr. Þar
er rætt um hugmyndir um álver í
Eyjafirði. Jónas Árnason, 5. þing-
maður Vesturlands hafði fagnað
þvi mjög I ræðu, að Eyfirðingar
hefðu risið upp gegn byggingu
álvers þar nyrðra og sagði, að
þetta hefði dugað, „stjórnvöld sáu
að sér.“ Ut af þessu fórust mér
orð á þessa lund með leyfi hæst-
virts forseta:
„Hvaða stjórnvöld voru það sem
sáu að sér eða gáfust upp á ein-
hverjum áformum? Ekki ég. Ég
hef aldrei látið í ljós neinar sér-
stakar óskir eða áform um að reist
yrði álver í Eyjafirði. Ég hef
þvert á móti, þegar farið var að
ræða um þetta nýlega opinber-
lega lýst því yfir, að það yrði ekki,
meðan ég sæti í þessu embætti,
byggt álver þar gegn vilja heima-
manna.“
ÓSKIR UM ATKVÆÐA-
GREIÐSLU ÞURFA AÐ KOMA
Á EÐLILEGUM TÍMA
Þessi voru mín orð og við þau
verður að sjálfsögðu staðið. Það
er algerlega heimildarlaust, þeg-
ar þingmenn halda því fram, að
ég ætli ekki að standa við þau orð,
sí-m ég hafi viðhaft á Alþingi 10.
:rebrúar, þar sem ég vilji ekki
leyfa íbúum nokkurra hreppa í
Borgarfjarðarsýslu að greiða
atkv. um þetta mál. Ég vil taka
það fram, að ég er sama sinnis um
stóriðjuver annars staðar á
landinu eins og í Eyjafirði. Ég
hefði verið því fylgjandi, að at-
kvæðagreiðsla færi fram meðal
heimamanna um verksmiðjuna á
Grundartanga, ef þær óskir hefðu
komið fram á eðlilegum tíma.
ENGIN ÓSK UM
ATKVÆÐAGREIÐSLU í 4 ÁR
En þetta mál hefur verið til
umræðu í fjögur ár. Það byrjaðí I
tíð vinstri stjórnarinnar eins og
kunnugt er, það er sameiginlegt
málefni núverandi og fyrrverandi
ríkisstjórnar. Eftir að núverandi
stjórn var mynduð tóku tveir ráð-
herrar sig til I desembermánuði
1974 og boðuðu fund að Leirá I
Leirár- og Melasveit til þess að
kynna málið fyrir heimamönnum.
Fyrirrennari minn í embætti, sem
hafði á þriðja ár fengist við undir-
búning þessarar verksmiðju,
hafði aldrei haft fyrir því að
kynna málið heimamönnum, þó
að hann hafði ákveðnar tillögur
og tilbúinn samning og lagafrum-
varp um málið. Á þessum fjórum
árum hefur engin sveitarstjórn á
þessu svæði nokkurn tíma óskað
eftir atkvæðagreiðslu heima-
manna um málið, engin hrepps-
nefnd, ekki bæjarstjórn Akra-
ness, ekki sýslunefnd. Hér hafa
ekki borist neinar óskir eða uppá-
stungur um atkvæðagreiðslu. Það
er fyrst sett fram ósk um at-
kvæðagreiðslu fyrir um það bil
viku, eftir að málið hefur verið á
döfinni í fjögur ár, eftir að búið
er fyrir tveimur árum að fjalla
um málið á Alþingi, og setja lög
um byggingu þessarar verk-
smiðju óg eftir að málið hefur nú
verið vikum saman til meðferðar i
Alþingi. Það er ekki hægt að taka
það alvarlega á siðustu stund,
þegar eftir er lokaafgreiðsla í
seinni deild og örfáir dagar eftir
af þinghaldi, að þá fyrst séu born-
ar fram kröfur um það, að nú
þurfi að fara fram atkvæða-
greiðsla meðal heimamanna. Að
biða með það í fjögur ár að láta
uppi slíkar óskir bendir ekki til
þess, að mögnuð andstaða hafi
verið gegn þessu máli, enda er
lika flest, sem bendir í aðra átt.
Frá sveitarstjórnum hafa mér
engar ályktanir borist um þetta
mál utan frá einni og það er
bæjarstjórn Akraness, sem sam-
þykkti í desember 1974 eindregin
meðmæli með verksmiðjunni á
Grundartanga og skoraði á ríkis-
stjórn og Alþingi að samþykkja
frumvarpið. Sú áskorun var sam-
þykkt með 8:1 atkvæðum,- Nú í
gær hefur þessi áskorun verið
ítrekuð, einnig með 8:1 atkvæðum
Gunnar Thoroddsen
í bæjarstjórn Akraness, og það er
skorað eindregið á Alþingi að
samþykkja frumvarpið um járn-
blendiverksmiðjuna fyrir þing-
lausnir. Þær fjórar hreppsnefnd-
ir, sem nú eru nefndar í þessu
sambandi, hafa ekki sent neina
áskorun, hvorki andmæli gegn
verksmiðjunni né kröfur um at-
kvæðagreiðslu. Þvert á móti hef-
ur margt bent 'til þess að íbúar á
þessum slóðum og sveitarstjórnir
væru ekki andvígar verksmiðj-
unni.
EIGENDUR KLAFASTAÐA
SELJA LAND
UNDIR VERKSMIÐJUNA
Eitt það fyrsta sem þurfti að
gera veturinn 1974—5 var að að
kaupa land fyrir verksmiðjuna.
Einhverjir höfðu haft það við orð,
að e.t.v. væri rétt að taka það
land, sem þarna þyrfti, eignar-
námi. Ég aftók það með öllu, held-
ur yrði að sjálfsögðu að leita
samninga. Og samningar tókust
við eigendur jarðarinnar Klafa-
staða í Skilmannahreppi um að
þeir seldu 80 hektara landspildu
úr landinu undir járnblendiverk-
smiðjuna á Grundartanga. Kaup-
samningur er dagsettur 16. apríl
1975 og undirritaður af eigendun-
um þremur, Kristmundi Þor-
steinssyni, Ástu Þorsteinsdóttur
og Guðmundi Þorsteinssyni. Um-
samið kaupverð var 7.2 millj. fyr-
ir landið og 6 millj. kr. fyrir hafn-
araðstöðu. Auk þess er ákveðið,
að eigendur jarðarinnar veita
ríkissjóði forkaupsrétt að þeim
hluta Klafastaða, sem ekki er
seldur með þessum kaup-
samningi.
Þessi samningur er gerður af
fúsum og frjálsum vilja. Á þenn-
an kaupsamning skrifar fyrir
hönd hreppsnefndar Skilmanna-
hrepps, Sigurður Sigurðsson odd-
viti, þar sem hann hafnar fyrir
hönd hreppsins forkaupsrétti á
þessari landspildu úr landi Klafa-
staða. Ekki ber nú þessi samn-
ingsgerð og afsal forkaupsréttar
af hálfu hreppsnefndar vott um
„magnaða andstöðu“ þessa fólks
gegn verksmiðjunni.
ÖLL SVEITARFÉLÖGIN
STANDA AD
HAFNARGERÐ
í sambandi við verksmiðjuna
þarf að byggja höfn. Hafnargerð á
Grundartanga er einn þáttur
verksmiðjumálsins. Það hefur
verið komið á fót hafnarnefnd,
sem á að sjá um byggingu þessar-
ar hafnar og það hefur verið gerð-
ur sameignarsamningur um höfn
við Grundartanga. Hverjir eru nú
aðilar að þessum hluta járn-
blendimálsins, þ.e.a.s. höfninni?
Það er hreppsnefnd Hvalfjarðar-
strandahrepps, þar skrifar undir
oddvitinn Guðmundur Brynjólfs-
son, það er hreppsnefnd Innri-
Akraneshrepps, undirritað af
Antoni Ottesen, hreppsnefnd
Leirár- og Melasveitar, undirritað
af Bergþóri Guðmundssyni,
hreppsnefnd Skilmannahrepps,
þar sem Grundartangi liggur,
undirritað af oddvita, Sigurði Sig-
urðssyni, bæjarstjórn Akranes-
kaupstaðar, undirritað af bæjar-
stjóranum Magnúsi Oddssyni, og
fyrir aðra hreppa Borgarfjarðar-
og Mýrasýslna sýslumaðurinn Ás-
geir Pétursson.
Eru nú líkur til þess, ef and-
staða gegn Grundartangaverk-
smiðjunni hefur verið mögnuð og
mergjuð í þessum hreppum, að
allar hreppsnefndirnar skrifuðu
undir samning um að standa að
byggingu hafnarinnar, sem er lið-
ur í byggingu verksmiðjunnar?
Ég held að það hljóti að liggja
ljóst fyrir, að með þetta í huga var
ekki ástæða fyrir stjórnvöld til
þess að ætla, að heimamenn væru
andvígir þessari verksmiðju. Ef á
þessum tíma hefðu komið fram
óskir eða kröfur um atkvæða-
greiðslu heimamanna, hafði ég
beitt mér fyrir því, að hún færi
fram.
Þegar um slík mál er að ræða,
þá er spurningin: Hverjir eru
„heimamenn"? Eru það íbúar í
þeim hreppi, þar sem verksmiðj-
an á að risa? Það er Skilmanna-
hreppur, þar eru kjósendur á
kjörskrá eftir síðustu skýrslum 64
að tölu. Menn hafa ekki talið að
ætti eingöngu að telja þá aðila að
þessu máli, heldur virðast till.
uppi um, að fjórir hreppar ættu
að þessu að standa: Skilmanna-
hreppur, Innri-Akraneshreppur,
Hvalfjarðarstrandarhreppur og
Leirár- og Melasveit. í þessum
hreppum samtals eru 327 kjós-
endur.
ALÞVÐUBANDALAGIÐ
NEITAR MEIRIHLUTA
BORGFIRÐINGA
UM ATKVÆÐISRÉTT
Aðrir hafa talið eðlilegra, ef
atkvæðisgreiðsla ætti að fara
fram, að íbúar Borgarfjarðarsýslu
ættu þar hlut að og enn fremur
Akraneskaupstaður, sem liggur
nokkra km frá Grundartanga. í
Borgarfjarðarsýslu eru 828
manns á kjörskrá og í Akranes-
kaupstað rúmlega 2500. En inn i
þessar umræður hefur það bland-
ast, að tveir hreppar sunnan Hval-
fjarðar eigi hér einnig að hafa
áhrif á, Kjalarnes- og Kjósar-
hreppur. Ef ætti að fara fram
atkvæðisgreiðsla meðal heima-
manna, þá verður að gera sér
grein fyrir því, hverjir það eru
sem mættu greiða atkvæði og þa
væri ekki fjarri sanni að álita, að
það væru íbúar Borgarfjarðar-
sýslu, Akraness og Kjósar- og
Kjalarneshreppa. Ég þykist vita
það — ég veit það raunar, að þeir
þingmenn, sem hafa verið að berj-
ast fyrir þessari atkvæðisgreiðslu
hefðu engan áhuga á atkvgr., ef
hún ætti að ná til allra þessara
íbúa. (Stefán Jónsson: Jú, jú).
Hvers vegna flytja þingmenn þá
tillögu um það hér í þessari deild,
að það séu einungis fjórir sveita-
hreppar, sem eigi að hafa atkvæð-
isrétt? Þessir þingmenn segja, að
ríkisstjórnin neiti íbúunum um
það að mega segja álit sitt. Þessir
þingmenn ætla að neita öllum
öðrum íbúum Borgarfjarðar og
íbúum Kjarlarness, Kjósar og
Akraness um atkvæðisrétt. Þeir
vildu svipta allt þetta fólk at-
kvæðisrétti um þessa verksmiðju.
Það getur verið að þeir hrökkvi
við núna, þegar ég bendi þeim á
þessa yfirsjón þeirra. Það ber vott
um það, hvílíkt áróðursbragð og
blær er á þessu öllu saman, að
þessir þingmenn, sem dag eftir
dag berja sér á brjóst og þykjast
vera þeir einu sönnu fulltrúar
lýðræðis og þjóðarviljans að þeir
ætla að svipta meginhlutann af
íbúunum á öllu þesssu svæði at-
kvæðisrétti. Það eru engir aðrir
en rúmlega 300 manns, kjósendur
í fjórum hreppum, sem áttu að fá
þennan atkvæðisrétt, en yfir 3
þúsund kjósendur átti að útiloka.
Þeir reyna kannski að leiðrétta
þetta eftir á, þegar búið er að
benda þeim á vitleysurnar. En
menn, sem þannig hafa sér í til-
löguflutningi, eiga ekki að vera að
geipa um það, að þeir séu hinir
einu, sönnu fulltrúar lýðræðjs,
sem vilji taka tillit til vilja fólks-
ins.
Ég vil undirstrika það, að hefðu
óskir um atkvæðagreiðslu meðal
heimamanna komið fram á eðli-
legum tíma, áður en málið er svo
langt komið eins og nú er, þá
hefði verið sjálfsagt að taka það
til greina. En hitt er auðvitað ekki
hægt að taka alvarlega, þegar
þetta er sett fram nokkrum dög-
um áður en á að afgreiða málið
endanlega á Alþingi.
ÁÆTLANIR Á
FÖSLKUM FORSENDUM
Ragnar Arnalds, sem talaði hér
a.m.k. að verulegu leyti mál-
efnalega, vék m.a. að arðsemi
verksmiðjunnar og taldi, að þetta
væri glæfrafyrirtæki, sem væri
fyrirsjáanlegúr taprekstur á. Ég
hélt, að þessi þingmaður hefði nú
fengið nokkra reynslu af því í
sambandi við fyrirtæki, þar sem
hann er í stjórn, Kröfluvirkjun,
hversu hægt er að búa til alls
konar útreikninga með þvi að
smíða sér margvíslegar forsend-
ur. Við þekkjum það báðir, hvern-
ig sumir hafa gert áætlanir t.d.
um hvílikt glæfrafyrirtæki
Kröfluvirkjun sé, með því að búa
sér til þær forsendur í fyrsta lagi,
að virkjunin eigi að greiðast upp
að fullu, allur stofnkostnaður, á
6—7 árum, sem mundi líklega
vera einsdæmi i veröldinni, í öðru
lagi að sáralítið seljist fyrstu árin
af þvi rafmagni, sem hún á að
framleiða. Með þeim hætti er
hægt að fá það fram um hvaða
virkjun, sem er að hún verði
baggi á þjóðfélaginu og raforku-
verðið frá slíkri virkjun hljóti að
vera óviðráðanlegt. Ég nefni
þetta vegna þess að sömu aðferðir
eru notaðar hér í sambandi við
arðsemi járnblendiverksmiðjunn-
ar. Og að sumu leyti er beitt hér
verri vinnubrögðum. Þjóðhags-
stofnun hefur verið fengin til
þess af fulltrúa Alþýðubandalags-
ins í Neðri-deild að reikna út arð-
semi eða afkomu verksmiðjunnar,
á forsendum, sem þingmaður Al-
þýðubandalagsins hefur búið til.
Með þeim hætti hefur það komið
út, að verulegur halli sé á rekstri
þessarar verksmiðju og svo er því
flaggað á Alþingi og í fjölmiðlum,
að Þjóðhagsstofnun hafi áætlað
að geysilegur halli yrði á þessari
verksmiðju.
Fyrir nokkrum árum hafði fisk-
verð hrapað svo niður, það var
árið 1969, sem verðið á þorsk-
blokkinni var komið niður undir
20 cent fyrir pundið á Bandaríkja
markaði. Nú í dag er það yfir 90.
Það er alveg eins með íslenska
fiskinn eins og með margar aðrar
vörur, iðnaðarvörur líka, að verð-
ið, markaðurinn gengur í öldum.
Með því að taka lægsta verð sem
þekkist á einhverjum tíma, ekki á
heilu ári, heldur á einhverjum
hluta úr ári, þá býst ég við, að það
sé hægt með því að dauðadæma
hyern atvinnuveg, og hvert fyrir-