Morgunblaðið - 15.05.1977, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. MAl 1977
13
25 ár frá útfærslunni í 4 sjómílur:
„Sjálfsvörn smáþjóðar, sem
á líf sitt og frelsi að verja”
• Tuttugu og fimm ár eru i dag
liðin frá því að íslenzk fiskveiði-
lögsaga var í fyrsta sinn færð út,
úr þremur milum i fjórar, um-
hverfis allt landið. Þá gekk í gildi
reglugerð, sem sett hafði veri
hinn 19. apríl 1952 um útfærsln
fiskveiðilögsögunnar umhverfis
ísland. Þótt útfærslan hafi ekki
verið meiri en sem nam einni
sjómilu, voru þó áhrif hennar
meiri en þessi eina míla fól í sér,
því að við útfærsluna lokuðust
allir flóar og firðir landsins á
sama hátt og gerzt hafði tveimur
árum áður fyrir Norðurlandi. Al-
gjör samstaða var með íslending-
um um þessa útfærslu þá sem
endranær.
Upphaf þessa máls var að að
tilhlutan ríkisstjórnar Ólafs
Thors var löggjöfin um visinda-
lega verndun fiskimiðanna sett
árið 1948. Lögn heimiluðu ríkis-
stjórn að ákveða friðunarsvæði
eða verndarsvæði hvar sem var
við strendur landsins innan tak-
marka landgrunnsins. Jafnframt
hafði ríkisstjórn tslands á valdi
sínu að setja reglur um hagnýt-
ingu svæðanna. Ákvörðun þessi
sló þvi föstu, að íslendingar skip-
uðu sér í flokk þeirra þjóða, sem
töldu að miða bæri fiskveiðilög-
söguna við landgrunnið. Þetta var
i raun ekki skrítið, þar sem land-
grunn íslands er afmarkaðra
svæði en landgrunn nokkurs ann-
ars lands.
Fyrsta aðgerð ríkisstjórnar ís-
lands eftir að landgrunnslögin
höfðu verið sett var framkvæmd
hinn 1. júni 1950, en þá voru
fiskveiðitakmörkin úti yfir
Norðurlandi færð út frá Horni að
Langanesi. Voru þá settar grunn-
línur og fjörðum og flóum lokað
og mörkin frá grunnlínum ákveð-
in fjórar milur. Ekki var að þessu
sinni ráðizt i að færa út fiskveiói-
lögsöguna úr þremur I fjórar míl-
ur um hverfis allt landið, þar sem
fyrir Alþjóðadómstólnum í Haag
var mál Breta og Norðmanna
vegna sams konar breytinga í
Noregi og var þvi ákveðið að bíða
átekta niðurstaða dómsins. Niður-
staða dómsins varð svo sem kunn-
ugt er Norðmönnum í hag og því
gátu íslendingar farið að hugsa
sér til hreyfings í fiskveiðivernd-
unarmálum.
Eins og áður segir var reglu-
gerðin síðan sett 19. april 1952 og
kvað hún á um framkvæmd út-
færslunnar hinn 15. maí sama ár.
Sama dag og reglugerðin var gef-
in út flutti Ólafur Thors þáver-
andi atvinnumálaráðherra ávarp
til þjóðarinnar í útvarp. Ólafur
sagði m.a.: „Það er að vonum, að
margir muni nú spyrja, hverra
undirtekta sé að vænta frá öðrum
þjóðum út af þessum ráðstöfun-
ÓLAFUK THORS
Ásgeirsson og séra Bjarni Jóns-
son kepptu um hylli kjósenda.
Næstu daga á eftir birtast síðan
í Morgunblaðinu fréttir af viðtök-
um útfærslunnar erlendis og eru
þær yfirleitt á forsíðu blaðsins
þriggja dálka. Stórmálið, land-
helgismálið, fær þó ekki i augum
blaðamanns nú nógu verðugan
sess. Á það verður þó að líta, að
þeir, sem skrifuðu fréttir
Morgunblaðsins árið 1952, vissu
ekki hvað slik útfærsla bar í
skauti sér og hvílika harðneskju
aðrar þjóðir sýndu íslendingum í
þessu lifshagsmunamáli þeirra.
Árið 1901 gerðu dönsk stjórn-
völd sérstakan samning við Breta
þess efnis að ekki skyldi gilda
gagnvart þeim stærri landhelgi
sagði Ólafur Thors í ávarpi til þjóðarinn-
ar við fyrstu útfærslu fiskveiðilögsögunnar
um íslendinga. Um það er bezt að
fullyrða sem minnst á þessu stigi
málsins, enda ekki að því leyti
ástæða að hafa um það miklar
bollaleggingar, þvi að íslendingar
eiga um ekkert að velja í þessu
máli. Síminnkandi afli islenzkra
skipa bregður upp svo ótviræðri
og geigvænlegri mynd af fram-
tíðarhorfum íslenzkra fiskveiða,
ef ekkert verður aðhafzt, að það
er algjörlega óhætt að slá því
tvennu föstu:
1. að enginn íslenzk ríkisstjórn
er í samræmi við islenzkan
þjóðarvilja og þjóðarhagsmuni,
nema hún geri ráðstafanir til þess
að vernda islenzk fiskimið.
2. að þess er enginn kostur, að
Islendingar fái lifað menningar-
lifi i landi sínu, nema þv aðeins að
þær verndunarráðstafanir komi
að tilætluðum notum.
Aðgerðir íslenzkra stjórnvalda i
þessu máli eru sjálfsvörn smá-
þjóðar, sem á líf sitt og frelsi að
verja. Að dómi ríkisstjórnarinnar
byggjast þær auk þess á lögum og
rétti. í heimi samstarfs og vinar-
hugs ættu Islendingar að mega
treysta því að málstaður þeirra
verði skoðaður með sanngirni.
Það nægir Islendingum, ella er að
taka því sem að höndum ber.“
I blöðum frá þessum tíma, fer
ekki mikið fyrir frásögnum af
þessum merka atburði. Daginn,
sem undirritun reglugerðarinnar
fór fram, var hvergi minnzt á það
i blöðum, en hins vegar var þess
getið í eins dálks frétt í Morgun-
blaðinu hinn 14. maí, að á morgun
eins og það er orðað, verði land-
helgin færð út í fjórar milur.
Dægurmálið þetta ár, sem allt
virtist snúast um, voru forseta-
kostningar, þar sem þeir Ásgeir
við Island en 3 milur. Þessi samn-
ingur gilti um mörg ár eða til 3.
október 1951. Árið 1946 hófst
undirbúningur að útfærslu land-
helginnar. Þá var að tilhlutan
Ólafs Thors, þáverandi forsætis-
og utanríkisráðherra, ráðinn
þjóðarréttarráðunautur í þjón-
ustu ríkisstjórnarinnar, Hans G.
Andersen, sem fyrst og fremst
skyldi vinna að undirbúningi að-
gerða af íslands hálfu við út-
færslu fiskveiðilögsögunnar. Hef-
ur hann allar götur siðan verið
helztur ráðunautur íslenzkra
stjórnvalda i þessum mikilvæga
málaflokki. Jóhann Þ. Jósefsson,
sjávarútvegsráðherra i ríkisstjórn
Stefáns Jóhanns Stefánssonar,
hafði forgöngu um fyrsta skrefið
til útfærslu fiskveiðilandhelginn-
ar, sem stigið var með setningu
laga frá 5. apríl 1948 um vísinda-
lega verndun fiskimiða land-
grunnsins, landgrunnslögin svo-
kölluðu. Löngu áður hafði þessi
sami stjórnmálamaður beitt sér
fyrir þvi meðan Danir önnuðust
enn vörzlu fiskveiðilandhelginn-
ar, að Vestmannaeyingar keyptu
björgunar- og gæzluskipið Þór,
sem varð fyrsta strandgæzluskip
tslendinga og upphafið að land-
helgisgæzluflota þjóðarinnar.
Síðari hluta árs 1948 fluttu svo
þrír þingmenn Sjálfstæðisflokks-
ins, þeir Jóhann Hafstein, Sigurð-
ur Bjarnason og Gunnar Thorodd-
sen, þingsályktunartillögu um
landhelgisgæzluna og stækkun
landhelginnar. Þingmennirnir
Hermann Jónasson og Skúli Guð-
mundsson fluttu fyrstir formlega
tillögu á Alþingi um uppsögn
samningsins við Breta frá 1901,
en það kom i hlut Bjarna Bene-
diktssonar þáverandi utanrikis-
ráðherra síðla árs 1949 að segja
samningnum upp og féll hann úr
gildi eins og áður er vikið að 3.
október 1951.
En úr ráði varð að fresta frek-
ari aðgerðum samkvæmt land-
grunnslögunum þar til sýnt væri
hvernig málin færu fyrir Haag-
dómstólnum, þar sem mál Norð-
manna og Breta var til meðferðar.
I janúar 1952 fóru siðan fram
viðræður milli Breta og Islend-
inga. Af hálfu íslendinga tóku
þátt í þeim Ólafur Thors, Agnar
Kl. Jónsson og Hans G. Andersen.
Þá lagði Ólafur Thors fram eftir-
farandi yfirlýsingu:
„1. Samkvæmt beiðni brezku
ríkisstjórnarinnar frestaði is-
lenzka rikisstjórnin frekari
aðgerðum í sambandi við verndun
fiskimiða þar til vitað væri um
úrskurð Haagdómstólsins.
2. Lögfræðilegir ráðunautar
ríkisstjórnarinnar, bæði innlend-
ir og erlendir, telja nú að íslenzku
rikisstjórninni sé heimilt að taka
upp að minnsta kosti sams konar
reglur og Norðmenn. Þetta fyrir
Framhald á bls. 14
GUNNAR THORODDSEN
JÓHANN Þ. JÓSEFSSON
SIGURÐUR BJARNASON
HANSG. ANDERSEN
STEFAN JÓHANN stefAnsson
JÓHANN HAFSTEIN
HERMANN JÓNASSON
SKt'LI GUÐMUNDSSON
BJAR.NI BENEDIKTSSON
AGNARKL.JÓNSSON