Morgunblaðið - 03.06.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. JUNl 1977
Sverrir Hermannsson:
A GAGNVEGUM
A meðan Framsóknarflokk-
urinn hafði mjög litla fótfestu í
þéttbýli var það mikill siður
hans að væna Sjálfstæðisflokk-
ínn um að draga um of taum
bæja, og þó sér í lagi höfuð-
borgarinnar, á kostnað
strjálbýlis. Sjálfstæðisflokkur-
inn brýndi aftur á móti fyrir
landslýðnum nauðsyn sátta og
samlyndis og lagði áherzlu á þá
staðreynd, að hagur lands-
byggðar er hagur höfuðborgar
og gagnkvæmt.
Á síðari árum hefir Fram-
sóknarflokkurinn lagt mjög af
þennan sið sinn en á næslliðn-
um vikum virðist hann upptek-
inn af Morgunblaðinu og nú
með öfugum formerkjum. Að
vísu hafa yngstu menn í Sjáif-
stæðisflokknum stunið hátt
undir bákninu hin síðari árin
og ýmsir malarstrákar í þeirra
hópi haft margt við hina svo-
nefndu byggðastefnu að athuga
og framkvæmd hennar. Grein-
arhöfundur var fyrir skemmstu
í hópi ungra Sjálfstæðismanna
og hafði þá líka alltaf rétt fyrír
sér i öllu. Þess vegna tekur því
ekki aö iðka þrætubókarlist við
þá
Öðru máli gegnir þegar Mbl.
fer á flot og rær á þessi mið.
Þannig vill nefnilega lil að Mbl.
hefir Sjálfstæðisflokkinn nauð-
ugan viljugan í skiprúmi í öll-
um pólilískum róðrum og meir
aö segja þegar Mbl. fer með
himinskautum á kirkjumið þá
liggur Sjálfstæðisflokkurinn
undir jarðneskri ágjöf. Þaö
kann vel að vera að hin nýju <
mið reynist gjöful og gefi
flokknurn margt í hlut í þétt-
býli, en ekki er nú landi enn
náð, enda verður flokkurinn
sjálfsagt fyrst að skera frá sér
landsbyggöarlínuna áður en
lagst er á árar til lands meö
hinn aflann.
Með öfugum formerkjum
hefir Mbl. tekið upp gamla
Framsóknaráróðurinn. Nú heit-
ir það á siðum þess að strjálbýli
sé hyglað á kostnað þéttbýlis
suð-vesturhorns landsins.
Vissulega getum við byggða-
stefnumenn huggað okkur við
að í þessu felst viðurkenning á
að árangri höfum við náð. Hins
vegar er röksemdafærsla Mbl. í
þessum efnum á sandi byggð.
Mbl. hefir þó ekki uppgötvað
hina nýju stefnu. Það hafa örfá-
ir nærsýnismenn gert, sem
láta sig ekki varða um hag
alls flokksins, heldur einvörð-
ungu hvað falla kynni helzt í
geð því fólki sem þeir hyggjast
betla atkvæði hjá handa
sjálfum sér, í prófkjöri aðal-
lega. En ekki verður hlut-
ur Mbl. betri fyrir það aö
fara í smíðju til þröngsýnustu
afturhaldsafla flokksins, sem
ekkí sjá innfyrir Elliðaár eða
suður fyrir Kópavogslæk.
Þegar Mbl. ýtti úr vör og tók
stefnuna á hin nýju mið í leið-
ara i marz-lok mátti lesa úr
merkjaflöggum kuggsins að
Byggðasjóður, og lán hans til
landsbyggöar, bæri ábyrgð á að
útgerð hefir skroppíð saman i
Reykjavík á undanförnum ár-
um. Ennfremur að Suðurnesja-
menn mættu þess vegna sækja
sjó á fúadöllum og ryðkláfum.
Auðvitað byggjast slíkar full-
yrðingar á vanþekkingu. Reyk-
víkingar og Suöurnesjamenn
hafa unt langa hrið setið við
sama borö i Byggðasjóði í skipa-
kaupa- og byggingamálum og
aðrir landshlutar. Meir að segja
sat Reykjavik við betra borð en
flestir aörir í upphafi skuttog-
araaldar og getur stjórnarfor-
maður Ögurvíkur h.f. boriö
vitni um það. Ég læt hjá
líða að lýsa hvernig búið hefir
verið að útgerð í Reykjavík s.l.
áratug t.d. i samanburði við
fjölmarga staði í landinu.
Ekki fer meira fyrir þekking-
unni þegar vikið er að fisk-
vinnslu á þétlbýlissvæðinu. Að
vísu hefir Byggðasjóður ekki
annað henni með lánveitingum
á fimm ára starfstima sínum.
En vill Mbl. upplýsa hvers
vegna aðallánasjóður fisk-
vinnslu í Iandinu um áratugi,
Fiskveiðasjóður, hefi ekki gert
þaö heldur svo lag sé á? Undir-
ritaður kann enga skýringu á
því hvers vegna Fiskveiðasjóð-
ur hefir alls ekki annað fisk-
vinnslu á Suðurnesjum neitt
nálægt því sambærilega við
aðra landshluta. Að vísu er
margur þar í fiskvinnslu sem
kannski væri hæfari á öðrum
sviðum en matvælaframleiðslu,
en ekki getur það verið einhlil
skýring, þvi að fáum hefir verið
annaö sæmilega af sjóðnum.
Hins vegar hefði Mbl. gjarn-
an mátt leita sér upplýsinga um
að P'ramkvæmdastofnun ríkis-
ins hefir undanfarin tvö ár
undirbúið uppbyggingaráætlun
fiskiðnaðar fyrir Reykjanes og
Reykjavík. Á þessu ári er á
vegum stofnunarinnar veitt til
þess arna 100 millj. kr. og
stefnt að meiri fjárútvegun til
framkvæmda á svæðinu á
næstu árum.
Spurningin er, hvort ekki
hefði verið hyggilegra fyrir
Mbl. að hinkra við með að leysa
landfestar þar til lokið er rann-
sókn, sem nú stendur fyrir dyr-
um á vegum Álþingis og ríkis-
stjórnar, á atvinnu- og byggða-
þróun í landinu, samkvæmt
þingsályktun sem Albert Guð-
mundsson, alþm., flutti.
Greinarhöfundur hafði fram-
sögn fyrir nefndaráliti atvinnu-
málanefndar Sameinaðs þings
hinn 26. april s.l. og verður nú
vitnað í þá framsögu:
„Atvinnumálanefnd hefur
haft þessa viðamiklu tillögu til
meðferðar um hríð og svo sem
álit hennar á þskj. 493 ber með
sér, þá leggur hún til, að tiilaga
þessi verði samþykkt.
Atvinnumálanefnd ætlar sér
ekki þá dul og segja fyrir um
með hvaða hætti rannsókn
þessari skuli hagað. Hún er
greinilega viðamikil, en ég er
ekki í nokkrum vafa um það, að
hún er mikilvæg. Það er lagt til,
að rikisstjórnin láti kanna
hvaða áhrif fjárhagsleg fyrir-
greiðsla framkvæmdastofnunar
rikisins, sérstaklega Byggða-
sjóðs, hefir haft á atvinnu- og
byggðaþróun í landinu, sérstak-
lega verði kannað, hvaða áhrif
þessi fyrirgreiðsla hefur haft á
búsetu fólks, tekjuskiptingu
eftir landshlutum og aðstöðu-
mun fyrirtækja eftir staðsetn-
ingu, starfsgreinum o.s.frv.
Það verður auðvitað ekki ein-
falt mál að rannsaka rannsaka
þetta til hlítar, af þvi líka sem
við höfum ekki fordæmi fyrir
okkur. Starfsemi stofnunarinn-
ar er ný og starfsemi Byggða-
sjóðs i svo rikum mæli er líka
ný, enda þótt hann ætti sér for-
vera í Atvinnubótasjóðnum
gamla og Atvinnujöfnunar-
sjóðnum. En við höfum séð
dæmi þess núna einmitt síðustu
dagana, sem færa okkur heim
sanninn um mikilvægi þess að
gera rækilega könnun á þessum
áhrifum. Við höfum séð þaö í
viðtali við borgarstjórann í
Reykjavik í Morgunblaðinu á
sunnudaginn var og við höfum
séð það á stjórnmálaleiðara-
skrifum Morgunblaðsins, að tal-
ið er þar beinlínis að starfsemi
og lánastarfsemi, sérstaklega
Byggöasjóðsins, hafi orðið til
þess að mismuna þéttbýlissvæð-
unum hér við Faxaflóann. Ég
legg áherzlu á það, að byggða-
stefnan, og framkvæmd henn-
ar, var aldrei ætluð til þess að
halla á einn eða neinn, heldur
til þess aö rétta hlut strjálbýlis
miðað við þéttbýli, og dragi til
þess að framkvæmd hennar
verði til þess að mismuna eða
halla á þéttbýlið, þá erum við
ekki á réttri leið og þá þurfum
vió að gá vel að okkur. En það
er ekki eitt út af fyrir sig nægj-
anlegt að rannsaka starfsemi
Byggðasjóðsins t.d. eins, eða
Framkvæmdastofnunarinnar.
Það eru miklu fleiri þættir, sem
koma þarna við sögu. Það þarf
líka að kanna, hvort starfsemi
þess sjóðs hefur haft beinlínis
áhrif á útlánastarfsemi annarra
sjóða og nefni ég þar sérstak-
lega til sjóði eins og Iðnlána-
sjóð og Iðnþróunarsjóð. Það
kæmi mér ekki á óvart, þótt t.d.
Iðnlánasjóðurínn hefði í vax-
andi mæli beint lánsfé sínu
inn á það svæði, sem lánsfé
Byggðasjóðs hefur ekki náð
til eftir að Byggðasjóðurinn
hóf starfsemi sína. Þetta vil
ég þó ekki fullyrða. En það
kæmi mér ekki á óvart, að
svo hefði verið. Það þyrfti
vitanlega að taka þarna með
f reikninginn, hvort um
breytingu á annarri lánastefnu
eða fyrirgreiðslu með öðrum
hætti hefur orðið að ræða.
Hvort starfsemi Byggðasjóðsins
hefur haft þau áhrif og þá væri
það vitanlega til jafnvægis, ef
svo væri. En þessu þurfum við
sem sagt að fylgjast ákaflega
vel með og því er þessi tiilaga
timabær.
Ég er í engum vafa um það,
að þessi tillögugerð er ekki
stefnt til höfuðs byggðastefn-
unni, heldur er það byggða-
stefnumönnum, sem við allír
viljum vera, hin mesta nauðsyn
að gera sér Ijóst, hver áhrif eru
af starfsemi sjóðs sem Byggða-
sjóðsins. Það er enn fremur,
svo að ég nefni það aðeins í
þessu sambandi, mikilvægt að
gera sér grein fyrir því, hvaða
áhrif það hefur haft til eflingar
byggðar hér á Suðurnesjum,
hér á höfuðborgarsvæðinu og
við Faxaflóann, sú einstefna,
sem uppi hefur verið i stór-
virkjunarmálum, keðjuvirkjan-
irnar við Þjórsá og þeim áhrif-
um, sem það hefur haft, að raf-
orkunni þaðan hefur að megin-
hluta til verið beint hér á þetta
suðvesturhorn, til stóriðju í
Straumsvik, og núna, sem á
framkvæmdastigi er, stóriðju
hið næsta okkur, þótt upp í
Hvalfirði sé. Ég iegg ekki mikið
upp úr því þótt það fyrirtæki
eigi að heita, eins og ég hef
áður sagt, sem nemur korters-
róðri frá Reykjavíkurkjördæmi
fyrir handan Hvalfjörð. Þetta
væri mjög fróðlegt að geta gert
sér grein fyrir, á meðan svo
háttar til í öllum öðrum lands-
fjórðungum, að feiknalegur
orkuskortur er, jafnvel til al-
mennra þarfa, að ég ekki tali
um til uppbyggingar iðnaði, en
þar erum við væntanlega sam-
mála, að uppbygging þeirrar
atvinnugreinar er undirstaðan í
framtíðinni, þar sem við getum
ekki gert okkur vonir um það
að auka afrakstur okkar af
fiskistofnum t.d. og ekki í stór-
um stíl af landinu sjálfu. Ég vil
geta þess sem rétt er, að hlutur
iðnaðarins hefur i lánaþáttum
sjálfum legið nokkuð eftir. Þó
ber þess að geta, að á s.l. árum
hefir ýmislegt veriö gert til
þess að efla þann þátt með lána-
fyrirgreiðslu. Ég vil t.d. geta
þess að Framkvæmdasjóður
hefur hlutfallslega langmest
hækkað framlag til Iðnlána-
sjóðs miðað við aðra sjóði á
undanförnum tveimur árum.
Framlag Framkvæmdasjóðs til
Iðnlánasjóðs árið 1975 var 110
millj. kr., 250 millj. kr. 1976 og
1977 450 millj. kr. Eftir sem
áður er alveg ljóst, að hlutur
þessa sjóðs liggur eftir. Þess má
líka geta, að hann er án efa
einna bezt rekinn af stofnlána-
sjóðum landsins, með mikilli
fyrirhyggju og myndarskap og
þeim mun fremur væri ástæða
til þess að afla honum miklu
meira fjár en gert hefur verið.
Iðnþróunarsjóður hefur að visu
komið þarna til skjalanna með
mjög verðmæta starfsemi, en
miklu betur má ef duga skal í
þessum efnum.
Ég nefni þetta aðeins til þess
í örfáum orðum að reyna að
gera mönnum grein fyrir því,
að hér er um viðamikla rann-
sókn að tefla, sem ekki má
kasta höndum til, en endurtek
það, að okkur er mjög mikils-
vert að geta gert okkur grein
fyrir því, þegar nýr allöflugur
þáttur er hafinn í lánastarfsemi
í landinu; geta gert okkur grein
fyrir áhrifum hans hið allra
fyrsta og þá breytt til, ef sýnist
ganga úrskeiðis. Ég veit, að það
hefur verið mjög í umræðum og
kom raunar fram i viðtali við
borgarstjóra, hversu hallað hef-
ur mjög á útgerð og fiskvinnslu
á höfuðborgarsvæðinu og
Reykjanessvæðinu. Ég er út af
fyrir sig ekki í nokkrum vafa
um það, að það eru margir fleiri
þættir, sem þar tvinnast saman
heldur en sá, að þetta svæði
hafi orðiö afskipt varðandi lán-
veitingar úr Byggðasjóði. Ég
legg áherzlu á, að þáttur Fisk-
veiðasjóðsins, aðallánasjóðs
fiskvinnslu og fiskveiða, verði
rannsakaður einmitt í þessu
Byggðamál og
Morgunblaðið
sambandi. Það verður enginn
dómur lagður á áhrif Byggða-
sjóðs til eða frá á þessu svæði
nema það verði grandskoðað,
hvernig Fiskveiðasjóðurinn, að-
allánasjóðurinn, hefir staðið í
stykkinu varðandi þennan
landshluta. Ég hef grun um, að
hlutur Fiskveiðasjóðs hafi legið
allmjög eftir. Hann á kannski
nokkra afsökun í þvi, að engum
vafa er undirorpið, að fiskiðn-
aður t.d. á Suðurnesjum hefur
ekki verið nægjanlega vel
skipulagður eða skynsamlega
uppbyggður. Ég held, að ég segi
ekki of mikið, þó að ég taki
þetta upp í mig. En ef meta skal
þessi áhrif Byggðasjóðs á þenn-
an hátt, þá er alveg nauðsynlegt
að grandskoða, hvernig t.d. að-
allánasjóðurinn hefur staðið í
stykkinu að þessu leyti. Ótal,
ótal margt fleira kemur þarna
til greina, en eins og ég segi,
nefndin átti þess engan kost að
leggja á nein ráð um í smáatrið-
um með hvaða hætti þetta viða-
mikla verk verður unnið. En
sammála varð hún um að mæla
með samþykkt tillögunnar og
ég vil leyfa mér að vænta þess,
að niðurstaða og framkvæmd
þessa máls verði okkur að
þeirri nauðsynlegu leiðbein-
ingu, sem okkur er vitanlega
þörf á i þessum efnum.“
Málsmetandi menn hafa
lengi verið sammála um nauð-
syn þess að landið héldist allt í
byggð svo nýta mætti sem flest
gæði þess. Ennfremur hafa
miklir vaxtarverkir fylgt hir,-
um gífurlegu fólksflutningum
til höfuðborgarsvæðisins frá
striðsbyrjun að kalla.
Með framkvæmd byggða-
stefnunnar hin síðustu árin
hefir viða tekizt að stöðva þessa
þróun. Þó leifir ekki af að svo
sé t.d. á Vestfjörðum og Norð-
urlandi vestra. Samkvæmt nýj-
ustu upplýsingum um fiskfram-
leiðslu og útflutningsverðmæti
hennar yrði það áfall fyrir þjóð-
arbúið tæplega i tölum talið ef
Vestfirðir færu i eyði, en óó-
fluga hefir stefnt í þá átt þrjá,
fjóra síðustu áratugina.
Margt kyndugt hefir birzt á
siðum Mbl. að undanförnu. T.d.
er það upplýst að Byggðasjóður
láti SÍS-frystihús sitja í fyrir-
rúmi, en það gleymist að greina
frá þeim húsum úr hinum
hópnum, sem sjóðurinn hefir
látið synjandi frá sér fara. Um
þær upplýsingar er nú vinsam-
legast beðið. Hitt kemur Mbl.
heldur aldrei í hug að SÍS-
frystihúsin hafa mjög dregizt
aftur úr hinum og ætti það að
vera þeim siðarnefndu til hróss
og þeirra samtökum. En fár
bregður hinu betra ef veit hið
verra.
Þá birtist viðtal við gotterís-
mann, sem var svo fyndin vit-
leysa, að Flosi Ólafsson stóð á
öskrunum af hlátri heila helgi í
Þjóðviljanum. Morgunblaðið
lagði hins vegar út af viðtalinu
í leiðara grafalvarlegt.
Á hitt ber að líta, að skrif-
finnum Mbl. fyrirgefst mikið,
því að þeir vita ekki hvað þeir
skrifa. Þá skortir þekkingu á
málinu. Verra er að þeir skuli
ekki einu sinni bera sig eftir
henni þótt á lausu liggi.
Einnig er aðgætandi að ekki
er hægt að ætlast til af ungum
mönnum að þeir hafi heyjað sér
nægjanlegrar þekkingar á öll-
um sviðum, þessa heims og ann-
ars. Þeir eiga ekki einungis sjö
börn í sjó og sjö á landi, heldur
sækja nú að þeim himneskir
herskarar og fulltrúar þeirra
fylkinga hérnamegin.
Þessi umrædda nýja mála-
fylgja Mbl. í byggðamálum er
auðvitað ekki mótuð af forystu
Sjálfstæðisflokksins. Þess
vegna þyrfti miðstjórn flokks-
ins og þingflokkur að taka þessi
mál til rækilegrar yfirvegunar
og komast að niöurstöðu, sem
gagnast má allri þjóðinni. Trú-
lega yrði ekki um mikla stefnu-
breytingu í byggðamálum að
tefla. Síðan þyrfti að semja sér-
staklega við þá í Árvakri h.f.
um að Mbl. léði stefnu flokks-
ins rúm og ráðvendni í flutn-
ingi.