Morgunblaðið - 10.09.1977, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIð! LAUGARDAGUR 10. SEPTEMBER 1977
Ræða Matthíasar Bjarnasonar
heilbrigðisráðherra á Fjórðungs-
þingi Vestfirðinga — Fyrri hluti
Innnangur.
Alþjóðahcilbrisðismálastofn-
unin skilftrcinir i stofnskrá
sinni hcillnigói scm andlcfit,
líkamlcfít ofi fclaf'slcut vclfcrli,
of> í Ijósi þcssarar skilf>rcininf>-
ar hcfjast liif; um hcilhriffóis-
þjónustu á þvi, art allir lands-
mcnn skuli cifta kost á full-
komnustu hcilhrif'rtisþjönustu,
scm á hvcrjum tima cru tök á
art vcita til vcrndar andlcf>ri,
likamlcf>ri of> fclaf'.slcfiri hcil-
hrifírti. har cr cinnifi safit art
hcilhrifirtisþjónusta taki til
hvcrs konar lækninfia í sjúkra-
húsum ofi cndurhæfinfiarstarfs,
ofi þart cr rárthcrra hcilhrifiðis-
ofi tryfifiinfiamála, scm á art sjá
um art hcilhrifirtisþjónusta sc
cins fiórt ofi þckkinfi of> rcynsla
lcyfir ofi i samræmi virt löf; of>
rcfiluficrrtir.
Kostnaður við
heilbrifíðisþjónustu
A sírtustu áratufium hafa vcr-
irt f;crrtar æ mciri kröfur til
hcilbrifirtisþjónustu. Allt fram
á sírtustu öld, þá var cinungis
sótt cflir hcilhrif'öisþjónustu
vcf>na hrártra sjúkdóma ofi þá
var sjúkdómsfircininfi oftast
aufiljös.
A þcssari iild hcfur læknis-
frærtinni flcyf>t órtflufia fram ofi
afstarta almcnninf;s fiafinvart
sjúkdómum hcfur hrcytzt sam-
hlirta framförunum, þannif; art
nú þykir ckki virt cifía art standa
artficrarlaus, cf citthvart cr að,
hcldur cifii art rcyna art lækna
hinn sjúka. Samhlirta þcssum
skortunum, þá hcfur sú afstarta
orrtirt rikjandi, art þart scu rctt-
l>au liifi, scm hcr var tilvitn-
art, ficnfiu í ftildi hinn 1. janúar
1974.
Artdrafiandi þcssarar laf;a-
sctninf;ar hafrti vcrirt alllanf;ur.
Sncmma á sjiiunda áratuf;num
hafrti orrtirt Ijóst, art vaxandi
crfirtlcikar voru á því art fá
lækna til almcnnra læknis-
starfa ofi hcrartslæknisstarfa ojí
voru á þcim árum ficrrtar ýmsar
hrcytinfiar á fiildandi lækna-
skipunarlöfiuni, í þcirn tiIfianfii
art ficra rártstafanir, scm lörturtu
mcnn til þcssara starfa.
Staða íslenzkra
heilbrigðismála
I þcssu samhandi má ncfna
scrstakar startarupphætur í
ákvcrtnum læknishcrurtunt, árs-
orlof á launum art loknum
ákvcrtnum starfstíma, ofi flciri
frírtindi.
Þá var á árinu 1969 sctt inn í
læknaskipunarlöf; ákværti um
læknamirtstörtvar, scm sctt voru
t þcint tilf;aní;i art ýta undir
læknishcrurt o)> svcitarfclöf* art
samcinast um læknisartstörtu oc
var hcrurtum hortirt upp á fulla
fircirtslu ríkisins af kostnarti virt
slíkar Iæknantirtstörtvar, cf af
samcininfiunni yrrti.
Þcfiar scrstakt rártuncyti hcil-
hrifirtis- pfi tryfifiingamála var
stofnart í árshyrjun 1970, voru
þcssi mál öll vakin upp art nýju
ofi talirt crtlilcfit art f>crrt yrrti
hcildarhrcytinf; á löfium um
læknaskipan, hcilsuvcrnd of>
sjúkrahús of> á þann hátt yrrti
þcss frcistart art marka hcildar-
stcfnu i hcilhrifirtismálum, scm
nærti til landsins alls.
Mikil vinna var lögrt í þcssa
hcildat cndurskortun lafianna of>
nártist samkomulafi unt fiildandi
löfj unt hcilhrifirtisþjónustu á
vorþinfiinu 1973 og tóku þau
ííildi cins ofj fyrr safjrti hinn 1.
janúar 1974.
aðalatriðum má scgja art sam-
komulaji hafi ríkt um sctninfiu
þcssjara lafia á Alþinfii. Þinfi-
mcnn voru sammála um art f>cra
vcrulcfjar hrcytinfiar á lækna-
skipun landsins. taka upp kcrfi
hcilsujiæzlustörtva um allt land-
irt ofi taka upp starfsskiptingu
sjúkrahúsa cftir vcrkcfnum.
Samkomulag nártist hins vcg-
ar ckki um þart, hvcrnig stjórn-
un hcilbrigðismála sk.vldu hátt-
art. þannig art sá kafli laganna.
cr unt þau mál fjallarti, kont
ckki til frantkvæmda. cn rártirt
frant úr vandanunt ntcrt sctn-
ingu brártahirgrtaákvæða.
Nú hcfur unt hálft annað ár
vcrirt starfandi ncfnd lil þcss art
cndurskorta þcnnan kafla,
þanníg art frckar væru líkur á
art ná samkontulagi um art hann
konii til framkvæmda og söntu-
lcirtis art cndurskorta önnur
ákværti lagana í ljósi fcngihnar
rcynslu. Ég þori ckki art full-
yrrta hvort þctta fruinvarp
vcrrtur lagt fyrir næsta Alþingi
cn cg hcf ntikinn hug á því og
vona að þart vcrrti gcrt.
indi hvcrs manns, art hann fái
læknishjálp of> sjúkrahúsvist
og alla þá arthlynningu, scm
hann þarf vcgna sjúkdóms síns
og á þcirri skortun hyggjast al-
mcnnar sjúkratryggingar.
Á sírtustu áratugum cru mjög
áherandi vcrulega auknar kröf-
ur til hcilhrigðisþjónustu
vcgna ellisjúkdóma, scm áður
má scgja art hafi þótt cðlilegir
og oft eigi taldir til sjúkdóma.
Á þcssu árabiii hafa smit-
sjúkdómar hvcrs konar orðið að
lúta i lægra haldi, annars vcgar
fyrir ýmiss konar ónæmisað-
gcrrtir og hcilsuvcrndarráðstaf-
anir, hins vegar fyrir uppfinn-
ingu lyfja, scm rárta niðurlög-
um þeirra sýkla, cr sjúkdómun-
um valda. Hvort tvcggja þctta
hcfur haft í för niert scr mikinn
kostnart í hcrlhrigrtisþjónust-
unni og sá kostnaður fcr stöð-
ugt vaxandi.
Fyrir nokkrunt vikum var
skýrt frá morkum uppgötvun-
unt í Bandaríkjunum á lyfjum,
scm hafa reynzt afhurðavel
gcgn ýmsum vcirusjúkdómum
og virðist í uppsiglingu nýtt
tímahil lækninga, þvi eins og
kunnugt cr, þá hafa ckki verið

Matthfas Bjarnason heil-
hrigrtismálarárthcrra
til lyf, sem réðu niðurlögum
vcira að neinu marki, en verði
þessi nýju lyf eins virk eins og
vonir standa til, verður það
vafalaust jafnrnikið stökk fram
á við í baráttu virt sjúkdóma
eins og varð þegar fúkalyfin
uppgötvuðust á sínum tíma.
Á síðasta mannsaldri hafa
orðið mjög stórstígar framfarir
á næstum öllum sviðum
lækninga og allar þessar fram-
farir hafa haft i för með sér
verulega aukinn kostnað við
heilbrigðisþjónustu alls staðar
þar sem þjóðirnar hafa haft
efni á að eyða fé til slikrar
þjónustu.
Við hér á landi erum engin
undantekning frá þessu. Þegar
litið er á útgjöld til heilbrigðis-
mála á síðustu áratugum, þá
kemur í ljós, að heildarútgjöld
til heilbrigðismála sem hlutfall
af þjóðarframleiðslu hafa
hækka úr 3% árið 1950 í 7%
árið 1975 og sérstaklega ör hef-
ur vöxturinn verið síðasta ára-
tug eða tvöfaldazt úr3l4 í7%.
Ef litið er á hlutdeild atvinnu
við heílbrigðisþjónustu á sama
tíma, þá sýnir sig að hún hefur
vaxið með líkum hætti, eða úr
3% af atvinnu landsmanna á
árunum 1963 til 1966 í um það
bil 6% á árinu 1974.
A siðasta aldarfjórðungi hafa
útgjöld til heilbrigðismála á
Frá lyflækninsdeild sjúkrahúss á Akranesi.
hvert mannsbarn i lándinu nær
fimmfaldazt að raunverulegu
verðgildi á sama tíma og þjóðar-
framleiðslan og einkaneyzlan
hafa um það bil tvöfaldazt að
raungildi.
Þetta sýnir art þær framfarir í
heilbrigðisþjónustu, sem orðið
hafa í heiminum, hafa verið
teknar upp hér á landi eins
hratt og kostur hefur verið á,
og það er athyglisvert aö þó að
afturkippur veröi i framleiðslu
eða einkaneyzlu um stutt tíma-
bil, þá halda heilbrigöisútgjöld
áfram aö vaxa og er þróun síð-
ustu tveggja ára gleggst dæmi
um þetta.
Það er mjög erfitt að bera
saman útgjöld til heilbrigðis-
mála mcrtal hinna ýmsu þjóða,
en sé það reynt þá kemur í ljós
að við Islendingar eyðum til
heilbrigðisþjónustu svipuðu
hlutfalli þjóðarframleiðslu og
nágrannaþjóöir okkar, en þó
nokkru lægra en Norðurlanda-
þjóðirnar aðrar en Finnland.
Arangur heil-
brigðisþjónustu
Með ýmsum hætti er hægt að
gera grein fyrir því, hvaöa
árangur verður af heilbrigðis-
þjónustu, hvað fæst fyrir þá
fjármuni, sem til heilbirgðis-
þjónustu ganga.
Það er augljóst að fyrst í start
verður árangurinn mestur og
er ungbarnadauði á íslandi
gleggst dæmi um þetta. ísland
var um miðja nitjándu öld það
sem við nú köllum þróunarland
og þá var ungbarnadauðinn um
300 af hverjum 1000 fæddum,
árið 1910 er hann kominn niður
í 100 og árið 1940 í um þaö bil
50. Á áratugnum 1940—1950
fer hann niður í 25 en fer svo
hægt lækkandi siðastliðna tvo
áratugi og er nú kominn niöur
fyrir 10. Reynslan sýnir að
varla verður komizt neðar i
ungbarnadauða en við höfum
náð nú, en til þess að halda þvi
ástandi sem við höfum náð,
þarf verulegt fé eins og gefur
að skilja.
Þegar við lítum á hvað náðst
hefur fram i sambandi við
meðalævi Islendinga, þá kemur
í ljós að hún tvöfaldast á einni
öld, frá 1850—1950 úr 35 ár í 70
ár. Síðan hafa lifslíkur við fæð-
ingu breytzt hægt, en eru þó nú
fyrir karla um 72 ár og fyrir
konur 75 ár. Hraðar breytingar
verða ekki á þessu hvað sem við
er gert.
Til þess að viðhalda þeim
árangri, sem nú hefur náðst,
þarf að sjálfsögðu verulega
mikla fjármuni og í samræmi
við það sem áður var sagt, þá er
stöðugt vaxandi krafa um
lækningatilraunir, umönnun og
bætta aðbúð fyrir alla sjúklinga
og þá einkum fyrir aldraða. Þá
er það skoðun lækna að meiri
fjármunum þurfi að verja til
fyrirbyggingar sjúkdóma og til
að leita þá uppi, en nú er gert
og þvi verður ekki neitað að
ákveðnir hópar sjúklinga hafa
ekki fengið þá umönnun sem
skyldi og má hér sérstaklega
nefna geðsjúka og þroskahefta.
Það er þvi engin líkindi til að
hægt verði að minnka kostnað
við heilbirgðisþjónustu á næst-
unni. Kostnaður við heilbigðis-
þjónustu hlýtur að aukast enn
nokkuð, hins vegar er það skoð-
un þeirra, sem um kostnaðar-
hlutfall heilbirgðisþjónustu
hafa fjallað annars staðar, að
þegar ákveðnu kostnaðarhlut-
falli er náð, þá verði að gera ráð
fyrir því að kostnaður við heii-
birgðisþjónustu haldist í hend-
ur við aukningu þjóðarfram-
leiðslu.
Hins vegar verður að viður-
kenna það, að ólikar skoðanir
eru uppi um þaó, hve hátt hlut-
fall þjóðarframlciðslu sé eðli-
legt að gangi til heilbrigðis-
þjónustu og vcrður ckkí tekín
afstaöa til þess af islenzkum
heilbirgðisyfirvöldum að sinni.
Framhald á hls. 29.