Morgunblaðið - 01.11.1977, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1. NÖVEMBER 1977 29
Séra Bernharður Guðmundsson skrifar frá Afríku:
Ég fann hvernig gremjan óx
innra me8 mér. þar sem ég stóð
næsta varnarlaus umkringdur
skara af burðarmönnum, bilstjór-
um og skóbursturum. Þeir vildu
allir fé a8 þjóna mér fyrir vænan
skilding, öskruðu því hver i kapp
vi8 annan og toguSu i föt min til
þess a8 né athygli minni. Mér
voru engir vegir færir i þessari
þröng og gremjan sauS i mér. Ég
var gramur þessari fima ágengni.
gramur sjálfum mér. Hvers vegna
hafSi ég látiS tilleiSast a8 fara
aftur til Afriku eftir svo skamma
dvöl heima á íslandi?
VARMAR
MÓTTÖKUR
NæturflugiS hafSi veriB órólegt.
ViSkoma i Senegal og á Fílabeins-
ströndinni. þar sem Halla Back-
mann hafSi unniS kristniboSs-
störf, og nú var ég kominn til
Líberiu. Hitinn var 46 gráSur i
skugga. rakinn illþolandi og eng-
inn virtist vera til a8 taka á móti
mér nema þessir ágengu sölu-
menn. Ég spurSi um sima.
— Þvi miSur, þa8 er enginn
simi hér i flugstöSinni.
Bilstjórarnir æptu „kostaboð"
sin hver i kapp við annan:
— Ég skal keyra þig i bæinn
fyrir 25 dollara.
— Ég fyrir 20.
— Ég hef bezta bilinn.
— Treystu honum ekki, ég
þekki stytztu leiðina.
Ég hafði ekki hugmynd um
hversu langt var inn til höfuSborg-
arinnar. Monroviu. og það er
nauSsynlegt að fastsetja verðið
fyrirfram i Afriku. Jafnframt barð-
ist ég vi8 að halda í ferðatöskuna
mina sem burðarmennirnir toguðu
i úr öllum áttum. Mér varð hugsað
til aðkomunnar til Keflavikur, þar
sem allt gengur átakalaust fyrir
sig og menn fá að vera i friði. Og
þar var svalt og gott. Hvað gæfi
ég ekki fyrir svolitinn kuldagjóst-
ur. Svitinn bogar af mér. fötin eru
limd við likamann.
VELKOMINN TIL
LÍBERÍU
Skyndilega birtist lögreglu-
þjónn. Hann öskrar manna hæst.
hrekur burðarmenn á braut með
kylfu sinni svo og bilstjórana.
Hann spyr um minar ferðir, segist
vita hvar biskupsskrifstofan sé.
hann skuli finna bilstjóra sem
þekki húsið. Mér léttir stórum og
hann fer og kemur innan tiðar
með bilstjóra, sem tekur tösku
mina og hleypur með hana að bíl
sinum. Ég þakka lögreglumann-
inum heilshugar og hann brosir
opnu björtu brosi og býður mig
velkominn til Liberiu. Þegar allt
kom til alls. þá var nú gaman að
vera kominn aftur til Afriku!
Ég geng að bilskrjóðnum en óar
við að setjast inn. Ég á þó varla
annars úrkostar. og rif buxur min-
ar á gaddi sem stendur upp úr
framsætinu. Lögregluþjónninn
gengur að bilstjóranum sem réttir
honum nokkra dollara. Þessi hafði
greinilega boSiS bezt. Hrein og
klár viSskipti og auSsjáanlega
hæsta máta eSlileg aS þeirra áliti.
SkrjóSurinn kemst loksins i
gang og höktir af staS, við ökum
fram hjá hinum bilstjórunum sem
allir eru að leika kúluspil. þeir
veifa glaðlega til okkar og brosa
breitt
— Velkominn til Liberiu. mist-
er, við vonum að þú njótir lifsins
hér.
Eftir nokkurn akstur stanzar
bíllinn. ViS erum bensinlausir. Bil-
stjórinn biður um fyrirfram-
greiðslu. Ég kveðst ekki hafa ann-
aS en ferSatékka og svo nokkra
ameriska dali.
— ÞaS er þaS sem við notum
hér. ameriska dollara.
Hann fær dollarana og hverfur
inn i skóginn. Eftir góða stund
kemur hann aftur — með bensin i
brúsa og viS leggjum aftur af stað.
NIÐURNÍÐSLA
BáSum megin vegarins er þung-
ur hitabeltisgróSur. Auglýsinga-
skilti eru þétt meðfram veginum
og hvetja menn til að hagnýta sér
ýmiss konar ameriskar vörur. sáp-
ur, gosdrykki og rakvélablöS. En
öll eru þessi skilti hrörleg. sama
gildir um húsaþyrpingarnar sem
ber fyrir augu. Hvarvetna mikil
niSumiSsla.
Konur eru margar á ferð á þjóð-
veginum, hnarreistar meS byrSar
á höfSi. klæddar skærlitum
dúkum. Sums staSar blaktir
liberíski fáninn, hvitar og rauðar
þverrendur og blár ferningur i efra
horni, settur nokkrum stjörnum,
þær eru færri en i bandariska fán-
anum að öSru leyti eru þeir eins.
Það er undarleg tilfinning að
vera staddur i þessari afkáralegu
eftirlikingu SuSurrikja Bandarikj-
anna. sem Liberia virSist vera.
Svo ólikt þvi sem gerist i öðrum
Afrikurikjum. þar sem allt kapp er
lagt á aS útrýma bandariskum
áhrifum.
Bilstjórinn ekur mér á gistihúsið
sem stendur við Chase Manhattan
götuna. og kveSur. Hann heitir
Magnús og baS hlæjandi að heilsa
syni minum með sama nafni. —
HIN NÝJA
STÉTT
Líberia. land frelsisins — er aS
miklum hluta byggS afkomendum
bandariskra leysingja sem Monroe
forseti flutti aftur til Afriku á nitj-
ándu öld. Þetta útskýrir aS nokkru
náin tengls við Bandarikin. Hinir
aðkomnu ibúar urðu strax yfirstétt
í landinu, þeir höfSu meiri verk-
kunnáttu og auk þess nokkurt fé
og þeir gerSu strax þá innfæddu
sér undirgefna. LifiS hefur þvi
löngum verið þeim auSvelt i land-
inu. Pálmarnir bera rikulega upp-
Séra Bernharður Guðmundsson.
skeru af kókoshnetum og banön-
um, og mikið meira þarf ekki til
matar að margra viti. Siðan leyfa
Liberiumenn erlendum skipafélög-
um að skrá skip sin þar, skattar
eru lágir og þetta er beggja hagur,
þvi enga þjónustu þurfa Liberiu-
menn aS veita þessum skipum
sem nær aldrei koma þar i höfn.
Ég spyr kunningja minn hvort
ekki séu nein byltingaröfl að verki
i landinu. hvort ungt fólk sætti sig
við þessa hálfgildings nýlendu-
stöðu landsins.
— Þetta er fólk liðandi stund-
ar, i þessum hita og raka nær
hugsunin ekki miklu lengra. Við
erum lika fólk sem aldrei hefur
þurft að berjast fyrir landiS okkar.
Mér blöskrar stundum þegar ég er
erlendis, hvaS viS erum slöpp hér i
Liberiu. En ég verð strax sam-
dauna þegar ég kem heim aftur.
BARÁTTA
VIÐ RYÐ
Ég horfi út á safirbláa Atlantsála
frá stofuglugga kunningja mins.
Hávaxin pálmatré risa úr hvítum
sandi og ber við himin. Fögur sjón.
Nær okkur er hins vegar ófögur
sjón. bill hans, aðeins tveggja ára,
en svo ryðgaSur aS stinga má
fingri gegnum brettin.
— Við erum varnarlaus gegn
rySinu hér. Vekjaraklukkur endast
i sex mánuði. Allar rafmagnsvörur
verSum viS aS geyma i þurrkher-
bergjum. ef rakinn á ekki aS eySi-
leggja þær.
Þess vegna nennir maSur varla
að nota þær. ÞaS er tafsamt aS
hlaupa með hverja brauSsneið i
ristina i næsta herbergi. . .
FRAMSÆKNI
Lúterska kirkjan i Liberiu er enn
mjög litil. telur um tvöhundruS
þúsund meðlimi. svipað og is-
lenzka þjóSkirkjan. KristniboSiS
hefur aSallega farið fram meSal
frumbýlinga landsins. sem afkom-
endur leysingjanna halda viS bág
kjör. Þar kynntist ég hins vegar
krafti og framsækni.
— ÞaS eru engir stórkallar i
okkar hópi. sagSi biskupinn, —
svo að það er enginn sem móSgast
eða finnst sér misboðiS þegar viS
reynum aS finna nýja farvegi fyrir
boðskapinn. FagnaðarerindiS
hefur reynst sannkölluS frelsun
okkar fólki, og nú fylgja skólar i
kjölfarið og betra lif. ViS reynum
aS taka á móti orði GuSs i þeim
afrisku aSstæðum sem viS lifum i,
svo að þaS tali til okkar eins og
við erum. i hversdagslegu lifi okk-
ar. ViS viljum ekki vera nein af-
steypa af vestrænum kristindómi.
Fagnaðarerindið gefur okkur leys-
andi kraft. einnig úr þeim viSjum.
ÞaS er ekki aS furða að vel sé
hlustað eftir rödd lútersku kirkj-
unnar i Liberiu. þegar rætt er um
framtíð kirkju og þjóðlifs i Afriku.
Þar er fólk sem hefur sigrast á
ýmsum ytri erfiðleikum liSandi
stundar og stefnir fram og upp á
við.
— Það er engin önnur leið fyrir
okkur. heldur en upp á viS —
segir biskup þeirra hlæjandi. Við
erum fáir, fáfróSir. fátækir — en
GuS er með okkur. Náð hans
nægir.
Fólk líðandi stundar
Þórður Jónsson, Látrum:
Hvernig við stóðum á út-
kjálkanum fyrsta vetr ar dag
Landshagir
Gott sumar liðið. Sumarið 1977
var hér mjög gott sumar, betra en
verið hefir um áraraðir, indælt
sumar, þó hefir haustið borið af
hvað veðurblíðu snertir til sjós og
lands, svo veðrátta haustsins hef-
ir verið mikið og gott álag á sjálft
sumarið.
Heyfengur víðast mikill og góð-
ur, og gras í úthaga með allra
mesta móti, afurðir af sauðfé hjá
flestum í meðallagi, þó ekki eins
og við mátti búast, og mun þar
hafa ráðið mestu um nokkrir slag-
viðrisdagar í röð um há sauðburð-
inn, og afurðirnar farið eftir því
hvernig þá tókst til um sinningu
fjárins, svo nákvæmniskrefjandi
er þessi búgrein. Það er rétt sem
sagt var, að góður sauðamaður er
gulls ígildi hverjum sauðfjár-
bónda.
Garðávextir brugðust víðast, og
sumstaðar mjög illa, þar voru það
Iíka örfáir dagar sem úrslitum
réðu á þessu ágæta sumri.
Verkfall
En það sem mönnum er nú efst
i huga og ræða mest eru þau illu
tiðindi sem gerðust á þessum góð-
viðris-haustdögum einmitt þegar
við sveitafólkið vorum að keppast
við að hagræða og koma í verð
afurðum sumarsins og búa okkur
undir komandi vetur, sláturtíð og
smalamennskur stóðu yfir, skólar
að byrja svo allt var á ferð og
flugi f bliðunni, en þá skelltu
BSRB-menn á verkfalli þrátt fyrir
hógværar aðvaranir Jóns Sigurðs-
sonar ráðuneytisstjóra, þess mæta
manns, sem er þó einn af opinber-
um starfsmönnum. Að minu mati,
einhverju sérstaeðasta verkfalli
sem sagan greinir frá fyrir okkur
dreifbýlisfólk, og sem veitir okk-
ur alveg furðulega reynslu sem
enginn hefir áður lifað, og von-
andi á enginn eftir að lifa hana
aftur. BSRB-herrarnir, sem hafa
lifað við mesta og besta atvinnu-
öryggi sem hægt er að veita i
þessu landi, þar með lífstiðar-
ráðningu og fl„ sögðu okkur nú
útkjálkafólkinu, að frá og með 11.
qktóber þess herrans árs 1977
bæri Qkkur að færa lífshætti okk-
ar meira en hálfa öld aftur i
timann og lifa við það sem þá var
um óákveðinn tíma, eða þar til
þeir fengju þá kauphækkun sem
þeir sættu sig við.
Lífsháttaskerðing
Allt var af okkur tekið á þeim
sama degi, sjónvarp, útvarp, póst-
ur og sími, síminn já, þar kom við
kviku okkar, þvi góð símaþjón-
usta eins og við höfum haft hér,
er okkur dreifbýlisfólki á við allt
hitt. Hinir göfugu herrar sýndu
þó það göfuglyndi að leyfa okkur
afnot síma um miðstöð, ef um lif
okkar eða annarra væri að tefla,
en síminn var ekki til þjónustu ef
við þurftum að leita læknishjálp-
ar búfé okkar eða húsdýrum, það
fannst mér lágkúruleg ráðstöfun
af svo göfugu fólki.
Mismunun
En viti menn, hér gekk þó ekki
það sama yfir allan lýðinn, sjálf-
virki síminn setti mörkin, þeir
sem eru innan þess hrings sem
hann myndar geta notacf sinn
síma innan sjálfvirka hringsins,
en ekki útfyrir hann ef þeir eiga
þangað erindi, simstöðvarnar eru
^iapnaðar vegna nejjðarþjónustu,
svo þeir sem notið höfðu þeirrar
tækni að hafa fengið sjálfvirkan
sima, nutu þess nú sérstaklega.
Fjöldi fólks verður að aka hundr-
uð km til þess að komast í næsta
hús sem hefir sjálfvirkan sima, og
fá að hringja þaðan inná sjálf-
virka kerfið með erindi sín, því
símstöðin er lokuð þótt mönnuð
sé, kostnaðarsöm símtöl það.
Einnig útilokaðir
frá flugþjónustu
Eitt af því sem af okkur er tekið
er flug, flugvallarstjórar eru í
verkfalli, en allt í einu fór Flug-
félagið að fljúga sitt áætlunarflug
sem ekkert hefði í skorist, og án
þess að flugvallarstjóri væri við
til að leiðbeina vélum við lend-
ingu og flugtak, en hvernig það
má vera veit ég ekki, því ég trúi
ekki að óreyndu að hæstvirtur
flugmálaráðherra leyfi slíka
öryggisskerðingu í farþegaflugi.
En þetta áætlunarflug er aðeins
fyrir fólk innan sjálfvirka sima-
hringsins, við sem erum fyrir ut-
an hann í dreifbýlinu höfum eng-
an möguleika á að notfæra okkur
það, vegna þess að flugafgreiðsl-
an getur ekki látið okkur vita
hvenær á að fljúga eða hvort flog-
ið verður.
Veðjað á skakkan hest
Ég held að BSRB hafi veðjað á
skakkan hest, þegar það ákvað að
gera okkur dreifbýlisfólki þessar
skráveifur umfram aðra lands-
menn verkfalli sínu til framdrátt-
ar, því við erum manna ólíklegast-
ir, rúnir öllum fjölmiðlum, flugi,
pósti og síma, til þess að hafa
áhrif á lausn verkfallsins. Þótt við
gjarnan vildum það, var sannar.;
lega ráðist á garðinn sem hann
var lægstur. Vænlegra hefði verið
að taka sjálfvirka símann af öll-
um ráðuneytunum, Alþingi og
skrifstofum þesa hvernig þeim
yrði við við símaleysið.
Athyglisverð reynsla
En það er hér hjá undirrituðum
og sjálfsagt mörgum öðrum mjög
athyglisvert að hafa í raun og
veru Iifað þetta. Við höfum stund-
um hugsað um það, hvernig okkur
mundi ganga að lifa við þær að-
stæður sem voru fyrir 60—70 ár-
um, en ekki órað fyrir því að við
ættum eftir að reyna það. Fyrst
fannst manni allt svo óhugnan-
lega kyrrt og hljótt, tómleiki og
eirðarleysi gerði vart við sig,
einkum á kvöldin, eins og við
hefðum tapað einhverju af sjálf-
um okkur. Sama var þó gullkorn
okkar bókmennta vætu tekin
fram, sum rykfallin, til skoðunar
og lestrar eða leikið af hljómplöt-
um, svona erum við orðin háð
fjölmiðlunum. Ég gerði mér ekki
grein fyrir þvi fyrr. Við höfðum
misst fyrirvaralaust og óvænt
veigamikinn þátt úr lífsvenjum
okkar og öryggi, öryggis- og sjálf-
stæðiskennd okkar var skert. Við
vitum reyndar af þvi, að við eig-
Þórður Jónsson
bdIi'jTj I ( /iioru » uw 6u
um hiutdeild í sextiu þingmanna
liði á Alþingi, og svo ríkisstjórn,
en hvað hefst þetta vaska lið að
okkur til varnar og BSRB-fólkinu
til hagsbóta? Við vitum það ekki,
fréttum ekkert. Lætur það ríkið
greiða lausnargjaldið fyrir okkur,
svo við getum aftur endurheimt
þá öryggisþjónustu sem okkur var
búin, og farið aftur að lifa lífinu á
eðlilegan hátt reynslunni ríkari,
eða veltir það þessu á milli sin
framundir jólin.
Alvarlega hlið málsins er sú, að
við höfum ekki orðið fyrir skerð-
ingu lifsþæginda og öryggis
vegna náttúruhamfara eða ann-
arra óhappa. Nei, heldur var það
einn hagsmunahópur innan þjóð-
félagsins sem tók völdin í sínar
hendur, ekki sá verst launaði. og
svipti okkur þessu um stundar-
sakir, ja, hver veit hve lengi, til
þess að fá kaup sitt hækkað. Við
erum nokkurs konar gíslar BSRB-
manna. Hversu lengi verður þeim
leyft að hrjá okkur?
Hvert stefnir?
í hinu stóra verkfalli á liðnum
vetri var í fyrsta sinn það ég man
til tekin upp ný og lýðræðislegri
beiting verkfallsvopnsins. Reynt
var að valda fólki sem minnstum
vandræðum með verkfallinu og
reynt að valda sem minnstu tjóni
á verðmætum. Það olli því að
bjartara varð yfir samningssviði
beggja aðilanna viðræður urðu
frjálslegri þótt báðir héldu fast á
sinu, allir rómuðu þessi nýju við-
horf, og samningar tókust. 1 þessu
verkfalli BSRB, sem ég tel að hafi
átt nokkurn rétt á sér úr þvi sem
komið var og af viðbrögðum mót-
aðilans, kveður við annan tón,
sem slær óhug á fólk, og sem hætt
er við að veiti B.S.R.B. ,,veg-
skarð“.
Við hljótum af þessu að hafa
nokkurn lærdóm, eins og þann
hvað það er bráð nauðsynlegt, að
háttvirt Alþingi og ríkisstjórn sé
jafnan þann veg skipað að það
veiti þegnunum þá vernd, að
hvaða hagsmunahópur sem er,
stór eða lítill, geti ekki í verkfalli
, Framhald á bls 33. ,