Morgunblaðið - 13.11.1977, Side 6

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1977
VERÖLD
SVIPUR
„Engill í
mannsmynd
99
FYRIR nukkru birlu 23 Sovétmunn, andófsmunn og allt fyrrverandi
fangar, sem nú eru komnir úr landi, bréf stílað á stjórnvöld Sovétrfkj-
anna. Þar er skorað á þau að leyfa konu nokkurri, Idu Nudel, sem lengi
hefur sætt ofsóknum, að flytjast úr landi og fara til Israels, þar sem
fjölskylda hennar er saman komin. 1 bréfinu er konu þessari lýst með
nokkuð óvanalegum hætti: hún er kölluð „engill f mannsmynd". Þetta
er hástemmt orðalag. En það er ekki alveg ástæðulaust.
Ida Nudel er 47 ára að aldri og
hagfræðingur að mennl. Árið
1971 sótti hún, systir hennar og
mágur og þeirra börn um að mega
flytjast frá Sovétríkjunum. Það
leið á löngu þar til beiðninni var
svaráð og þau sættu ýmsum óþæg-
indum á meðan. En það er alvana-
legt. Þeim var veitt leyfið á
endanum — öllum nema Idu. Var
engin ástæða tilgreind til þess, að
henni var neitað. Hún hafði
aldrei komið nálægt neinum ríkis-
leyndarmálum og yfirvöldin
höfðu alls enga frambærilega
ástæðu til þess að kyrrsetja hana.
Systir hennar og mágur ætluðu að
hætta við, þegar henni var synjað,
en hún taldi þau á að fara samt.
Hún hefur sótt um brottfararleyfi
oftar, en þvi hefur ekki verið anz-
að. Þau sex ár, sem liðin eru frá
því, að hún sótti um fyrst hefur
hún sætt sífelldum ofsóknum.
Hún hefur ekki verið handtekin.
En kostir hennar hafa verið
þrengdir svo, að hún væri varla
verr sett í fangelsi.
Ida Nudel er sjúklingur. Hún er
veil fyrir hjarta og hefur auk þess
þjáðst af magasári í nokkur ár.
Þegar eftir að hún sótti fyrst um
Ieyfi til að flytjast úr Iandi, var
henni sagt upp starfi sínu. Öilum,
sem sækja um leyfi til flutnings
úr landi er undir eins sagt upp
starfi — og skiptir ekki máli
hvort á að veita þeim leyfið eða
ekki. Eftir það fá þeir hvergi
vinnu og verða að ganga atvinnu-
lausir. En þá má kæra þá fyrir
það að „lifa á sníkjum“ og hneppa
þá í fangelsi fyrir! Menn hætta
sem sé á mikið, er þeir sækja um
brottflutningsleyfi. Sé þeim synj-
að um leyfið eiga þeir sér yfirleitt
ekki viðreisnar von.
Idu tókst þó með herkjum að fá
svolitla vinnu við hreingerningar.
Það er bæði illa launað starf og
aldrei að yita, hve lengi hún fær
að halda því. Mundu nú líklega
flestir hafa hægt um sig eftirleið-
is, ef þeir væru í hennar sporum, í
þeirri von, að yfirvöldin létu þá
fremur í friði. En hún hefur ekki
látið beygja sig. Öllum frístund-
um sínum ver hún til þess að
skrifa fólki, sem situr í fangelsi
fyrir skoðanir sínar víða um
Sovétríkin, telja í það kjark og
halda í því voninni. Hún sendir
því jafnvel gjafir af naumum efn-
um sínum. Hafa ýmsir vottað það,
að bréf hennar og bögglar hafi
hreinlega haldið í þeim h'finu í
fangavistinni. En það þarf vart að
taka fram, að þetta líknarstarf
mildar ekki hug yfirvaldanna til
hennar.
Systir hennar og mágur skrifa
henni endrum og eins frá Israel.
Hún fær hins vegar ekki að senda
bréf úr landi, aðeins póstkort með
hversdagslegum fréttum, sem
engu máli skipta. Siminn var tek-
inn af henni fyrir fjórum árum —
og sú ástæða tilgreind, að sfmtæk-
ið væri „eign sovézku þjóðarinn-
ar“! Hún fær engar fréttir nema
þá sjaldan, að ferðamenn heim-
sækja hana. Stöðugt eftirlit er
haft með ibúð hennar, þótt gest-
um sé ekki vísað frá. íbúðin er i
útjaðri Moskvu og Ida býr þar
ein. Hún er ekki í neinum tengsl-
um við andófsmenn, svo að vitað
sé. Og hún hefur ekki brotið nein
skráð, sovézk lög. Það brýtur í
bága við Helsinkisáttmálann, sem
Sovétmenn undirrituðu og höfðu
um mörg og fögur orð, að henni
skuli meinað að fara úr landi. Þar
er ákvæði þess efnis, að ekki megi
IDA NUDEL: Sex ára ofsóknir
sem sovésk stjórnvöld geta hvorki
varið, skýrt né réttlætt.
skilja sundur fjölskyldur. Öll fjöl-
skylda Idu er komin úr landi.
Hún er ein eftir.
I bréfinu, sem nefnt var i upp-
hafi, stendur þetta m.a.: „Vió,
sem komizt höfum undan og feng-
ið tækifæri til að hefja nýtt líf
getum ekki setið hjá aðgerðalaus
meðan Ida þjáist enn.“ Það er
ekki orðum aukið, að hún þjáist.
Hún er ein á báti, hefur mjög lítið
samband við aðra, það er stöðugt
njósnað um hana, heilsa hennar
er slæm og fer versnandi (það
þyrfti að skera hana upp innan
skamms — en svo kann að fara, að
yfirvöldin neiti henni um lækn-
ingu í refsingarskyni). Hún hjar-
ir, en það er ekki meira en svo.
Hún væri tæpast verr stödd í
fangelsi, og er þó ekki vel látið af
vistinni í sovézkum fangelsum ...
Mál hennar er nokkuð sérstaks
eðlis, eins og fram er komið. Hún
hefur aldrei tekið virkan þátt í
andófi. Samt féll hún í ónáð. Yfir-
völdin höfðu aldrei neina fram-
bærilega ástæðu til þess að leggja
hana í einelti. Hún er alsaklaust
fórnarlamb harðstjórnarinnar.
Hún hefur ekkert af sér gert,
nema sótt um leyfi til að flytjast
úr landi (það er fyllilega löglegt),
og líknað þjáningarsystkinum sín-
um, öðrum fórnarlömbum kerfis-
ins. Þeir glæpir skulu henni ekki
fyrirgefnir.
Að vísu er hugsanleg ein gild
ástæða til þess, að henni var
bannað að flytjast úr landi og hún
hefur verið ofsótt allar götur upp
frá því. Yfirvöldin kunna að hafa
hugsað sem svo, að dæmi hennar
yrði gott víti til varnaðar öðrum
þeim, sem hygðust sækja um leyfi
til brottflutnings. Þeir, sem sækja
um slíkt leyfi vita ekkert fyrir
fram, hvort það verður veitt eða
ekki, og jrótt það verði veitt geta
liðið þrfr, eða sex mánuðir þangað
til og jafnvel hálft annað ár. Aft-
ur á móti vita þeir, að um leið og
þeir eru búnir að sækja um, eiga
þeir vís ýmiss konar óþægindi.
Þeir mega búast við því að verða
reknir úr starfi, svo og allir nán-
ustu ættingjar þeirra. Og þeir
mega búast við því að sæta stöð-
ugum ofsóknum æ síðan. Þetta
aftrar mörgum frá því að sækja
um leyfi og er það engin furóa.
Það er hins vegar furða, að marg-
ir sækja samt um leyfi upp á
þessar vonir . ..
Það kann sem sé að hafa verið
ætlun yfirvaldanna, að dæmi Idu
Nudel aftraði öðrum frá því að
sækja um leyfi til að flytjast úr
landi. Og vel getur verið, að það
hafi aftrað mörgum frá því. En
þar er einmitt mergurinn máls-
ins. Ida er löngu búin að gera sitt
gagn, ef svo má að orði komast.
Hún er búin að sæta ofsóknum í
sex ár samfleytt. Örlög hennar
eru örugglega löngu búin að hafa
öll þau áhrif, sem þeim var ætlað.
Sovézk yfirvöld eru löngu búin að
hafa af henni allt það gagn, sem
þau gátu; þau hafa engan hag af
því að ofsækja hana áfram. Þau
hafa, þvert á móti, mikinn óhag af
því. Sovétríkjunum hljóta að bæt-
ast nýjir andstæðingar i hvert
sinn, sem nýjar fregnir berast af
Idu Nudel. Sovézkum yfirvöldum
er ekki einungis gagnslaust að
halda henni áfram — það er þeim
til tjóns. Hvers vegna halda þau
þessum tilgangslausu ofsóknum
áfram?
Það er mér hulið. Það er aðeins
einiæg von mín, að stjórnvöld
Sovétríkjanna vitkist, láti hér
staðar numið og leyfi Idu Nudel
að fara i friði. Það er löngu komið
-BERNARD LEVIN.
AÐ TJALDABAKI
Lykill að
leyndarmáli
FYRIR nokkrum vikum var gert
opinbert mikið safn skeyta, sem
Þjóðverjar sendu á dulmáli í
heimsstyrjöldínni síðari og Bret-
um tókst að ráða. Þetta eru 28
þusund skeyti alls. Flest eru um
fyrirætlanir Þjóðverja — en einn-
ig eru þarna mörg, sem Bretar
höfðu sent á dulmáli, Þjóðverjar
ráðið og sent sínum mönnum á
dulmáli Og Bretar þá ráðið þau
aftur!
Þaó vekur furðu manns, þegar
hann lítur yfir þetta grfðarmikla
skeytasafn hve síyrigir Bretar
voru að ráða dulmáislykla Þjóð-
verja. En Bretar höfðu einvalalið
til þess arna: Það voru allt há-
lærðir stærðfræðingar.
Það er af mörgu að taka í
skeytasafninu. Það er ljóst, að
stærðfræðingarnir riafa unnið
ómetanlegt verk. Ráðningar
þeirra höfðu oft og tíðum úrslita-
þýðingu. Og þeir réðu flest skeyti
Þjóðverja fyrr eða síðar — þótt
ekki værí það alltaf í tæka tið. Til
dæmis um það má nefna leitina að
Bismarck, hinum mikla vigdreka
Þjóðverja, sem brezk flotadeild
elti um hálft Atlantshaf áður en
tókst að sökkva honum.
Aðförin stóð frá 23. til 27. maí
1941; þá sökk Bismarck njeð mest-
allri áhöfn. En það var ekki fyrr
en 29. maí, að stærðfræðingarnir
réðu þau skeyti Þjóðverja, sem
hefðu getað komið brezku flota-
deildinni að gagni í aðförinni.
Samt höfðu Bretar gagn af
skeytasendingum Þjóðverja í elt-
ingarleiknum. Hinn 25. maí sendi
þýzki flotaforinginn, Lutjens, dul-
málsskeyti þess efnis, að skip
hans hefði orðið fyrir skotum
brezka herskipsins Prince of Wal-
es og einnig tundurskeyti, og væri
þaö ílla laskað. Sir Jack S. Tovey
flotaforingi, sem var fyrir brezku
flotadeildinni, skildi ekki skeytið.
En það var langt og tók nokkurn
tima að senda það — og það varð
til þess, að Tovey gat látið miða
hnattstöðu Þjóðverjanna út.
Hann vissi þá nákvæmlega hvar
þeir voru staddir og hélt þegar
rakleitt á eftir þeim. Ltitjens
flotaforingi hafði komið upp unt
sig með því að senda skeytið —
enda þótt ekki skildist orð af því.
Allir aðiljar í heimsstyrjöldinni
fyrri voru furðu kærulaúsir um
skeytasendingar, enda kom það
þeim oft í koll.
Tovey kom auga á Þjóðverjann
um hálfníuleytið um morguninn
I
A mannaveið-
um við bað-
strendurnar
Baðstrendur þykja miklir land-
kostir nú á tímum. Og óvíða eru
baðstrendur meiri en I Astralíu.
En baðströndunum í Ástralíu
fylgja dálftil óþægindi. Bað-
strandargestir eiga nefnilega allt-
af á hættu að verða étnir ...
Frá því um sfðustu aldamót
hafa einir 100 manns orðir há-
körlum að bráð við strendur
Astralíu. Og þremur hafa þeir
grandað það, sem af er þessu ári.
Hinir eru svo ótaldir, sem komazt
f kast við hákarla en sleppa lif-
andi þótt oft séu þeir illa leiknir.
17 ára piltur, Philip Horley, er til
dæmis um þá heppnu. Eitt sinn
sem oftar f sumar fór hann í
sjóinn undan ströndinni neðan
við heimili sitt í Suður- Ástralíu.
Hann hafði með sér brimbretti, lá
á því f makindum og lét ölduna
fleyta sér til lands. Hann átti
skammt upp í fjöru, þegar fjög-
urra metra langur hákarl skauzt
upp úr sjóskorpunni og réðist um-
svifalaust á hann. „Hann kom allt
í einu upp rétt fyrir framan mig“,
segir Philip, „og við horfðumst í
augu nokkur sekúndubrot. Mér
kom ekki annað til hugar en dag-
ar mfnir væru taldir. Hákarlinn
henti sér upp á brettið og yfir
mig. Skrápurinn á kviði hans var
svo harður, að ég var allur fleiðr-
aður og blóðrisa eftir. Svo réðist
27. maí, og þá var komið að leiks-
lokum. Klukkan rúmlega sex um
kvöldið útvarpaði þýzka flota-
stjórnin þeirri orðsendingu til
þýzkra skipa, að „Bismarck hefði
hvað eftir annað verið getið í
skeytum óvinarins — þangað til
kl. 9.15“ ... Um hálftvöleytið að-
fararnótt hins 27. höfðu þeir Hitl-
er og Raeder flotaforingi, yfir-
maður þýzka sjóhersins, ávarpað
áhöfn Bismarcks í útvarp. Þá var
ljóst, að Bismarck átti skammt
eftir: Hitler komst svo að orði í
ávarpi sínu til hinnar dauða-
dæmdu áhafnar: „Eg þakka yður
í nafni þýzku þjóðarinnar. Öll
þjóðin er með yður í anda. Einskis
verður látið ófreistað yður til
hjálpar. Skyldurækni yðar mun
styrkja þjóð vora í baráttunni fyr-
ir lífi sínu.“ Lutjens flotaforingi
var sæmdur Riddarakrossinum æ)
sér fjarverandi og honum til-
kynnt, að „allir hugsuðu til hans
með stolti“. Síðan urðu hann og
menn hans að bjarga sér af eigin
rammleik. Það komust 100 manns
af úr áhöfninni, sem taldi nokkuð
á annað þúsund...
— MARK ARNOLD-
FORSTER.
SUÐUR AMERIKAM
Ættarstjóm
riðar til
falls
N(J HEFUR sama ættin ráðið rlki
í Nicaragua f 40 ár. Stjórn hennar
hefur löngum verið illa þokkuð,
enda var ekki vel til hennar stofn-
að: hún hófst á manndrápi og
valdráni. Það var árið 1937, að
Anastasio Somoza tók sér forseta-
völd og hefur stjórn landsins
verið einkamál fjölskyldunnar
allar götur upp frá þvf. Somoza
ríkti f 20 ár, nema hvað hann tók
sér frí f þrjú ár og leyfði frænda
sfnum að stjórna á meðan.
Somoza var drepinn árið 1957. Þá
tók eldri sonur hans við, og loks
yngri sonur og alnafni, sem nú
situr að völdunum.
En nú hillir undir endalok
þessarar ættarstjórnar. Samtök
í fótspor
föðurins
Stjórn þeirra Duvalierfeðga i Haiti
hefur löngum veirð orðlögð fyrir
grimmd og hörku Gamli maðurinn,
Francois Duvalier, sem nefndur var
..Papa Doc' . kvaddi þennan heim fyrir
sex árum, en sonur hans Jean Claude
tók við og hefur hann haldið merki
föður síns á lofti með heiðri og sóma
Að sögn fyrrverandi fanga, sem gistu
Dimanchefangelsí á Haiti en voru
gerðir útlægir fyrir skömmu látast
daglega tveir eða þrir fangar af illri