Morgunblaðið - 26.05.1978, Blaðsíða 14

46
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. MAÍ 1978
í vor hefur verið mikið rætt og
ritað um varðveislu gamalla húsa
og hverfa. Langar mig því til að
gera grein fyrir nokkrum Brund-
vaiiarreKÍum þar að lútandi og
þá fyrst skýra hugtökin friðun
húsa og húsvernd.
Húsafriðun
Hér á landi fer friðun húsa fram
skv. þjóðminjalögum frá 1969 en
þar segir að friða megi hús eða
húshluta sem hefur menningar:
sögulegt eða listrænt gildi. I
húsafriðun eru falin ákvæði um að
hvorki megi breyta upphaflegum
svip eða gerð húss, né flytja það
eða rífa. Menntamálaráðherra eða
sveitarstjórn getur ákveðið friðun
að fengnum tillögum húsafriðun-
arnefndar og er friðun þinglýst
sem kvöð á fasteign. Friðun er
skipt í tvo flokka. Ef hús er friðað
að hluta, þá oftast miðað við ytra
borð þess, er það talið til B-flokks,
en í þeim flokki eru t.d. Stjórnar-
ráðið, Menntáskólinn í Reykjavík
og Iþaka.
Friðun getur þýtt að viðeigandi
viðhald verði dýrara en ella því
bæði vinnubrögð og efni sem
verður að nota eru orðin sjaldgæf
og kostnaður því meiri. Húsa-
friðunarnefnd getur veitt styrk til
endurbóta úr húsafriðunarsjóði
sem var stofnaður 1975. Nú nemur
hann 14,3 millj. kr. og má líta á
styrk úr honum sem viðurkenn-
ingu.
I þjóðminjalögunum eru almenn
ákváeði um að eigandi eigi rétt til
skaðabóta ef hann verður fyrir
fjártjóni vegna friðunar, en óljóst
er hvernig á að meta það. Svipuð
ákvæði eru t.d. í húsafriðunarlög-
um í Svíþjóð enda eru friðaðar
byggingar þar aðallega almenn-
ingseign auk þeirra sem eru svo
menningarlega verðmætar að hinu
opinbera ber að standa undir
viðgerðarkostnaði að hluta.
Húsakönnun
Um sama leyti og lögin um
friðun húsa gengu í gildi hér á
landi unnu þeir Hörður Agústsson
og Þorsteinn Gunnarsson að at-
hugun á verðveislugildi einstakra
húsa, gatna og jafnvel heilla
hverfa í Reykjavík (Reykjavík,
gamli borgarhlutinn, varðveisla,
1967—70). Könnunin var gerð með
hliðsjón af Aðalskipulagi Reykja-
víkur 1962—83 (staðfest 1967) og
hefur verið notuð í skipulagsvinnu
síðan þó að hún hafi ekki verið
formlega samþykkt. Þau hús í eigu
Reykjavíkurborgar sem borgar-
stjórn hefur nýlega látið friðlýsa
eru flest hús sem Hörður og
Þorsteinn töldu hafa varðveislu-
gildi og endurbætur á þeim húsum
undanfarin ár hafa miðast við mat
þeirra.
Hörður og Þorsteinn lögðu til að
umhverfi Tjarnarinnar yrði varð-
veitt sem heild og tel ég víst að
allir séu ánægðir með að svo verði.
Önnur svæði sem þeir mæltu með
að varðveitt yrðu eru nefnd
verndunarsvæði í tillögum að
endurnýjun eldri hverfa í endur-
skoðun aðalskipulags 1976.
Húsvernd
Lögin um friðun húsa ná til
húsa sem hafa einstætt menning-
arsögulegt gildi en varla til
nafnlausra húsa þótt þau eigi sér
hefð og móti heilu hverfin. Þá ætti
heldur að nota hugtakið húsvernd
en í því er fólgin varðveisla þannig
að notkun, eðlileg endurnýjun og
viðhald taki tillit til gerðar
hússins og umhverfisins.
Það viðhorf kemur í raun fram
í byggingarsamþykktinni. Hún
hvílir á þeirri forsendu að allar
byggingar komi samfélaginu við
og skorður eru settar einstakling-
um til að auka öryggi og skapa
gott húsnæði. Byggingarsamþykkt
fyrir Reykjavík var sett þegar 1839
og síðan hafa reglugerðir um legu,
stærðir og efnisval húsa átt sinn
hlut að því að móta svip bæjarins.
Enginn má reisa hús, breyta því
eða notkun þess, gera girðingu eða
önnur mannvirki á lóð sinni nema
með leyfi byggingarnefndar. Ef
byggingarsamþykktin væri tekin
bókstaflega gæti hún stuðlað að
húsvernd.
„Dct fagre nye Köben-
havn“. Linan 1967, úr
bókinni „Köbenhavn" eftir
Steen Eiger Rasmussen
(bls. 251).
Nanna
Hermans-
fasteignum á verndunarsvæðum
hefði hækkað örar en á nálægum
svæðum. Reynslan sýndi einnig að
það kostaði oft jafnmikið að gera
upp gamalt hús og að byggja nýtt
og stundum jafnvel meira. Gamalt
hús og gróin hverfi eru þó gædd
eiginleikum sem ekki eru til í nýrri
byggð. Hann taldi helstu orsök
fyrir framgangi húsverndar verða
að margir borgarkjarnar hefðu
breyst með stórum nýbyggingum á
sjöunda áratugnum og að menn
hafa orðið fyrir vonbrigðum. Það
umhverfi sem hafði verið skipu-
lagt af hugsjón reyndist ekki betra
en það sem fyrir.var og samhengið
við fortíðina var rofið. Nú verða
ekki fleiri háhýsi reist í Danmörku
því viðhorf hafa breyst og skv.
skipulagslögum 1977 hefur nýting-
arhlutfall verið lækkað í gömlum
borgarkjörnum.
Robert Egevang hafði kynnt sér
Aðalskipulag Reykjavíkur 1962 —■
‘83. Hann hafði gengið um miðbæ-
inn og séð nýbyggingarnar við
Laugaveginn. Hann hafði séð
ljósmynd af hugmyndalíkani
minjavörður: Friðun húsa
og húsvernd hér og erlendis
Á meðan byggingarsamþykktin
segir til um einstök hús ,er
heildinni stjórnað með skipulags-
lögum sem fyrst voru sett 1921. í
skipulaginu eru ákvæði um megin-
þætti byggðarinnar og notkun
lands, þá er og sagt til um
staðsetningu byggðar og umferðar.
Við húsvernd í gömlum hverfum
getur sveitarfélag stuðst við deili-
skipulag skv. reglugerð frá 1966 og
í því geta verið nánari ákvæði um
nýtingu lóða, húsahæðir svo og
notkun húsnæðis. Þannig sýnist
mér ramminn fyrir verndun húsa
vera til ef almennur áhugi væri
fyrir hendi.
Dönsk húsvernd
Húsvernd ætti að vera eðlilegur
þáttur í skipulagsvinnu hér eins og
hún hefur orðið sumsstaðar á
Norðurlöndum. Bæði í Svíþjóð og
Danmörku eru það sveitarfélögin
sem eiga frumkvæðið að húsvernd
en ríkið stendur að friðun húsa.
Danir hafa lengst unnið að hús-
vernd og þess vegna kom hingað
Robert Egevang, forstöðumaður
húsverndunardeildar þjóðminja-
safnsins í Kaupmannahöfn, í boði
Árbæjarsafns og Þjóðminjasafns
Islands. Hann er sagnfræðingur og
hefur unnið að verndun gamalla
hverfa í fimmtán ár. Þar sem
óvissa ríkir hjá okkur um aðferðir
við „verndunarsvæðin" var hann
beðinn um að segja frá lögum og
reglugerðum, framkvæmdum og
reynslu sinni af starfinu. Hann
sagði að mörg sveitarfélög hefðu
beðið þjóðminjasafnið um að gera
úttektir á menningarsögu eldri
byggðar þeirra og þessar kannanir
hefðu síðan verið notaðar sem
grundvöllur í skipulagsvinnu. Síð-
an hafa kvaðir verið þipglýstar á
eignir á verndunarsvæðum og þá
hefur t.d. ekki mátt auka nýtingu
lóðar. I fyrstu höfðu eigendur
óttast þessa skerðingu á eignar-
réttinum en eins og aðrar reglur
samfélagsins verja þau gegn
ágangi nágrannans. (Benti hann á
að útlit húss nábúans skipti meira
máli en útlit húss þíns). Húsvernd-
in tryggir að umhverfið breytist
lítið. Það þýðir ekki að breytingar
á húsum sé bannaðar, en að þær
fari fram eftir strangari reglum
en ella. Það þýðir ekki að ekki
megi reisa ný hús í stað lítt
nothæfra húsa, en þegar nýtt hús
er reist í stað gamals verður það
svipað að stærð. Hlutföll og
byggingarefni falla að því sem
fyrir er án þess að stefnt sé að
eftirlíkingu.
Robert Egevang sagði að hús-
vernd í Danmörku hefði ekki
gengið slysalaust fyrir sig en
þegar litið væri til baka væri
heildarútkoman mjög jákvæð. Það
hefði t.d. sýnt sig að verð á
„Hallærisplansins" og heyrt að
yfirleitt ætti að auka nýtingu í
gömlu hverfunum. Aðspurður
svaraði hann að nú á dögum
myndu slíkar hugmyndir ekki
hljóta samþykki í Danmörku.
Robert Egevang kom ekki til að
segja okkur hvernig við eigum að
leysa vandamál okkar og mér
þykir leitt ef erindi hans — það að
segja frá reynslu sem enginn hefur
hér — gleymist vegna ummæla
hans um skipulagshugmyndir í
Reykjavík og að þau orð verði
notuð sem flokkspólitískt verkfæri
sbr. grein Sigurðar Harðarsonar í
Þjóðviljanum 18. maí.
Eins og verndun og ræktun
lands og sjávar og allrar menning-
ar er húsafriðun og húsvernd
auðvitað þjóðfélagsleg og þar með
pólitísk mál. Verndun lifandi
menningarsögulegs umhverfis
verður þó ekki raunhæf án skiln-
ings og áhuga almennings.
ORÐ í EYRA
KERMIT
— Jæja, þú hefur væntanlega
tekið þátt í prófkjörunum eins og
ég? spurði Sjönni upp úr káss-
unni og gaut á mig fránum
íþróttamannsaugum.
— Mátti ekki vera að því,
svaraði ég.
— Ekki vera að því! Ha?
— Þú ættir heldur að taka þátt
í kjörum okkar listamanna og'
snillinga, sagði ég ofboð virðu-
lega. Eða þykist þú hafa gefið þér
tíma til að sinna pólitík? Var
ekkert um að vera í ensku
knattspyrnunni? Voru öngvir að
bursta einhvurja?
— Hvaða spurningar eru
þetta, maður? sagði Sjonni. Ertu
með snert af fjölmiðlun eða
hvað? Reyndu að halda þig við
kássuna meðan ég geri þér grein
fyrir hvernig sönnum framfara-
sinnum og spillingarfjendum er
best að verja atkvæði sínu.
— Þú hefur lært ýmislegt upp
á síðkastið, skaut ég inn í.
— Ég fór sko til Alþýðuflokks-
ins því hann vill opið lýðræði og
er skítsama hvaðan atkvæðin
koma. — Mér var strax boðið inn
og spurður um nafn og númer. Ég
sagðist vera kominn til að kjósa
hann Kermit. — Kermit? sögðu
þeir eins og fávísar konur. — Já,
hann Kermit, sagði ég. Ég er sko
nútímamaður og vil fjölmiðla-
garpa á þing og allt það sko. Eru
þeir ekki alltaf með sinn gamla
Kermit í Kópavognum og kalla
hann Bjarnleif eða eitthvað
svoleiðis sko? spurði ég. Ég
heimta að fá að kjósa Kermit.
Annars kalla ég bæði í línuvörð-
inn og dómarann. — Þú hefðir
sko átt að sjá upplitið á höfuð-
óvinum spillingarinnar þegar ég
minntist á dómarann, maður. —
Kermit er ekki kjörgengur hér,
sögðu þeir. Hann er ekki á
kjörskrá. — Það þykir mér nú
skrýtið, sagði ég. Þið eruð þó
alltaf með myndir af honum og
sendið hann í sjónvarpið til að
salla á Kröfluljónið og kynorku-
málastjórann. Og þar hitti ég sko
beint í mark þegar ég minntist á
kynorkuna. Ásjónur krossriddar-
anna gegn Kröflu og spillingunni
uppljómuðust eins og þær hefðu
verið lostnar háspennu frá þeim
bölvaða stað. — Hann Vimmi,
sögðu þeir skælbrosandi. Þú
ætlar að kjósa hann Vimma. Þó
það nú væri. Önnur eins Vallar-
gersemi. — Engan andskotans
Vimma, sagði ég. Kermit. Hann
heitir sko Kermit að mér heilum
og lifandi og er grænn. —
Stendur heima, sögðu þeir. Hann
er grænn eins og þeir í Kópavogn-
um sem þú vart að tala um.
Gerðu svo vel, vinur. — Og ég
fékk miða og var troðið bak við
tjald og skrifaði KERMIT með
stórum stöfum fyrir ofan hin
nöfnin. — Og nú er sko Kermit
kominn á lista. Þeir eru farnir að
kalla hann Vilmund. Bölvuð
sérviSka. En mér er sko sama
fyrst þeir endilega vilja það. Og
af því sem að að að...
Bréfaskólinn:
Stærsti aldurshópur
nemenda 16-20 ára
KONUR eru í merihluta nemenda
Bréfaskólans að þvf er segir f
frétt í Sambandsfréttum' um
aðalfund fulltrúaráðs skólanst
eru 58% nemenda en karlar 42%.
Stærsti hópurinn eru húsmæður
rúm 32% en í karlahópnum eru
verkamenn og sjómenn flestir,
eða 28%. Flestir nemenda búa á
Reykjavíkursvæðinu, en fæstir á
Vestfjörðum og Austfjörðum.
Langstærsti aldurshópur
nemendanna er á aldrinum
16—20 ára, en röskur helmingur
er 25 ára og yngri. Meðalaldur
kvenna er 28,3 ár og karla 25,4
ár, en nemendur eru allt frá 11
ára upp í 75 ára.
Á síðasta ári innrituðust 973
nemendur í bréfanámskeið hjá
skólanum og fyrstu fjóra mánuði
þessa árs innrituðust 448 manns.
Hjá skólanum er nú boðið upp á
um 40 námskeið auk tungumála-
námskeiða á snældum, sem seld
eru án kennslu.
í skólastjórn Bréfaskólans eiga
sæti fulltrúar frá öllum þeim
félagasamtökum, sem nú eiga
eignaraðild að skólanum. Stjórn-
ina skipa nú þessir menn: Kjartan
P. Kjartansson, formaður, Gunn-
laugur P. Kristinsson og Ólafur
Sverrisson frá Sambandi ísl.
samvinnufélaga, Bolli B.
Thoroddsen frá Alþýðusambandi
íslands, Guðjón B. Baldvinsson frá
Bandalagi starfsmanna rikis og
bæja, Árni Jónasson frá Stéttar-
sambandi bænda, Sigríður
Thorlacius, varaformaður, frá
Kvenfélagasambandi Islands,
Ingólfur S. Ingólfsson frá Far-
manna- og fiskimannasambandi
íslands, og Ólafur Oddsson frá
Ungmennafélagi íslands. — Skóla-
stjóri er Esther Guðmundsdóttir
þj óðfélagsf ræði ngur.
Friðrik með
3 vinninga
úr 3 umferðum
FRIÐRIK Ólafsson er nú efstur
á skákmótinu í Las Palmas á
Kanaríeyjum með þrjá vinn-
inga eftir þrjár umferðir. Hann
vann Padron í 29 leikjum í
fyrstu umferð, Rubio í 40
leikjum í annarri og Perez í 21
leik í þriðju umferðinni. Næstir
eru Rodriguez og Cson með 2
vinninga og biðskák, Medina og
Padron eru með tvo vinninga,
Westerinen er með 114 vinning,
Tatai og Mestres með einn
vinning og biðskák, Lezcano
hefur einn vinning, Cabrera er
með hálfan vinning og Perez og
Rubio reka lestina vinnings-
lausir.