Morgunblaðið - 15.10.1978, Page 1

Sunnudagur
15. september
Bls. 33-64
Úr bók Agnars Þóröarsonar KALLAÐ í KREMLARMÚR — ferö
um Sovétríkin 1956 ásamt Steini Steinar og fleirum. — Þessi
bók kemur út hjá Almenna bókafélaginu eftir nokkra daga.
Sumarið 195G buðu Friðarsamtök Sovétríkjanna sjö lista- og
menntamönnum í Rússlandsferð. Til fararinnar völdu.sti Agnar
Þórðarson rithöf.. Hallgrímur Jónasson kennari. ísleifur
Högnason alþm.. Jón Bjarnason fréttastjóri. Jón Óskar skáld.
Leifur Þórarinsson tónskáld og Steinn Steinarr skáld. Þessi ferð
var geysifræg hér á landi á sínum tíma og hratt af stað
margvíslegum skrifum í íslenzkum blöðum. Skömmu eftir
heimkomuna birti Steinn Steinarr kvæði sitt Kreml. Agnar
Þórðarson hélt dagbók í ferðinni og hefur nú unnið upp úr henni
þá ferðasögu, sem hér birtist kafli úr. Agnar sendir hókina frá
sér í minningu um Stein Steinarr og í tilefni þess að sjötíu ár eru
nú liðin frá fæðingu hans.
Kaflinn sem fer hér á eftir segir frá fvrstu dögum þeirra
félaga í Moskvu.
Agnar
Þórðarson
Var nú sest að veisluborði
hlöðnu alls kyns kræsingum og
vínföngum og ekkert til sparað,
enda bera Rússar með sér að
þeir kunna að meta undirstöðu-
mat.
Nína hafði Stein við hlið sér,
en borðdama Hallgríms var
Galína. Júra var þar líka og lék
á als oddi og enn einhverjir úr
Friðarnefndinni auk formanns
Landsnefndar rússnesku friðar-
samtakanna Mikail Kotobb.
Voru nú fyrst drukkin velkom-
andaminni í vodkastaupi. Mikail
sló í glas og ávarpaði okkur.
Hann ræddi um nauðsyn þess að
þjóðir heims gætu komið sér
saman um að lifa í sátt og
samlyndi, það væri fleira sem
sameinaði ólíkar þjóðir en skildi
þær að, hnötturinn væri að
verða of lítill til að lifa í
ósamlyndi. Hann lauk ræðu
sinni með þessum orðum.
— Við óskum þess að þið
hittið sem flesta hér af sem
flestum starfsstéttum. Og þið
munuð sjá að við viljum frið —
umfram allt frið. Gjörið svo vel
að sjá allt sem þið óskið og
spyrjið um allt sem þið viljið fá
að vita. Var þá drukkin skál
fyrir heimsfriði.
Hallgrímur mælti fyrir okkar
hönd. Hann sagði að Islendingar
hefðu aldrei verið hernaðarþjóð.
Þeir væru friðsamir og vildu
ekki eiga i útistöðum við aðrar
þjóðir, þeir vildu frið og sáttfýsi
meðal þjóða heimsins — Nína
Krymova gerði sér títt um Stein
og var hann brosleitur við hlið
hennar. Hún sagði okkur að hún
hefði elskað íslendinga frá
fyrstu kynnum, en þau stæðu
enn jafn ljóslifandi fyrir henni
og þegar þau hófust. Það hafði
verið á Rauða torginu fyrsta
maí nokkrum árum fyrir stríð.
Endalausar raðir verkamanna,
hermanna og íþróttafólks undir
blaktandi rauðum fánum gengu
framhjá grafhýsi Leníns — allir
voru í hátíðarskapi, en þá heyrir
hún útlenda rödd kalla hátt yfir
manngrúann: — Lenge leve
Sovjetunionen.
Klökknaði hún við að heyra
þessa útlendu rödd kalla á máli
sem enginn skildi nema örfáir
innan um allar þessar þúsundir
manna og ruddi sér braut til
mannsins sem hafði kallað svo
hátt og snjallt, en það var þá
Islendingur.
— Það hefur verið Kristinn
Andrésson, sagði Steinn.
— Nei ég segi ykkur aldrei
hver hann var, sagði Nína
Krymova, en allt frá þeirri
stundu hef ég elskað Islendinga.
Steinn
Steinarr
Einhver var svo ósmekkvís að
spyrja því maðurinn hefði kall-
að á dönsku, enda ansaði Nína
ekki þeirri spurningu.
Nína sagði okkur að næst á
prógrammi okkar þennan dag
væri að skoða heljarmikla land-
búnaðarsýningu í útjaðri
Moskvu. En enn var setið góða
stund undir borðum og látið
sjatna í sér.
Nína Krymova lagði fast að
Steini að hann segði nokkur orð,
og varð það úr að hann reis úr
sæti og sló í glas sitt. Sló þá
þögn á mannskapinn við borðið.
Steinn byrjaði á því að þakka
fyrir góðar móttökur sem Rúss-
ar væru reyndar víðfrægir fyrir,
þá sagðist hann lengi hafa vitað
að rússneskar konur væru mikl-
ar hetjur, hefði hann lesið um
það á barnsaldri í sveit á Islandi
en síst væri það ofsagt — og nú
stæði til boða að sjá mikla og
og
Steinn
Steinarr
viö
líkneski
af
Lenin
og
Stalín
í
Kákasus.
vildi sjá kapital-
istískt hœnsnabú
merkilega landbúnaðarsýningu.
Hann sagðist oft hafa heyrt að
Rússar héldu stórkostlegri sýn-
ingar en flestir aðrir, og væri
þessi sýning áreiðanlega mjög
merk og lærdómsrík, en þó væri
það nú svo, að það sem hann
helst hefði áhuga á að sjá myndi
ekki fyrirfinnast þar, nefnilega
lítið kapitalistískt hænsnabú.
Því að svo væri mál með vexti að
hann og kona hans hokruðu með
nokkrar pútur fyrir utan höfuð-
borgina og ættu þau í smáerfið-
leikum með sumar þeirra þó
hann vildi ekki vera að klaga
þær fyrir ókunnugum, en
óneitanlega virtust þær vera
komnar í hálfgert verkfall með
að verpa og myndu því allar
leiðbeiningar frá sérfræðingum
vera þakksamlega þegnar — en
sem sagt þetta væri kapitalist-
ískt hænsnabú og því sennilega
ekkert ráð við þessum vand-
kvæðum að finna á þeirri
stórkostlegu sýningu sem okkur
væri nú boðið á.
Bæði formaður landsnefndar-
innar og Nína Krymova lýstu
því yfir að það væri á misskiln-
ingi byggt hjá hinu merka
íslenska skáldi að hænsnabú
hans með fáum hænum gæti
kallast kapitalistískt, hjá þeim
væri hjónum leyft að eiga
nokkrar hænur og hirða af-
raksturinn til eigin þarfa, en
hitt sennilega rétt að svo lítið bú
myndi ekki vera þar til sýnis —
og hlógu við þá tilhugsun að
slíkt bú gæti verið til sýnis.
Var þá ekki rætt meira um
landbúnaðarmál og staðið upp
frá borðum. Jón Óskar baðst
undan því að fara á landbún-
aðarsýninguna, sökum þess að
hann væri ekki vel fyrir kallað-
ur í maga, en hann hafði þá
lengi átt að stríða við óþægindi í
meltingarfærum. Vildi hann
heldur hvila sig á herbergi sínu
en að ganga lengi dags með
okkur um sýningarsvæðið.
Samþykkti Galína undanþágu
hans með því skilyrði að læknir
yrði kvaddur til að fylgjast með
líðan hans á meðan og varð
hann að hlíta því, þótt hann
teldi þess enga þörf.
Héldum við svo hinir á
sýninguna.
Það var heitt í veðri þennan
júlídag sem við gengum um
sýningarsvæði landbúnaðarins
og við vorum orðnir göngumóð-
ir. Linnulaust var þulinn yfir
okkur alls konar fróðleikur úr
hagskýrslum og áætlunum. Þó
kom þar að lokum að þessari
síbylju og skoðunarferð var
lokið og við gátum farið heim á
hótelið, klyfjaðir alls konar
bæklingum og pésum.
Við litum til Jóns Óskars
strax eftir að við komum á
hótelið. Frammi á ganginum var
líflæknir hans sem vaktaði upp
á hann, en leyfði okkur þó að
fara inn til hans. Var þetta kona
á miðjum aldri, heldur óhraust-
lega í framan, og héldum við í
fyrstu að Jóni Óskari hefði
versnað undir handleiðslu henn-
ar og opnuðum hurðina varlega
inn til hans.
Jón Óskar var háttaður í rúmi
og reyndi að brosa til okkar, en
við sögðum honum að hann
hefði misst af miklu að fara ekki
með okkur. Fékk hann nokkra
pésa hjá okkur í sárabætur.
Jón Óskar sagðist sjá eftir því
að hafa ekki harkað af sér og
farið með okkur á sýninguna,
því að hann hafði verið drifinn í
rúmið með það sama, látinn
mæla sig með stuttu millibili og
fengið ströng fyrirmæli um að
bragða ekki annað en þurrar
tvíbökur og sykurlaust tevatn.
Hresstist hann nú mjög við
komu okkar. Var þá brátt tekinn
tappi úr flösku sem við höfðum
haft með okkur tollfrítt úr
Brynhildi.
Leifur komst fljótt í vígahug
og byrjaði að kyrja þýskt
hergöngulag af tómum stráks-
skap. Báðum við hann fýrir alla
muni að stilla sig á þessum stað
og gerði hann það, en daginn
eftir heyrðum við það á Galínu
og Hallgrími að kvartað hafði
verið yfir okkur.
Yfir morgunmatnum á hótel-
inu daginn eftir sagði Jón
Bjarnason okkur tíðindi frá
íslenska sendiráðinu í Moskvu
sem hann hafði sett sig í
samband við til að hafa fugl og
hval af landinu.
Vinstri stjórn hafði þá ekki
enn verið mynduð, og kenndi
hann Ameríkönum mest um
seinaganginn. Þeir myndu reyna
að gera allt sem í þeirra valdi
stæði til að spilla fyrir sam-
vinnu vinstri flokkanna, en
dómur þjóðarinnar væri eins
skýr og ótvíræður og frekast
yrði á kosið: Herinn yrði að fara
Sjá nœstu
síðu A