Morgunblaðið - 19.10.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 1978
Gróður á hóflcga bcittu landi
Gróðurnýting
Gróðurvernd
eftir Ingva Þorsteinsson. Fyrri hluti
Ein eftirminnilegasta myndin
frá þjóðhátíðarárinu 1974 var sú,
sem tekin var af fundi Alþingis á
Þingvöllum, þegar þingmenn
greiddu því atkvæði allir sem einn,
að ellefu hundruð ára búsetu í
landinu skyldi minnst með stór-
átaki í gróðurvernd og land-
græðslu á næstu 5 árum. Þetta var
hin svonefnda „þjóðargjöf", sem er
langstærsta framlag, sem veitt
hefur verið til þessara mála.
Samstöðu þingmanna og meiri
hluta þjóðarinnar um þjóðargjöf-
ina mátti túlka sem sönnun þess,
að menn gerðu sér loks almennt
grein fyrir því í hvert óefni var
komið með gróðurlendi landsins og
þar með lífsafkomu þjóðarinnar.
Gróðureyðingin er að mörgu
leyti hliðstæð eyðingu fiskimið-
anna umhverfis landið — það er
ekki síst háð sókninni í gróður-
lendin, hvort eyðingin heldur
áfram eða hvort hún verður
stöðvuð og vörn snúið í sókn, eins
og það er svo gjarnan orðað. En
baráttan fyrir verndun fiskimið-
anna er að því leyti ólík, að þar
þurftum við að berjast við erlend-
ar þjóðir fyrir rétti okkar og til
þess að beita þeim aðgerðum, sem
nauðsynlegar eru taldar til að
byggja upp fiskistofnana að nýju. I
gróðurverndarmálum eigum við
aðeins við okkur sjálfa að etja.
Að undanförnu hafa verið sett
fram ummæli og fullyrðingar, sem
benda til þess, að menn geri sér
ekki almennt grein fyrir hinu
raunverulega inntaki og eðli gróð-
urverndar eða telji að kraftaverk
hafi skeð frá því er þjóðargjöfin
var samþykkt. Hér eiga m.a. hlut
að máli aðilar, sem geta ráðið
miklu um það, hvernig þessi
auðlind okkar — gróðurinn —
verður nýtt í framtíðinni, hvort
hún á að halda áfram að rýrna eða
hvort hún á að aukast að magni og
gæðum. I sambandi við þessar
umræður hefur því verið haldið
fram, að staðhæfingar um ofbeit
og rýrnandi gróður í landinu hafi
ekki lengur við rök að styðjast og
standist ekki, og ástandið sé málað
of svörtum litum. Eg hirði ekki um
að rekja þau ummæli og fullyrð-
ingar, sem fram hafa komið, en
málsmetandi menn hafa látið sér
um munn fara ummæli eins og þau
að „engin ástæða sé til að ræða um
gróðureyðingu nú“, og „til væru
nokkrir staðir, sem væru fullnýttir
og jafnvel ofnýttir, en þetta væru
ekki stór samfelld svæði". Þá
hefur því og verið haldið fram, að
gróðurrannsóknir undanfarinna
ára séu ekki nógu traustar og
opinber stofnun hefur sett fram þá
staðhæfingu, að fram hafi komið
rökstuddar efasemdir um að for-
sendur beitarþolsútreikninga séu
byggðar á nægilega traustum
grunni og látið í ljós þá skoðun að
óæskilegt sé að settar séu fram
opinberlega fullyrðingar um beit-
arþol ákveðinna landssvæða eða
landsins í heild. Gefið hefur verið í
skyn, að fóðurgildi hálendisgróð-
urs sé að öllum líkindum vanmetið
og þar af leiðandi sé einhver
gróður á hálendi landsins ekki
fullnýttur. Þá hefur verið talað
um, að Rannsóknastofnun land-
búnaðarins hafi unnið að „óbein-
um rannsóknum" á beitarþoli
landsins, hvað svo sem í þessu
orðalagi á að felast. Loks hefur því
verið haldið fram, að „ýmsir telji“,
að gróðurkort þau, sem gerð hafa
verið séu ekki „fullkomin", og það
tek ég fúslega undir, því að mér
vitandi hefur hið „fullkomna kort“
enn ekki séð dagsins ljós í heimi
hér.
Þessi almennu ummæli hafa að
vísu ekki verið studd neinum
rökum eða einstökum dæmum. En
þar sem ég tel að þau stuðli að því
að skapa neikvæða afstöðu til
þeirrar brýnu nauðsynjar að unnið
sé áfram af fullum krafti í anda
þeirrar landgræðsluáætlunar, sem
gerð var og samþykkt árið 1974, tel
ég óhjákvæmilegt að taka til máls
til andsvars framangreindum við-
horfum. Um þessi efni tel ég mig
hlutgengan til umræðu, því að
gróðurfarsrannsóknir og gróður-
kortagerð hafa undanfarin 20 ár
verið höfuðviðfangsefni mitt sem
starfsmanns Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins. Þess má geta til
fróðleiks, að ég hef reiknað út hve
miklum tíma hefur verið varið á
vegum nefndrar stofnunar til
rannsókna á gróðri landsins og
beitarþoli þess. Telst mér svo til að
síðan þær hófust hafi samtals
verið varið 35 starfsárum við
gagnasöfnun úti, það er að segja
gróðurkortagerð og aðrar rann-
sóknir þeim skyldar, og 40 árum
við úrvinnslu gagnanna eða u.þ.b.
tveimur starfsæfum. Og enn er
unnið af fullum krafti að því að
afla meiri og fullkomnari gagna.
Þótt leitt sé til þess að vita hafa
umræður um gróður og gróður-
vernd, allt frá því er Hákon
Bjarnason, skógræktarstjóri, birti
árið 1942 hina merku grein sína
„Ábúð og örtröð", stundum orðið
rislágar og borið vott um takmark-
aðan skilning á því, hvernig
gróðurfari landsins er komið,
miðað við vaxtarmöguleika þess.
Eg mun hér sneiða hjá þeim ýmsu
annarlegu viðhorfum, sem enn
skjóta upp kollinum á þessum
vettvangi, en leitast við að skýra
kjarna málsins.
Forsendur
Þjóðargjafarinnar
Undanfari þjóðargjafarinnar
var úttekt, sem gerð var á ástandi
gróðurs og nýtingu hans. Uttektin
var unnin af sérstakri nefnd —
landnýtingarnefnd —, sem sett
var á laggirnar í þessu skyni. Hún
byggði á þeim gögnum, sem safnað
hafði verið fram til þess tíma með
gróðurkortagerð og öðrum gróður-
rannsóknum og í náinni samvinnu
við búnaðarráðunauta, gróður-
verndarnefndir og fleiri aðila í
öllum sýslum landsins. Niðurstöð-
um rannsóknanna og upplýsingum
heimamanna bar svo vel saman, að
vart varð á betra kosið. í töflunni
hér á eftir eru dregin saman
nokkur meginatriði úr þessari
skýrslu, sem varða gróðureyðingu
af ýmsum völdum, gróðurrýrnun
vegna ofbeitar og ræktunarmögu-
leika í landinu. Tölurnar tákna
fjölda sýslna og enda þótt þær gefi
ekki upplýsingar um flatarmál í
hverri sýslu, gefa tölurnar skýra
mynd af því hvernig ástandið var
Ekkert
7
6
9
Nokkurt
8
11
11
Mikið
2
1
3
Mjög mikið
6
5
Ingvi Þorsteinsson

Gróður á ofbeittu landi.
Sandfok
Uppblástur
Landbrot
Gróðurrýrnun
v/ofbeitar 3 12 6 2
Möguleikar
til hagabóta 8 6 9
Gróðureyðing og ræktunarhæfni lands. Tölurnar tákna fjölda sýslna.
Nýtingarstuðull gróðurs
Næringarþörf Búfjárs
Fjöldi beitardaga
eftir 1100 ára búsetu í landinu.
Það var sannarlega ekki glæsilegt,
og með þjóðargjöfinni átti að stíga
skref til úrbóta á einu alvarlegasta
umhverfisvandamáli þjóðarinnar.
Þetta gat þó ekki verið nema eitt
skref af mörgum, sem á eftir
þurfti að stíga.
Þrátt fyrir allt gefa þessar tölur
ekki tilefni til bölsýni, því að þetta
eru vandamál sem hægt er að
leysa, ef vilji og fé er fyrir hendi,
því að möguleikar til ræktunar og
hagsbóta eru nær ótæmandi. Því
er engin ástæða til að halda í
óbreytta búskaparhætti, sem hafa
að miklu leyti byggst á nýtingu
úthagans með þeim afleiðingum,
að hann hefur víða verið ofbeittur.
Gróöur og beitar-
þolsrannsóknir
Sakir framangreindra staðhæf-
inga um, að beitar og gróðurrann-
sóknirnar séu ekki nógu vel
grundvallaðar til þess að takandi
sé mark á þeim varðandi beitarþol