Morgunblaðið - 19.10.1978, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 1978
29
TILLAGA A — Glerárgata á uppfyllingu gömlu hafnarmannvirkjanna á Torfunefi samkvæmt
aðalskipulagi. — Umferðarmiðstöð ásamt smábátahöfn austan Glerárgötu í krika við Strandgötu. —
Hafnarstræti sem göngugata. IJtvíkkað göngusvæði frá Ráðhústorgi til norðausturs meðfram Geislagötu
að Sjálfstæðishúsi.
framsettar á aðgengilegan hátt,
fyrir almenning. Við það tækifæri
gefst bæjarbúum kostur á að
kynna sér tillögurnar, koma á
framfæri ábendingum og athuga-
semdum og á þann veg hafa áhrif
á mótun skipulagsins, áður en
endanlegar ákvarðanir verða tekn-
ar og lokaúrvinnsla hefst. Reynt
verður að efna til þessarar kynn-
ingar áður en langt um líður.
Þá verður á næstunni boðað til
sérstakra funda með lóðar- og
verslunareigendum og öðrum
hagsmunaaðilum á miðbæjar-
svæðinu, þar sem ákveðin atriði í
skipulagshugmyndunum, sem
varða þessa aðila verða kynnt og
rædd sérstaklega. Reyndar var í
byrjun ágúst auglýst eftir upplýs-
ingum um þarfir hagsmunaaðila
og þeir hvattir til að hafa
samband við teiknistofuna, svo
hægt yrði að fá yfirlit yfir óskir og
þarfir þessara aðila. Því miður
hafa nánast engir gefið sig fram,
en frestur var gefinn til 15.
september.
Það hefur verið til trafala að
engin heildaráætlun (program) er
til um raunþarfir opinberra aðila,
stofnana, félagasamtaka og ein-
staklinga á miðbæjarsvæðinu.
Nauðsynlegt er að fá upplýsingar
um slíkt svo heildaryfirsýn náist
áður en hægt verður að gera
endanlega tillögu um framtíðar-
stærð miðbæjarins, landnýtingu
og uppbyggingu.
Það er því von okkar að allir
þeir, sem telja sér þessi mál skyld,
láti í sér heyra eða bregðist vel við,
þegar leitað verður til þeirra.
Væntum við mikils af slíku
samstarfi, þar sem bæjarbúar
þurfa að leggja sitt af mörkum til
þess að takast megi að endurreisa
lifandi og aðlaðandi miðbæ á
Akureyri, sem vaxandi miðstöð
verslunar, þjónustu og menningar
bæjarfélaginu til heilla.
Forsendur og
nýjar hugmyndir
að deiliskipulagi
miðbæjarsvæðisins
Við vinnslu nýrra deiliskipu-
lagshugmynda að miðbæ Akureyr-
ar hafa eftirfarandi (4) atriði verið
lögð til grundvallar sem forsendur:
— landfræðileg lega bæjar-
svæðisins
— umferðarlegar aðstæður
— veðurfar og útivistaraðstaða
— endurnýjun húsa og gatna
Verða nú ofangreind atriði
skilgreind nánar í örfáum orðum.
Landfræðileg
lega Akureyrar
Landfræðilega skiptast hin
byggðu svæði næst miðbænum í
tvö höfuðsvæði:
— svæðin neðan brekku
— svæðin ofan brekku
Fyrir utan brekkusvæðið, sem
að hluta er mjög bratt og lítið
byggt, er hið byggða svæði að
mestu með litlum halla og að hluta
alveg flatt (Eyrin). Það er jafnvel
hægt að tala um að Akureyringar
búi á tveimur hæðum.
Brekkubrúnin er að hluta 45—50
metra yfir sjávarmáli. Hæðar-
munur milli íbúðasvæða getur náð
50—60 metrum. Brekkurnar ofan
miðbæjarsvæðisins hafa halla
15° — 30°, sem er mjög mikill og
gerir götulagningar allar erfiðar.
Umferðarlegar
aðstæður, lega
hraðbrautar
Frá náttúrunnar hendi eru
aðallega 2 aðallægðir eða gilskorn-
ingar í brekkubrúnirnar, sem hafa
þjónað sem götutengingar upp á
„efra“ svæðið frá öndverðu.
Aðstæður til þróunar á virku
•vegakerfi um brekkurnar til teng-
ingar á bæjarhlutum, hafa því
alltaf verið erfiðar. Smátt og
smátt hafa þróast tvö aðskilin
gatnakerfi í bænum; annað neðan
við en hitt ofan við brekkur, sem
aðallega hafa tengst af þremur
götum, sem þegar voru til fyrir 70
árum.
Við núverandi aðstæður eru
aðallega tvær umferðargötur með
beinu sambandi við miðbæjar-
svæðið af svæðum ofan við brekk-
ur.
Nauðsynlegt verður hinsvegar
að fjölga þessum tengingum til
þess að dreifa umferðarálaginu úr
efri hverfunum til miðbæjarins.
Verða gerðar tillögur að þrem aðal
aðkomuleiðum til miðbæjarins frá
brekkunum. Veigamikil forsenda
við tillögugerð að framtíðarþróun
miðbæjarins er lega hraðbrautar
um miðbæjarsvæðið, sem þegar
hefur verið ákveðin af skipulags-
yfirvöldum, Staðsetning þessarar
brautar um Glerárgötu og yfir
núverandi hafnarsvæði, veldur því
að miðbærinn hefur ekki eðlilegan
vaxtarmöguleika niður á Oddeyr-
ina sem skildi, og íbúðarsvæðið
þar „einangrast" nokkuð frá mið-
bænum. í skipulagssamkeppni um
miðbæinn frá 1962 komu fram
hugmyndir um legu hraðbrautar
um Glerárþorp yfir Glerá um
Hjalteyrargötu og að hluta á brú í
stefnu á Torfunefsbryggju. Með
þessu fyrirkomulagi yrði ibúðar-
svæðið á Oddeyri í mjög æskileg-
um tengslum við miðbæinn líkt og
íbúðarsvæðið hið efra. Auk þess
yrði iðnaðar- og hafnarsvæðið
neðst á Oddeyrinni í beinum
tengslum við hraðbrautina.
Ástæða er til að kanna raunhæfni
þessara hugmynda til hlítar og sjá
til þess að hægt verði að nýta
þennan möguleika síðar, ef og
þegar aðstæður krefjast. Á hinn
bóginn er hægt að hugsa sér að
Glerárgatan þjóni hlutverki aðal-
umferðaræðar á fyrirhuguðum
stað í langan tíma, en megi síðar
leysa upp í miðbæjargötu og
meiriháttar bílastæði, ef aðstæður
krefjast eins og áður segir.
Með hliðsjón af fyrirhugaðri
staðsetningu um gamla hafnar-
svæðið, höfum við sem valkost,
gert tillögu að varðveislu Torfu-
nefsbryggju mannvirkja sem smá-
báta- og farþegahafnar. Gæfi
höfnin með tilheyrandi lífi
ákveðna hefðbundna „Stemmn-
ingu“. Yrði þá Glerárgötu sveigt
upp að Skipagötu yfir svæði þar
sem skemmur Eimskipafélagsins
standa nú. Það hefur hinsvegar í
för með sér að hluti af meiriháttar
bílastæðum fyrir miðbæinn, neðan
Skipagötu lendir á uppfyllingu
austan Glerárgötu, sem lengir að
nokkru leið frá þessum bílastæð-
um í miðbæjarkjarnann. Þessi
bílastæði yrðu að mestu nýtt af
starfsmönnum fyrirtækja og
stofnana svo fjarlægð slík sem hér
um ræðir á ekki að skipta máli.
Jafnframt yrði æskilegt að byggja
undirgöng fyrir fótgangandi til
hafnarsvæðis undir Glerárgötu frá
Skipagötu.
Veöurfar — og
útivistaraðstaða
í miðbænum
Veðurfar á Akureyri er einkar
hagstætt til útivistar. Sólríkt er,
stillur miklar og aðstæður til
útivistar í þéttbýli sennilega
hvergi betri hér á landi. Er þetta
veigamikil forsenda og má skoða
sem sérstök hlunnindi, þegar haft
er í huga með hvaða hætti má
bæta aðstöðu fyrir fótgangandi
: bæjarbúa og gesti til þess að þróa
upp lifandi og aðlaðandi miðbæ,
sem íbúar á öllum aldursskeiðum
geta notið í ríkari mæli en verið
hefur.
Þessar staðreyndir koma til með
að móta mjög hinar nýju deili-
skipulagstillögur af miðbænum.
Þær hugmyndir gefa til kynna
mun meira svigrúm fyrir hinn
fótgangandi vegfaranda án trufl-
unar af bílaumferð á allar hliðar.
Hugmyndir hafa komið fram um
að gera Hafnarstræti frá Ráðhús-
torgi að Kaupvangsstræti að
verslunargöngugötu. Til viðbótar
verða gerðar tillögur að frekara
göngu- og torgsvæði um Ráðhús-
torg og svæðið milli Geislagötu og
Glerárgötu að Gránufélagsgötu
(Sjálfstæðishúss). Á þessum stöð-
um er endurnýjunar þörf og
einstakt tækifæri til þess að
byggja upp aðstöðu, þar sem
fótgangandi bæjarbúar og gestir
geta notið sérkenna miðbæjar-
svæðis Akureyrar í sem mestu
næði fyrir bílaumferð og skarkala,
sem henni fylgir. Slík svæði eiga
að vera griðastaöir hins fótgang-
andi vegfaranda, lausir við þá
spennu, sem vaxandi bílaumferð er
samfara.
Tillögur eru uppi um stórbætt
göngustígakerfi frá íbúðarhverf-
um að miðbænum. Má þar til
nefna meiriháttar gangbraut frá
Lundahverfi sunnan Sundlaugar
fram hjá skólum á þessu svæði
niður í miðbæ um Gilsbakkaveg
eöa Skátagili, sem útfært yrði
fyrir gangandi og sem útivistar-
svæði. Lagt er til að á þessari leið
verði byggð létt göngubrú yfir
Kaupvangsgil við kartöflugeymsl-
ur bæjarins yfir í brekku sunnan
Frímúrarahúss, þar sem göngu-
umferð, einkum barna á leið til
skóla er hættuleg á þessum
stöðum.
Endurnýjun
húsa og gatna
Ljóst er að óvenjulegir mögu-
leikar eru fyrir hendi að byggja
upp og endurnýja miðbæjarsvæðið
eftir skemmtilegum hugmyndum.
Það er sjaldgæft að sjá í stærri
byggðakjörnum þó víða væri
leitað, jafn stóra auða og óbyggða
reiti á miðbæjarsvæði og raun ber
vitni hér á Akureyri. Þessar
aðstæður gefa einstakt tækifæri
til uppbyggingar þar sem reyrit er
að samræma þarfir eigenda lóða
verslana, stofnana og þjónustu,
þörfum bæjarbúa og umhverfis-
legum sjónarmiðum. Þessar sér-
stöku kringumstæður gera
beinlínis kröfu til þess að unnið
verði að uppbyggingu miðbæjarins
af stórhug og reynt verði að glæða
áhuga hagsmunaaðila og bæjar-
búa til sameiginlegra átaka í
þessum efnum.
Svæðið norðan og austan Ráð-
hústorgs meðfram Geislagötu gef-
ur t.d. möguleika á skemmtilegri
útfærslu göngusvæðis, verslana og
stofnana, sem byggja mætti í
áföngum. Sömuleiðis skapast nýir
möguleikar á auðu svæði sunnan
Kaupvangsstrætis og austan
Hafnarstrætis meðfram fyrirhug-
aðri legu hraðbrautar. Þá má
glæða nýju lífi reit milli Hafnar-
strætis og Skipagötu með verslun-
ar og útivistaraðstöðu inn á milli
húsa í reitnum. Húsasamstæðuna
sem Nýja bíó er hluti af og stendur
við Strandgötu og Skipagötu má
endurnýja og fullbyggja í hæðina,
þannig að form húsasamstæðunn-
ar haldist áfram sem bæjarmynd.
Loka þyrfti hinsvegar húsasam-
stæðunni mót austri með nýrri
húsaröð samsíða Glerárgötu.
Sem valkostur kæmi til greina
að Hafnarstræti og Brekkugata
frá Kaupvangsstræti að Oddeyrar-
götu héldu gildi sínu sem umferð-
ar- og aðkomugötur að göngu-
svæði, frá Ráðhústorgi að Gránu-
félagsgötu. Síðar mætti bæta
Hafnarstræti við sem göngugötu
ef hið nýja fyrirkomulag gefur
góðan árangur, eins og raunin
hefur orðið á í öðrum löndum. Þar
hefur reyndin orðið sú að
verslunareigendur við hliðargötur
slíkra verslunargöngusvæða hafa
beinlínis óskað eftir friðlýsingu
sinna gatna við bílaumferð eftir
nokkurra ára jákvæða reynslu.
Þá verða gerðar tillögur að nýju
gatnakerfi um miðbæjarsvæðið á
þann veg að aðkoma verði sem
greiðust frá öllum hliðum. Meiri-
háttar bílastæði verða staðsett
sem næst miðbæjarkjarnanum
þannig að stutt sé af bílastæði í
verslunargöngusvæðin, þar sem
bílaumferð er stórlega takmörkuð.
I deiliskipulagstillögunum verður
lögð áhersla á að aðskilja svæði
fyrir fótgangandi og bílaumferð,
hvort sem um er að ræða göngu-
stíga úr íbúðarhverfum eða göngu-
svæði í miðbæjarkjarnanum. I
stað hinnar hefðbundnu samhliða
umferðar keyrandi og fótgangandi
komi aðgreining, þar sem því
verður við komið.
Á hinum svokölluðu verslunar-
göngusvæðum skal að sjálfsögðu
vera greið aðkoma fyrir lögreglu-,
slökkviliðs- og sjúkrabíla. Sömu-
leiðis fyrir vöruaðkomu að
verslunum á ákveðnum tíma sólar-
hringsins. Að öðru leyti ætti
bílaumferð um göngusvæðið að
takmarkast af mjög hægri umferð
meðfram og gegnum slík' svæði og
ekki þéttar en svo að „ró og næði“
hins fótgangandi vegfaranda sé
ekki ógnað.
Niðurlagsorö
Að lokum skal á það bent að
Akureyri mun gegna vaxandi
„miðstöðvar“hlutverki á öllum
sviðum á Norðurlandi á næstu
árum. Staðsetning bæjarins við
Eyjafjörð og reyndar í lands-
hlutanum, sem slíkum ásamt
bættum samgöngum gerir það að
verkum að „gestkvæmt" mun
verða og aukast verulega, þegar
fram í sækir. Má í því sambandi
jafnframt minna á sífellt vaxandi
ferðamannastraum um Akureyri.
Eins og íbúar nágrannasveitar-
félaga Reykjavíkur leita í vaxandi
mæli á stór-Reykjavíkursvæðið
með dagleg erindi og jafnvel
atvinnu, má búast við að miðbær
Akureyrar verði fyrir slíkri ásókn
frá íbúum nágrannabyggða við
Eyjafjörð, þegar fram í sækir.
Þegar stærð og nýting miðbæjar-
svæðis Akureyrar verður ákveðin,
er rétt að hafa þessi atriði í huga
og reikna með viðeigandi umfram-
þörfum fram yfir þarfir bæjar-
félagsins.
Akureyri 12. október 1978.
F.h. Arkitekta- og
Verkfræðistofunnar
Haraldur V. Haraldsson.
Svanur Eiríksson.
TILLAGA B sýnir legu Glerárgötu, sem er sveigð upp að Skipagötu með varðveislu hafnarmannvirkjanna
á Torfunefi í huga. — Umíerðarmiðstöð á uppfyllingu austan Glerárgötu. — Ilafnarstræti sem göngugata.
torgmyndun til norðurs í framhaldi Ráðhústorgs.