Morgunblaðið - 08.12.1978, Side 1

Föstudagur
8. desember
Bls. 33-64
Kvikmyndahöf-
undurinn Andrzej
Wajda gerir í
Marmaramannin-
um atlögu að
opinberum sögu-
fölsunum.
kvikmynd minni „Aska og
demantar" (sem sýnd hefur verið
í Reykjavík í kvikmyndahúsum
og í sjónvarpi — þýð.) skipað í
þennan flokk. Gagnrýnendur
höfðu greint kvikmyndina sem
frásögn söguhetju, sem ekki ætti
neitt sögulegt raunsæi, en hefði
það takmark eitt að vera á móti
því sem er. Hann var á vissan
hátt í öðruvísi sokkum.
Blaðam> Og í lífinu?
Wajdai Fólkinu var ætlað að
renna saman við fjöldann, en
skera sig ekki úr sem ein-
staklingar. En þetta kerfi hefur
aldrei gengið almennilega í
Pólverja.
Blaðami í vissum kafla í
Marmaramanninum byggir þú
upp dæmigerða kvikmynd frá
sjötta áratugnum, sem þú leggur
nafn þitt við ...
Wajdai Já, ég hefi í raun
unnið að kvikmyndum á borð við
þessa, nokkurs konar minnis-
merki. I Marmaramanninum líki
ég eftir, um leið og ég segi að ég
hafi verið þátttakandi í þessu
tímabili. Að þessari tegund
En myndin heldur áfram að vera
alveg ljós.
Blaðami Samt sem áður hefur
myndin jákvæðan endi, andstætt
þínum fyrri myndum.
Wajdai Það kom ekki til af
neinum þrýstingi. Mitt aðal
markmið var að allt lægi ljóst
fyrir, ég vildi sýna að æskan í
dag hefur áhuga á æsku foreldra
sinna. Það var nauðsynlegt að
sýna þá kröfu, sem ungt fólk
gerir til að fá að vita hvað
raunverulega gerðist. Ég vildi
svara vissum spurningum, sem
það spyr sig: hvers vegna feður
þeirra séu taugaóstyrkir, hvers
vegna þeir ljúgi, hvers vegna
þeir drekki vodka, hvers vegna
þeir séu áhyggjufullir, hver sé
fortíð þeirra ...
Blamt Þetta er fyrsta pólska
kvikmyndin um þess háttar efni.
Wajdai Það er rétt. En allir
máttu vita, að kvikmynd með
efniviði áranna eftir 1950 mundi,
Viðtal við Andrzej Wajda
STALÍN OG VIÐ
Blaðamaður Expressi
Orðrómur hefur verið á kreiki í
tvö ár um að „Marmaramaður-
inn“ muni ekki fá að fara úr
landi.
Andrzej Wajdai Svo vill til, að
menningarpólitíkin í Póllandi
hefur núna þróast skynsam-
legar. Þegar kvikmyndin var
lögð fram á árinu 1976, brugðust
vissir aðilar mjög hart við og
héldu því fram að innanríkismál
okkar ættu ekkert erindi til
útlanda, og að söguleg viðhorf í
myndinni væru ósönn. Ég lét
mér nægja að taka fram að
„Marmaramanninum“ væri ekki
ætlað að túlka opinbera línu.
Smám saman síaðist sú hug-
mynd inn ... Ég er þó búinn að
gera kvikmyndir í 24 ár. Margir
ráðherrar hafa horfið, en ég held
áfram.
Blaðamaðuri En gagnrýnin
var samt sem áður ákaflega
grimm ...
A. Wajdai ... og einhliða.
Þrátt fyrir þessa gagnrýni náði
myndin geysilegri aðsókn í
nokkra mánuði. Frá ykkar sjón-
arhóli virðast svona neikvæð
viðbrögð og síðan jákvæð sjálf-
sagt órökrétt. Frá okkar sjónar-
miði opnast leiðir. Ef til vill felst
í „órökvísinni" viss merking ...
Blaðamaðuri Þetta tímabil
áranna eftir 1950, sem lýst er í
myndinni, er lagt upp á einum
fjarstæðukenndum degi. Ýkjur
eða raunsæi?
Wajdai Allt þetta tímabil bar
í rauninni hreinlega fjarstæðan
svip. Til dæmis ákváðu stjórn-
völd á þeim tíma rammana fyrir
„listir". Leikararnir í
Cracowleikhúsinu fengu opin-
bert bréf frá menntamálaráðu-
neytiúu þar sem hverjum manni
var ifþpálagt að vinha í 8 tíma á
dagT Þeir urðu að koma í
leikhúsið á hverjum degi kl. 10,
jajhvel þótt þeir ættu ekki að
vera á neinni æfingu. Annað
:dæmi: umburðarbréf — sem við
hlógum mikið að — krafðist
þess, að hljómsveitarstjórar
ynnu líka 8 tíma á hverjum degi!
Með kór og hljómsveit! Það var
sannkölluð agavitleysa...
Blaðamaðuri Var Stalíns-
tímabilið í Póllandi jafn mikill
harmleikur sem annars staðar?
Wajdai Þar voru ekki Goula-
geyjar. En dauðadómar og
skelfileg réttarhöld. Ástandið
var samt sem áður ekki eins
forkastanlegt sem í Rússlandi.
Blaðamaðuri En fyrir kvik-
myndagerðarfólkið?
Wajdai Kvikmyndunum var í
vissum skilningi þyrmt. Formið
varð frekar fyrir þessu en
uPPbyggingin. Þemum var
þvingað upp á okkur og fagur-
fræðinni stýrt.
Blaðamaðuri Hverjir voru
hinir fagurfræðilegu og hug-
myndafræðilegu rammar?
Wajdai Á árunum eftir 1950
lifðum við í heimi, sem við
trúðum að mundi breytast ^til
hins betra. Maður hafði á
tilfinningunni að verið væri að
byrja frá núlli. Veröldin hafði
ekki verið sköpuð af hagkvæmni,
heldur af heimsspekingunum.
Allt sem ekki var utan við þessa
heildarsýn átti engan rétt á sér
og skyldi útrýmt. En í þessu
„utan við“ var líf okkar . ..
Þessi heimssýn var svo þröng,
að allt það, sem var lítilsháttar
öðru vísi, virtist vera af öðrum
heimi. Þannig nægði að gaman-
leikari túlkaði persónu í röndótt-
um sokkum, þegar aðeins feng-
ust doppóttir sokkar á markað-
inum í Póllandi, til þess að það
þætti sýna löngun hans í annað
þjóðfélag. Það var í sjálfu sér
hlægilegt. Á þeim tíma var
Þetta atriði var klippt úr myndinni. Þar finnur
kvikmyndagerðarkonan Krystyna Janda gröf Birkuts.
áróðursmynda var fyrirmynd,
sovésk kvikmyndagerð. Sovésku
kvikmyndirnar voru mjög vel
gerðar, ákaflega ljósar á stjórn-
málasviðinu. Maður vissi frá
fyrstu mynd hver var hetjan,
hvaða framlag og takmörk hún
hafði og í hverju vandi hennar
lá. Upp frá því gekk raunveru-
leikinn sinn gang og með sínum
viðdvalarstöðum. Þannig átti
söguhetjan ekki í baráttu milli
Góðs og Ills, heldur milli Góðs
og Betra. Ég get fullvissað ykkur
um að það þarf einhvern af-
burþasnilling í kvikmyndagerð
til'að geta fundið leikrænan
stuðning við þess háttar baráttu.
Blaðami Var ekki klippt burtu
atriði úr Marmaramanninum?
Wajdai Af mínum völdum. Ég
klippti þetta atriði að ráði þess
fólks, sem hafði áhuga á mynd-
inni, og var henni ekkÉandstætt.
á einn veg eða annan, sjá dagsins
ljós. Mitt sjónarmið er það, að
jafnvel þótt þessi tími hafi ekki
verið neinn dans á rósum, þá sé
fólkið sem lifði hann oft mikil-
vægara en það sem um hann er
sagt... Þverstæðan er sú, að nú,
þegar við búum við verkalýðs-
harðstjórn, þá bregða kvikmynd-
ir okkur ekki á tjaldið nema
greifynjum, hertogum og kóng-
um. Ekki verkamönnum. Ég held
að Marmaramaðurinn sé ein af
hinum sjaldgæfu pólsku kvik-
myndum, þar sem söguhetjan er.
verkámaður.
Blaðami En það er hefð í
pólsum kvikmyndum að sýna
gagnrýni á vissa tegund af
hetjuskap.
Wajdai Það er hárrétt. í sögu
okkar eru til einhver ósköp af
hetjusögnum. Hetjuskapur
Birkut, fyrirmyndarverkamaðurinn (Jerzy Radziwilow-
icz) með brennda lófá eftir glóandi múrsteinana.