Morgunblaðið - 08.12.1978, Síða 18

50
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 1978
Grútarataðar fjörur í Seyðisfirði en grútarmengunin hefur verið
mikið vandamál víða um land í haust. Þessi fjara er ekki sérlega
spennandi fyrir fjóruskoðara eða sem leikvfíllur harna en sem slík
er fjaran eilíflega vinsæl.
hráefni hefur verið landað getur
veruleg grútarmengun hlotist af.
Frá loðnuverksmiðjunum
berst ýmiss konar frárennsli,
sem innihaldið getur fitu og
þurrefni. Það frárennsli sem
einkum getur valdið grútar-
mengun má skipta í fjóra flokka:
A) Frárennsli frá verksmiðjum
meðan á vinnslu stendur, t.d.
blóðvatn úr þróm, soð sem ekki
ræðst við, skilvinduvatn og
fleira. B) Frárennsli vegna
bilana og slysni meðan á vinnslu
stendur. C) Frárennsli vegna
hreinsunar á tækjabúnaði,
hráefnisþróm og húsakynnum.
rútarmengun
D) Annað frárennsli og undir
þennan flokk geta fallið botn-
vatn úr lýsistönkum, smit eða
óhöpp við útskipun lýsis og
rigningarvatn úr óyfirbyggðum
þróm og af athafnasvæði.
Verðmætasóun,
óþrifnaður, tjón
Það var í lok september-
mánaðar síðastliðins að kvart-
anir bárust frá heilbrigðisnefnd
Seyðisfjarðar um að á yfirstand-
andi sumarloðnuvertíð hefði
órðié vart mun meiri grútar-
mengunar innst í Seyðisfirði en
áður væru dæmi um á loðnuver-
tíð. Auk manna frá Heilbrigðis-
eftirliti og Líffræðistofnun tók
Siglingamálastofnun þátt í ferð-
inni austur. Haft var á orði áður
en athugunin var gerð, að
grútarmengunin hefði drepið
nær allt fuglalíf við Seyðisfjörð
innanverðan og þar sæist aðeins
orðið svartbakur.
Þær fullyrðingar reyndust
ekki á rökum reistar og fundust
allar algengar fuglategundir í
firðinum. Mikið er af fýl á
Seyðisfirði fram að mánaðamót-
um ágúst/september, en hann
var allur horfinn þegar athugun-
in var gerð. Að sögn heima-
manna var fýllinn áfjáður í grút,
sem flaut á yfirborði sjávar, og
álitu sumir, að fýllinn drægi
verulega úr mengun með grútar-
áti. Varla hefur það sem í fýlinn
hefur horfið skipt sköpum varð-
andi grútarmengunina, því um
svo gífurlegt magn var að ræða
— skipti það tugum tonna, en
ekki er mögulegt að áætla
hversu mikið það var í sjónum
og í fjörum í firðingum. Segir
það sig í rauninni sjálft um hve
mikla verðmætasóun er að ræða,
en útflutningsverðmæti hvers
lýsistonns nemur um 137 þús. kr.
A Seyðisfirði hefur í haust
m.a. orðið það tjón af völdum
grútarmengunar að 50 aligæsir
ötuðust í grút og er talið að 7
þeirra hafi drepist af hans
völdum. Ennfremur varð að
fresta um nokkurn tíma slátrun
30—40 fjár, sem óhreinkast
hafði við beit í grútarataðri
fjörunni. Árið 1976 barst Heil-
brigðiseftirlitinu kvörtun frá
heilbrigðisnefnd Eskifjarðar um
að talsverðrar grútarmengunar
hefði orðið vart á fjörum í
Heigustaðahreppi. Þess var getið
að ær hefðu drepist af grútaráti
og var þá talið að líklegur
sökudólgur væri verksmiðju-
skipið Norglobal og bátar sem
lönduðu í það, en frekari rann-
sóknir voru þá ekki mögulegar.
Grútarmengun hefur ekki áður
verið eins útbreitt vandamál
Á ÞEIM stöðum þar sem er loðnubræðsla eru sífellt að koma upp vandamál vegna grútarmengunar. Einkum er það yfir
sumarmánuðina, sem þessa verður vart, en þá er ioðnan feitari en að vetrinum og til að gera illt verra er hún oft flutt um langan veg til
löndunarhafna. Á stöðunum kenna skipverjar verksmiðjunum gjarnan um ósómann en verksmiðjufólk segir hins vegar, að sökin sé hjá
bátunum.
Heilbrigðiseftirlit ríkisins kannaði í haust orsakir og afleiðingar grútarmengunar á Seyðisfirði, Reyðarfirði, Eskifirði og Norðfirði
og sendi fyrir nokkru frá sér skýrslu þar sem einnig er að finna tillögur til úrbóta. Það var Eyjólfur Sæmundsson deildarverkfræðingur,
sem annaðist þessar athuganir Heilbrigðiseftirlitsins, en Líffræðistofnun Háskólans tók einnig þátt í þeim og annaðist Karl Skfrnisson
líffræðingur þátt þeirrar stofnunar í athugununum. Mengunarmál fiskimjölsverksmiðja heyra undir Heilbrigðiseftirlit ríkisins og
heilbrigðisnefndir á hverjum stað samkvæmt gildandi lögum og reglugerðum og því annaðist Heilbrigðiseftirlit ríkisins rannsókn þessa
máls í haust.
í niðurstöðunum kemur fram,
að grútarmengunin á sér þrjár
hugsanlegar meginorsakir. Ef
venjulegar loðnudælur eru
notaðar víð löndunina þarf að
blanda hráefnið með sjó eða
vatni fyrir dælingu, sem síðan er
skilið frá í þar til gerðum
skiljum. Sé hráefnið feitt er
hætt við að veruleg fita skiljist
úr hráefninu og berist burt með
dæluvatninu, en sé það látið
renna í hafnirnar getur mjög
umtalsverð mengun hlotist af.
Að undanförnu hafa svonefndar
þurrdælur mjög rutt sér til
rúms, en þær geta dælt án þess
að hráefnið sé blandað sjó eða
vatni. Sé farmurinn hins vegar
tekinn sjóblandaður um borð og
lestar skipsins ekki vel útbúnar
með tilliti til þurrkunar farms-
ins freistast verksmiðjurnar til
þess að skílja sjó frá hráefninu
eftir dælingu. Sama gildir ef
spúlað er af dælunum meðan á
löndun stendur.
Séu lestar spúlaðar og kjöl-
vatn lensað í hafnir eftir að feitu
Aí þessum eina steini var skafið eitt kfló a/ grút.
Grútarmengun alls
ekki nýtt vandamál
Grútarmengun er ekkert nýtt
vandamál. Hún átti sér stað
víðast hvar við síldarverksmiðj-
ur á síldarárunum, en þá voru
verksmiðjur yfirleitt verr búnar
til að fullnýta hráefni en nú er.
Frá því að bræðsla hófst á
Siglufirði á ný árið 1976 hefur
þetta vandamál gert vart við sig.
Þetta vandamál hefur verið við
að glíma á Neskaupstað bæði á
sumar- og vetrarloðnuvertíð og í
ár hefur ástandið almennt ekki
verið verra frá því að loðnu-
veiðarnar hófust í byrjun þessa
áratugar.
Grúturinn er léttari en sjór og
flýtur því um nágrenni verk-
smiðjanna þar til hann berst á
fjörur eða rekur á haf út. Eftir
að grúturinn er fastur í fjörum
er tæpast um að ræða að unnt sé
að hreinsa hann þar sem slíkt
væri mjög dýrt, en hefði auk
þess óhjákvæmilega skaðleg
áhrif á lífríki fjörunnar. Auk
þeirra áhrifa sem grúturinn
kann að hafa á lífríki í fjörum og
á fuglalíf veldur hann verulegum
óþrifum og óhollustu.
Fjöruskoðun er ekki sérlega
fýsileg þar sem steinar eru
ataðir grúti og hálka á steinum
vegna grútarins getur beinlínis
verið slysavaldur. Slíkar fjörur
eru ekki heppilegur leikvangur
barna. Verulegan ódaun getur