Tíminn - 20.06.1965, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 20. júní 1965
TÍMINN
ungur hafði höll sína, og Þar
sem sagt er að hann sé graf
inn.
Á leiðinní til Jerúsalem er
farið í gegnum þröngan dal,
næstum að það sé gil. Þar
liggja margir skriðdrekar frá
frelsisstríði Gyöinga 1947—
48. Þeir liggja þarna ryðgaðir
og ónýtir og visnaður blóm-
sveigur hjá hverju hertæki til
minningar um þá föðurlands-
vini, sem þá létu líf sitt. Þeir
brutust þarna í gegnum víglínu
Arabanna og björguðu sínum
mönniun. sem höfðu varizt
lengi í Jerúsalem ofurefli liðs,
vatnslítilir og matarlitlir. Eg-
yptar voru komnir á Rakelar
hæð, skammt utan við borgar-
mörkin að sunnanverðu. ísra
elsmenn brutust sem sagt í
gegn og ráku Egypta aftur
heim til sín. En það kostaði
miklar mannfórnir.
— Fóruð þið til Tyrklands
frá ísrael?
— Nei, við fórum fyrst til
Rodos, sem Grikkir eiga núna.
Tyrkir hafa sett sinn svip á
hana. Maður sér það á bygg-
ingunum. Þar eru moskur og
arabísk borgarhverfi. Til
Rodos er mikill ferðamanna-
straumur og Grikkir mæla mjög
með því að menn heimsæki
þennan stað.
— Leggja Þeir meíri áherzlu
á Rodos en aðrar eyjar.
— Já, já. Korfa gengur
kannski næst í þessu efni, enda
komum við þangað. Við vor-
um þar hálfan dag.
— En þið fóruð til Tyrk-
lands?
— Við fórum þangað frá
Rodos. Sigldum til Ismir, eða
Smyrnu, sem er gamla nafnið
á borginni.
— Þar urðu mikil átök milli
Tyrkja og Grikkja eftir lok
fyrri heimsstyrjaldarinnar,
minnir mig.
— Alveg afskaplega. Þegar
friðarsamningamir voru gerð
ir í Versölum fór um Tyrki
eins og Þjóðverja, sem höfðu
verið bandamenn í stríðinu,
að þeir urðu að sæta þungum
kostum. Grikkjum hafði verið
lofað Vestur-Anatolíu og hóf-
ust þeir handa með að heimta
þetta land í kringum 1920
með þvi að taka Smymu og
sækja inn í landið. Þá kom
Kemal Ataturk til skjalanna.
Hann hafði áður getið sér
mikillar frægðar með því að
eyðileggja Gallipoliáætlun
Churchills, og verja Galipoli-
skagann fyrir Bretum, Þannig
að Bretar komust aldrei inn
á Marmarahafíð, aldrei í
gegnum sundin og inn í Svarta
haf. Hann bjargaði Tyrklandi
aftur. á mestu hættustund þess,
þegar Gríkkir voru kamnir
langt austur í Litlu-Asíu og
nærri því til Ankara. Þá réðst
hann á Grikki með sinn her,
sem var nú ekki stór og ekki
vel útbúinn. En hann sigraði
samt. Og Grikkir misstu
hvorki meira né minna en
rúmlega hálfa milljón her-
manna í þessari herferð og
voru reknir heim. Þeir hafa
varla náð sér eftir þetta fyrr
en á allra síðustu árum. Það
sögðu mér grískir menn, að
þeir hefðu verið mjög lengi að
jafna sig eftir þessa miklu blóð
töku i greipum Ataturks.
— Og 1 Smyrnu hafa Grikk
ír orðið að lúta í lægra haldi?
— Það var síðasti staður
þeirra í Asíu-löndum Tyrkja.
— Er Smyrna ekki stór
borg?
— Jú, og hafnarborg mikil.
Hún er mikilvægasta hafnar-
borg Vestur-Tyrklands. Ég
held, að hún gangi næst Istan-
bul. Og ýmsar helztu fram-
leiðsluvörur Tyrkja eru aðal-
lega fluttar út frá Ismir eða
Smymu, eins og okkur er gjam
ara að kalla borgina. Borgin
stendur á fallegum stað, en það
er dálítill rifrildisblær á mörg
um hverfum þama, austur-
lenzkt snið mætti kalla það.
— Fóruð þið víðar um
Tyrkland?
— Aðalerindið til Tyrklands
var nú í raun og vem ekki að
heimsækja Smymu, heldur
Efesus, sem er rústaborg líkt
og Knossos. Þar er hægt að
sjá mörg menningartímabil í
þrepum. Það er um hundrað
kílómetra leið frá Smymu til
Efesus og skemmtilegt að aka
þá leið. Maður sá dálítið brot af
þjóðlífi Tyrkja á þeirri leið.
Við ókum í gegnum nokkur
bændaþorp, sem em töluvert
ólík okkar íslenzku þorpum,
og ég vil segja þorpum í Evr-
ópu. Þau húsdýr, sem mest ber
á, era úlfaldar og asnar og mik
ill stærðarmunur á þeim. Þama
sást einstaka maður þeysandi
á arabískum hesti.
— Bera þeir sig vel?
— Þeir bera sig óhemju vel.
Mér fannst eins og æðri sýn að
sjá arabískan hest undir manni.
Það er fögur sjón, satt að
segja. Það er svo mikill létt-
leiki yfir allri skepnunni og
hennar hreyfingum, að það er
eins og þeir komi varla við
jörðina. Þeir era fótagrannir.
Þeir eru hálsmjóir og þunn-
fextir. Þeir fara eins og hvirfil-
vindur.
Þetta eru með fráustu dýi;-
um jarðarinnar, og mér finnst
að arabískur hestur sé fegursta
dýr jarðar. Ég veit ekki hvaða
dýr ég ætti að benda á, sem
er fallegra.
— Hvernig gang hafa þeir,
samanborið við íslenzka hest-
inn? Hafa þeir tölt?
— Mér fannst þeir yfirleitt
fara á brokki og síðan fljótlega
á stökk. Mér virtist að hestur-
inn væri eins konar lúxus
þarna, en hinn almenni bóndi
notaðist við úlfalda og ekki
sízt asnakvikindi. Mér þótti
sjón að sjá í Nazaret Araba
fara um göturnar á asnakvik-
indi svo litlu, að fætumir dróg
ust mátti heita með jörðu.
Hann hafði reiðingstorfu undir
sér en ekki hnakk. Og hann
lamdi asnann áfram eftir háum,
bröttum tröppum, því að þama
eru brattar götur, sem byggðar
eru í tröppum, og hann fór
ekki af baki og teymdi asnann,
eins og ég held að við hefðum
gert, hefðum við verið þama
ríðandi. Nei, nei, hann fór
ekki af baki. Heldur lamdi
hann asnann upp allar tröpp-
urnar. í Tyrklandi sáum við
hjú vera að hirða hey. Þau
bundu einn bagga og lögðu
hann á bakið á asnanum og
maðurinn settist líka á bak, en
konan gekk á eftir. Búskapur-
inn þarna e? vægast sagt dálít-
ið sérkennilegur. Það var al-
veg eins og fólkið væri gengið
út úr fornöldinni.
— Þið hjónin vorað lengst í
Kaupmannahöfn í þessari utan-
för, sem mér skilst að hafi tek-
ið rúma fjóra mánuði?
— Já. Við voram lengst í
Höfn.
— Hvernig stendur á því, að
Kaupmannahöfn er slíkur uppá
haldsstaður íslendinga?
— Kaupmannahöfn var öld-
um saman höfuðstaður okkar
og lærdómssetur. Flestir náms-
menn sigldu til Kaupmanna-
hafnar til að nema þar við há-
skólann. Ég veit enga fullnægj-
andi skýringu á því hvemig
stendur á að Kaupmannahöfn
er og heldur áfram að vera
eins konar annar höfuðstaður
fsléndinga. fslendingar virðast
kunna svo Ijómandi vel við sig
þar í borginni. Þetta er stærsta
borg á Norðurlöndum. Hún er
að vissu leyti alþjóðleg. Hún
hefur á sér heimsborgarlegt
snið að nokkra. Og svo era Dan-
ir viðfelldnir menn. Mér fell-
ur því betur við Dani því meir
sem ég kynnist þeim.
— Hefur þá ýms andúð í
garð Dana aldrei náð til Kaup-
mannahafnar? Hafa það aðeins
verið eins konar heimiliserjur?
— Margur fslendingur, sem
Iagt hefur Dönum ýmislegt til
lasts hefur kunnað vel við sig
í Kaupmannahöfn, virðist mér
vera. Nú, Danir eru svo frjáls-
lyndir, að þeir leyfa mönnum
að gagnrýna sig og taka það
ekki alltof illa upp. Það er
óhætt að segja sína meiningu í
Kaupmannahöfn. Maður á ekki
neitt á hættu. Við getum rifizt
við Dani og haldið áfram að
vera vinir þeirra eftir sem áð-
ur.
— Gerðir þú samning við
danska útvarpið meðan þú varst
í Höfn um flutning á „Húsinu“?
— Já, ég sendi þeim handrit
af bókinni i danskri þýðingu og
eftir eitthvað mánuð þá settu
þeir sig í samband við mig og
sögðust ætla að taka bókina til
flutnings í útvarpið á næsta
vetri. Þeir töldu líklegt að þeir
byrjuðu um áramótin
— Segðu mér, talaðir þú við
marga danska bókmenntamenn?
— Fáeina. Ég kynntist
Karli Bjarnhof, rithöfundi, dá-
lítið, sem er einn af beztu nú-
lifandi rithöfundum Dana, og
auk þess mjög framarlega í fé-
lagsskap listamanna þar í
landi.
— Hvemig lá honum orð til
íslenzkra bókmennta?
— Alveg sérstaklega vel. Ég
hef ekki heyrt útlending fara
meiri lofsorðum um íslenzkar
bókmenntir, ekki bara fornbók-
menntir heldur líka nútímabók
menntir. Bjarnhof er að mín-
um dómi harðgáfaður bók-
menntamaður, velviljaður og
víðsýnn. Hann er ekki haldinn
neinum fordómum, hvorki gagn
vart nýjum bókmenntum né
eldri. Hann virðist eiga jafn
auðvelt með að njóta skáldskap-
ar í hvaða formi sem er, bara
að það sé skáldskapur. Hann er
enginn módernisti, en sumir
módemistar era afbragð í hans
augum, því þeir eru meira en
módemistar að forminu til.
Þeir hafa andann með. Ég
spurði hann eiiimitt um þetta:
hvort nútímaskáld ættu að vera
módernistar. Hann sagðist nú
líta svo á, að módernisminn
væri frekar spursmál um við-
horf heldur en form. Ég veit
ekki hvort ég get útskýrt þetta
eins og hann lagði það fyrir
mig, en hann er ekki haldinn
•neinum fordómum varðandi
bókmenntir Hann elskar bók-
menntir og virðist njóta þeirra
í hvaða formi sem þær eru, ef
þær eru að hans dómi list. '
— Hittirðu fleiri framá-
menn í bókmenntum en Bjarn-
hof?
— Já, ég hitti ýmsa rithöf-
unda og útgefendur og aðra
áhugamenn um bókmenntir.
— Þið hafið náttúrlega hitt
marga íslendinga meðan þið
vorað í Höfn?
— Við hittum nokkra þeirra.
Við fórum m. a. á kvöldvöku
hjá Stúdentafélaginu íslenzka,
þar sem lesið var upp og flutt-
ar ræður og bjór á eftir.
— Hvað var nú bezt
af þessu?
— Ég held að ekkert hafi
mátt missa sig og það hafi ver-
ið bezt hvað með öðru.
— Þú ert ekkert gefinn fyr-
ir bjór.
— Nei, ég er ekki bjórþamb-
ari satt að segja.
— Svo þú ferð ekki til Hafn-
ar . .. ?
— ... ekki til að drekka
bjór. Öðru nær. Það líða marg-
ir dagar svo að ég finn ekki
einu sinni lyktina af bjór, hvað
þá meira. Ég saknaði aldrei
bjórsins í verkfallinu þeirra,
en ég er ansi hræddur um að
ýmsir Danir hafi beðið eftir því
með óþreyju að aftur yrði skrúf
að frá. Sannleikurinn er sá, að
bjórinn er sumum hreinlega
mikilvægari en maturinn. Hann
er svona eins og benzínið er
vélinni.
— Danir drekka bjór svona
eins og við drekkum mjólk.
— Já, það gera þeir eða
kaffi. Nei, ég efast um að ís-
lendingar almennt drekki mik-
inn bjór. Ég veit ekki til þess.
En að öllu bjórgamni slepptu,
þá verð ég að segja þér frá því,
að ég hitti Geir Aðils fréttarit-
ara Tímans í Kaupmannahöfn
og átti með honum skemmtileg-
ar stundir. Ég fylgdist nokkuð
með störfum hans á meðan
verið var að afgreiða handrita-
málið á þjóðþingi Dana, og ég
verð að segja það, að Tíminn
naut mikillar sérstöðu að hafa
hann sem fréttaritara í Höfn
þá dagana. Geir er mjög víðles-
inmmaður og vel heima í því
bezta í heimsbókmenntunum og
fylgist vel með á því sviði.
Hann er auk þess gamall heima
gangur í listalífi Kaupmanhna-
hafnar,
— Þú hefur víða farið, Guð-
mundur?
— Já, ég hef ferðazt tölu-
vert. Hins vegar hafði ég ekki
fyrr komið til Grikklands eða
Tyrklands.
— Og þú ert búinn að eiga
lengi heima á Eyrarbakka?
— Ég hef verið þar síðast
liðin tuttugu og tvö ár.
— Þú ert kannski að bæta
þér upp vistina þar með því að
ferðast vitt um heiminn?
— Nei, ég þarf út af fyrir
sig ekki að bæta mér neitt upp.
Hins vegar er gott að hreyfa
sig, þegar maður hefur setið
lengi um kyrrt. Um heiminn
er það að segja, að hann er
líka á Eyrarbakka.
IGÞ.
□
J
Þarna hefur Guðmundur tyllt sér á veggbrot frá tfmum Mínosar
í rústum Knossos á Krít.
n»i