Morgunblaðið - 01.07.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ1979
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Ritstjórn og skrifstofur Aöalstræti 6, sími 10100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22480.
Afgreiösla Sími 83033
Áskriftargjald 3500.00 kr. á mánuöi innanlands.
í lausasölu 180 kr. eintakiö.
Ríkisstjórnin hefur skip-
að nefnd til þess að
fjalla um olíuvanda okkar
íslendinga. Nefnd þessi er
skipuð skv. tillögu Geirs
Hallgrímssonar, formanns
Sjálfstæðisflokksins, sem
sendi forsætisráðherra bréf
fyrir rúmri viku, þar sem
hann lagði til, að slíkri
nefnd yrði komið á fót og
bauð fram liðsinni Sjálf-
stæðisflokksins í því skyni.
Ríkisstjórnin tók tillögu
formanns Sjálfstæðis-
flokksins þegar í stað vel og
féllst á hana. Nefndarskip-
an þessi markar þáttaskil í
þeim umræðum, sem hér
hafa farið fram um olíu-
vandann. Bersýnilegt var,
að ríkisstjórnin gat ekki
áttað sig á hvaða tökum
hún ætti að taka þetta
vandamál. Formaður Sjálf-
stæðisflokksins kom henni
til aðstoðar og undirstrik-
aði þar með þann vilja
Sjálfstæðisflokksins að
skapa þjóðarsamstöðu um
lausn þessa mikla vanda.
í fréttum í fyrrakvöld af
þessari nefndarskipan sáu
ríkisfjölmiðlarnir hins veg-
ar ekki ástæðu til að geta
þess, að nefnd þessi væri
skipuð skv. tillögu for-
manns Sjálfstæðisflokks-
ins. Þeir sáu heldur ekki
ástæðu til að ræða við
tillögumann um niðurstöðu
málsins og afgreiðslu þess í
ríkisstjórninni. í fréttum
hljóðvarps og sjónvarps í
fyrrakvöld var ekki getið
um það einu orði, hvernig
þessi nefndarskipan var til
komin.
Morgunblaðið dregur
ekki í efa, að fréttamenn
ríkisfjölmiðla hafi metnað
til þess að vinna starf sitt á
þann hátt, að öllum aðilum
sé gert jafnt undir höfði.
Það er vissulega vanda-
samt verk en sú skylda
hvílir alveg sérstaklega á
fréttastofum sjónvarps og
hljóðvarps að haga störfum
sínum á þann veg, að ekki
sé aðfinnsluvert. Því miður
er hins vegar verulegur
misbrestur á að þetta lán-
ist nægilega vel. Þó er það
upp og ofan. í þessu tilviki
var það ekki mikil fyrir-
höfn fyrir fréttamenn
sjónvarps og hljóðvarps að
gera þessar fréttir þannig
úr garði að fyllsta jafnræð-
is væri gætt. Eðlilegt var
að geta þess í fréttum
hvernig þessi nefndarskip-
an var til komin og eðlilegt
var að birta viðtal við
formann Sjálfstæðisflokks-
ins ekki síður en viðskipta-
ráðherra um niðurstöðu
ríkisstjórnarinnar í mál-
inu.
Þeir sem ábyrgð bera á
fréttaflutningi hljóðvarps
og sjónvarps verða að gera
sér ljóst, að ef þeir tileinka
sér ekki agasöm vinnu-
brögð í þessum efnum fá
þeir smátt og smátt á sig
þann stimpil að þeir séu
málpípur núverandi ríkis-
stjórnar. Morgunblaðið
gengur út frá því sem vísu,
að starfsmetnaður frétta-
manna hljóðvarps og sjón-
varps sé svo mikill, að þeir
vilji ekki liggja undir slíku
ámæli. En þá verða þeir
líka að haga vinnubrögðum
sínum á þann veg, að ekki
sé gagnrýnisvert.
Fréttastofur hljóðvarps
og sjónvarps hafa mikið
vald og þar með starfs-
menn þessara fréttastofa.
Það er vandasamt verk að
fara vel með það vald, sem
fólki er trúað fyrir. Mönn-
um tekst það misjafnlega.
Sumir. kunna ekki að fara
með vald og misbeita því.
Ríkisfjölmiðlarnir eru al-
þjóðareign. Það verður ekki
þolað til lengdar að þeim sé
beitt sérstaklega til fram-
dráttar einum málstað
fremur en öðrum, að þeim
sé beitt í þágu einnar ríkis-
stjórnar en gegn annarri.
Fréttaflutningur hljóð-
varps og sjónvarps og þá
ekki sízt hljóðvarps hefur
oft legið undir þungri gagn-
rýni. Fréttaflutningur
hljóðvarps var mjög gagn-
rýndur á tímum þorska-
stríðsins síðasta. Frétta-
flutningur hljóðvarps lá
einnig undir gagnrýni á
síðasta ári í sambandi við
þau hörðu átök, sem þá
fóru fram á vinnumarkaðn-
um og á hinum pólitíska
vettvangi.
Það er kominn tími til,
að þeir sem bera ábyrgð á
störfum þessara fréttastofa
taki þessa gagnrýni alvar-
lega, líti í eigin barm og
spyrji sjálfa sig þeirrar
spurningar, hvort ef til vill
sé ekki hægt að gera betur
og gæta meira jafnræðis í
fréttaflutningi en gert er.
Eru ríkisfjölmiðlar að verða
málpípur ríkisstjómarinnar?
Rey kj aví kurbréf
Laugardagur 30. júní
Kosningarétt-
ur og kjör-
dæmaskipan
Eitt stærsta málið, sem úr-
lausnar krefst á næstu misserum,
er leiðrétting á því ranglæti, sem
nú er við lýði í kosningarétti fólks,
eftir því hvar það er búsett á
landinu og hugsanleg breyting á
kjördæmaskipan í tengslum við
slíka leiðréttingu. Stjórnmála-
flokkarnir geta ekki lengur skotið
sér undan því að taka afstöðu til
þessa máls. Krafa kjósenda, sér-
staklega í Reykjavík og Reykja-
neskjördæmi, um umbætur, sem
leiði til þess, að þeir verði ekki
lengur „annars og þriðja flokks
kjósendur", er svo sterk, að útilok-
að er fyrir flokkana að leiða hana
hjá sér öllu lengur. Þegar svo er
komið, að kjósandi í Vestfjarða-
kjördæmi hefur rúmlega sexfald-
an atkvæðisrétt á við kjósanda í
Reykjaneskjördæmi er augljóst,
að við slíkt ranglæti verður ekki
lengur unað.
Leiðrétting á því þjóðfélagslega
ranglæti, sem felst í þessu mis-
vægi atkvæða eftir kjördæmum er
aðalástæðan fyrir því, að Alþingi
verður að taka af skarið og gera
þær breytingar á kosningarétti og
hugsanlega kjördæmaskipan, sem
nauðsynleg er. Önnur ástæða er
sú, að meðan þetta ranglæti er við
lýði gefur skipan Alþingis alls
ekki rétta mynd af hugmyndum og
skoðunum fólks. Þess vegna er
hætta á, að Alþingi taki ákvarðan-
ir, ekki sízt í sambandi við fjár-
magnsdreifingu, sem ganga þvert
á sjónarmið verulegs hluta þjóðar-
innar. Þegar svo er komið er sú
hætta fyrir hendi, að þessi sami
hluti þjóðarinnar, þ.e. þeir sem
hafa aðeins yfir að ráða broti úr
einu atkvæði, beri ekki lengur það
traust til Alþingis, sem er undir-
staða og forsenda lýðræðislegra
stjórnarhátta okkar. Leiðrétting á
misvægi atkvæða er því með viss-
um hætti forsenda fyrir því, að við
getum með skynsamlegu móti
tekizt á við efnahagsvanda okkar.
Mál þetta er nú í höndum
stjórnarskrárnefndarinnar. Þegar
hún var skipuð á ný mun hug-
myndin hafa verið sú, að hún fengi
tvö ár til þess að skila tillögum um
kosningarétt og kjördæmaskipan.
Þetta er of langur tími. Stjórnar-
skrárnefndin þarf að skila slíkum
tillögum strax í haust, einfaldlega
vegna þess, að stjórnarfarið í
landinu er svo ótraust, að hvenær
sem er getur komið til nýrra
kosninga. Útilokað er að ganga til
kosninga án þess að kjósendur fái
tækifæri til þess að dæma um
tillögur um leiðréttingu á kosn-
ingarétti og hugsanlega tillögur
um breytta kjördæmaskipan. Þess
vegna þarf að hraða þessum þætti
í störfum stjórnarskrárnefndar-
innar.
Sú spurning hlýtur líka að
vakna, hvort það nægir stjórn-
málaflokkunum, að um þessi mál
sé fjallað á vettvangi stjórnar-
skrárnefndar eða hvort ástæða er
til að taka upp samráð þeirra í
milli á öðrum vettvangi til þess að
leggja aukna áherzlu á tillögu-
gerð.
Reynslan
af núverandi
kjördæma-
skipan
Á þessu ári eru tuttugu ár liðin
frá því að meiriháttar breyting
var gerð á kjördæmaskipaninni í
landinu. Um þá breytingu stóðu
mjög harðar deilur. Framsóknar-
flokkurinn var andvígur kjör-
dæmabreytingunni 1959. Sá flokk-
ur hefur hingað til verið andvígur
öllum breytingum á kosningarétti
og kjördæmaskipan, sem stefnt
hefur til aukins réttlætis og jafn-
ræðis. Áhrifastaða hans í íslenzk-
um stjórnmálum hefur byggzt á
ranglátri kjördæmaskipan. Sú
kjördæmaskipan, sem tekin var
upp 1959 hefur reynzt býsna lífs-
seig. Segja má, að þrjú megin
vandamál hafi risið upp í sam-
bandi við þessa kjördæmaskipan. í
fyrsta lagi hefur breyting á búsetu
í landinu valdið því misvægi at-
kvæða, sem að var vikið í upphafi.
Kjördæmaskipanin og kosninga-
lögin gera ekki ráð fyrir sjálfkrafa
breytingum í réttlætisátt, þegar
slík þróun verður. Þetta er sá
vandi, sem brýnast er að leysa og
ástæða til að íhuga, hvort hægt er
að finna aðferð til þess að lög-
bundnar breytingar verði á vægi
atkvæða við slíka þróun búsetu,
þannig að ekki þurfi meiri háttar
aðgerðir til, þegar allt er komið í
óefni. Magnús Torfi Ólafsson vék
að þessu atriði í samtali við
Morgunblaðið hinn 13. apríl á sl.
ári en hann sagði, að „álit hans og
mótað álit flokks hans í þessu efni
væri, að fundin yrði leið til þess að
þingmannatala og kjósendatala
héldust í hendur, þannig að óþol-
andi misrétti yrði ekki á milli
kjördæma samkvæmt fyrirkomu-
lagi er samkomulag gæti tekizt
um og staðið gæti til frambúðar
svo ekki þyrfti að standa í baráttu
um það á nokkurra ára fresti að
koma sjálfsögðum borgararéttind-
um landsmanna í skaplegt horf.“ í
öðru lagi hefur verið fundið að því
við núverandi kjördæmaskipan, að
persónulegt samband þingmanns
og kjósanda væri minna en áður
og að það fari fyrst og fremst eftir
baráttu innan flokkanna um skip-
an efstu sæta framboðslista þeirra
hverjir yrðu þingmenn fyrir hin
einstöku kjördæmi. Til þess að
mæta þessari þörf kjósenda fyrir
að hafa ríkari áhrif á val ein-
stakra þingmanna og frambjóð-
enda hafa flestir flokkanna tekið
upp prófkjör, sem.eru mismun-
andi víðtæk. Áð margra dómi hafa
þessi prófkjör a.m.k. eins og þau
hafa verið framkvæmd reynzt
stórgölluð og mikið íhugunarefni
fyrir flokkana, hvernig, og hvort,
hægt er að ráða bót á þeim
alvarlegu göllum.
Geir Hallgrímsson nefndi þenn-
an þátt málsins, meiri áhrif hvers
kjósanda, í ræðu er hann flutti á
Alþingi vorið 1978 er hann sagði:
„I þriðja lagi hefur svo verið rætt
um möguleika á því að breyta
vægi útstrikana og breytinga á
kjörseðli eða setja aðrar reglur
varðandi listaframboð, þannig að
hver kjósandi hefði meiri áhrif á
hvaða frambjóðandi yrði kosinn,
sem þingmaður í kjördæmi hans.“
Ólafur Jóhannesson vék einnig að
þessum þætti málsins í sjónvarps-
umræðum haustið 1977 er hann
sagði „... og þ. á m. hef ég gert ráð
fyrir því, að það yrði tekið til
athugunar í vetur, hvort hægt
væri að koma fram breytingum í
R 61853
þessa átt, sem menn hafa verið að
koma fram með hugmyndir um, að
reyna að gera kjör persónulegra.
Það er það sem menn sakna, eftir
að st.ofnað var til þessara fjöl-
mennu kjördæma og horfið frá
einmenningskjördæmunum, að
samband milli þingmanns og kjós-
enda sé ekki eins persónulegt og
áður.“
I þriðja lagi hefur sá agnúi
komið fram á núverandi kjör-
dæmaskipan, að þrátt fyrir hana
hugsa menn bersýnilega enn, 20
árum síðar, í gömlum kjördæmum
eða a.m.k. á grundvelli ákveðinna
hluta kjördæmanna. Innan stærri
flokkana hafa orðið mikil átök
milli héraða innan kjördæmanna
um skipan efstu sæta listanna,
sem valdið hafa miklum erfiðleik-
um og togstreitu.
Þrátt fyrir þessa galla hefur