Morgunblaðið - 01.07.1979, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ1979
Á tindi Snæ-
fells á MÖN
Forsetahjónin voru í síðustu viku í opinberri heimsókn á Mön og tóku
þar þátt í hátíðahöldum í tilefni 1000 ára afmælis þings Manarbúa.
Mön og ísland eru talin eiga ýmislegt sameiginlegt í fornum arfi
sínum og er oft nefnt í sambandi við það að örnefni eru svipuð. Mön á
t.d. sitt Snæfell og má á annarri myndinni hér sjá forsetahjónin, dr.
Kristján Eldjárn og frú Halldóru Eldjárn á tindi Snæfells ásamt
Charles Kerrvish forseta þings Manar. Á hinni myndinni eru
forsetahjónin að skoða rúnaletur.
að sá flokkur, sem fengið hefði 5%
atkvæða eða meira af samanlögð-
um gildum atkvæðum í öllum
kjördæmum kæmi til álita við
úthlutun uppbótarsæta enda þótt
hann hefði ekki fengið kjördæma
kosinn þingmann. I þessu sam-
bandi benti Jón Ármann Héðins
son á, að í kosningunum 1953 hefði
Alþýðuflokkurin fengið einn
kjördæmakosinn þingmann, en
hefði svo ekki verið, hefðu rúm-
lega 15% atkvæða fallið dauð og í
kosningunum 1974 hefði flokkur-
inn einnig aðeins fengið einn
kjördæmakosinn þingmann og þá
hefðu rúmlega 9% atkvæða fallið
dauð, ef flokkurinn hefði ekki náð
þessum eina kjördæmakosna
þingmanni.
Þriðja frumvarpið og kannski
það veigamesta kom frá Oddi
Ólafssyni. Hann lagði til í fyrsta
lagi, að Reykjaneskjördæmi yrði
skipt í tvennt, Suðvesturlands
kjördæmi, í öðru lagi, að þing-
mönnum Reykjavíkur yrði fjölgað
úr 12 í 14 og í þriðja lagi að
uppbótarþingsæti yrðu 4 í stað 11.
I frumvarpi Odds Óiafssonar er
gert ráð fyrir því, að hin tvö nýju
kjördæmi væru hvort um sig 5
þingmanna kjördæmi. Skiptingu
Reykjaneskjördæmis hugsaði
Oddur sér á þann veg, að í
Suðvesturlandskjördæmi yrðu
Garðabær, Kópavogur, Seltjarn-
arnes og Kjósarsýsla en í hinu
nýja Reykjaneskjördæmi yrðu
Hafnarfjörður, Gullbringusýsia,
Grindavík, Njarðvíkur og Kefla-
vík.
I framsöguræðu setti Oddur
Ólafsson m.a. fram eftírfarandi rök
fyrir tillögum sínum: „Með þess-
um breytingum næst mjög aukinn
jöfnuður í vægi atkvæða á milli
landshluta, þannig að á eftir
úthlutun uppbótarþingsæta verð-
ur munurinn minni en 1:2 á vægi
atkvæða. íbúar á bak við hvern
þingmann verða svipaðir að fjölda
í Reykjavík, Reykjanesi, Suðvest-
urlandi og Norðurlandi eystra.
Mjög þolanlegúr mismunur verður
á milli Reykjavíkur og Suður-
lands, svo að aðeins verða þrjú
fámennustu kjördæmin þar sem
munurinn er verulegur.
Annmarki þessarar breytingar
er sá, að erfiðara verður að fá
jöfnuð milli flokka þar eð uppbót-
arsætum fækkar svo mjög. En
tvennt ber að hafa í huga, þegar
um þetta atriði er rætt. í fyrsta
lagi að sú óánægja, sem hefur
verið undanfarin ár í vaxandi
mæli, hefur verið einkum varð-
andi fjölda þingmanna í hverju
kjördæmi og það hve mismunur á
fjölda íbúa á bak við hvern
þingmann er gífurlegur. Svo kem-
ur það einnig til, að þessi tillaga
tryggir betur en áður var, þing-
sæti smæstu flokkanna, þar eð
þingmönnum úr Reykjavík fjölgar
úr 12 í 14, en það gefur nokkuð
sterkari líkur til þess að fá mann á
þing en áður var.“
Frumvarp Odds Ólafssonar fékk
umtalsverðan stuðning í Reykja-
neskjördæmi. Þannig lýstu Árni
Grétar Finnsson, bæjarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins í Hafnarfirði
og Jón Guðmundsson, bóndi á
Reykjum í Mosfellssveit, stuðningi
við það í samtölum við Morgun-
blaðið í apríl í fyrra. Hins vegar
taldi Garðar Sigurgeirsson, þáver-
andi bæjarstjóri í Garðabæ, að
skipting kjördæmisins ætti að
vera önnur, þannig að Hafnar-
fjörður, Garðabær og Bessastaða-
hreppur yrðu í sama kjördæmi, og
Gunnar Sveinsson, kaupfélags-
stjóri í Keflavík, taldi að skipta
ætti Reykjaneskjördæmi í þrjú
kjördæmi og Suðurnesin ættu að
vera sérstakt kjördæmi. Hann
taldi einnig koma til álita að
skipta Reykjavík í tvö kjördæmi.
Athafna er
þörf
Hér hafa verið raktar þær
tillögur, sem fram komu á Alþingi
sl. vor og viðbrögð við þeim.
Sjálfsagt hafa einhverjar fleiri
hugmyndir komið fram í umræð-
um þar og annars staðar. Þannig
er óhætt að fullyrða, að einhverjir
hafi látið sér detta í hug, að fjölga
einfaldlega þingmönnum og nota
fjölgunina til þess að rétta hlut
Reykjavíkur og Reykjaness. Rökin
gegn fjölgun eru annars vegar
þau, að almenningur muni ekki sjá
þörf fyrir aukinn fjölda þing-
manna og hins vegar að ekki séu
til stólar í þingsölum fyrir fleiri
þingmenn en þar eru nú. Þá hafa
einhverjir látið sér detta í hug þá
leið að fækka þingmönnum hinna
fámennari kjördæma og færa þau
þingsæti til Reykjavíkur og
Reykjaness. Slík tillaga fengi
áreiðanlega góðar undirtektir hjá
fólki almennt en líklegt er að
eitthvað mundi heyrast frá þeim
kjördæmum sem yrðu fyrir fækk-
uninni og frá þeim þingmönnum,
sem þar eiga hluta að máli og
stuðningsmönnum þeirra.
Aðalatriði málsins er þó það, að
koma verður undirbúningi að um-
bótum á þessu sviði á þann
rekspöl, að tillögur verði lagðar
fyrir Alþingi á næsta hausti eða
vetri, þannig að þingið geti fjallað
um nauðsynlegar breytingar á
kosningarétti og . jafnvel
kjördæmaskipan í vetur. Þing-
menn verða að skilja, að reiði
almennings í þessum tveimur
kjördæmum á suðvesturhorni
landsins er orðin svo mikil yfir
hlutskipti þeirra í kosningum, að
óhjákvæmilegt er að þessu máli
verði veittur forgangur.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur að
jafnaði verið í forystu fyrir þeim
breytingum, sem stefnt hafa í
réttlætisátt í kjördæmaskipun og
kosningarétti. Sjálfstæðisflokkur-
mn á mest fylgi sitt í Reykjavík og
Reykjaneskjördæmi. Kjósendur í
þessum tveimur kjördæmum
vænta forystu Sjálfstæðisflokks-
ins í þessu stórmáli.
kjördæmaskipanin frá 1959 orðið
lífseig og enginn vafi er á því, að
hún var stórkostleg umbót frá því
fyrirkomulagi, sem tíðkaðist áður
en hún var tekin upp. Það breytir
ekki því, að nú er orðið nauðsyn
legt og tímabært að gera á henni
eða kosningarétti ákveðnar breyt-
ingar.
Hvada tillögur
hafa komiö
fram?
Vorið 1978 komu fram á Alþingi
þrjár tillögur, sem varða þessi
mál. Tillöguflutningur þessi bar
þessi merki, að óþolinmæði gætti
meðal einstakra þingmanna yfir
því, hversu seint gengi að fá fram
tillögur um breytingar til þess að
leiðrétta verstu agnúana á núver-
andi skipan.
Fjórir þingmenn úr Reykjavík
og Reykjaneskjördæmi fluttu
frumvarp sem fól í sér tvær
breytingar á núgildandi laga-
ákvæðum um uppbótarþingsæti.
Þetta voru þingmennirnir Ellert
B. Schram, Jón Skaftason, Guð-
mundur H. Garðarsson og Ólafur
G. Einarsson. Tillaga þeirra var
sú, í fyrsta lagi að hlutfallstala við
útreikning uppbótarþingsæta yrði
felld brott og í öðru lagi að fleiri
en einn frambjóðandi hvers flokks
gæti hlotið uppbótarþingsæti í
sama kjördæmi. í kosningunum
1974 hefði þessi skipan mála ekki
breytt þingmannatölu flokkanna.
hins vegar hefðu átta uppbótar-
þingsæti komið í hlut Reykjavíkur
í stað fjögurra. Sú gagnrýni kom
fram á Alþingi á þessa tillögu, að
hún gæti haft gagnstæð áhrif við
það, sem henni væri ætlað.
Segja má, að Ólafur Jóhannes-
son hafi lýst fylgi við grundvallar-
atriði frumvarpsins. Hann sagði í
viðtali við Morgunblaðið 13. apríl
1978: „Persónulega hef ég alltaf
verið á móti þessu fyrirkomulagi
að hlutfallstölur ráði uppbótar-
mönnum. Það var náttúrulega
ennþá ankannalegra meðan fyrri
kjördæmaskipan gilti, en ég tel
það enn óeðlilegt. Svo að ég er því
persónulega fylgjandi, að uppbót-
arsætin væru flutt á fjölbýlustu
svæðin.“
Þau rök hafa verið færð fram
fyrir þessari tillögu, að hún væri
fljótvirkasta og einfaldasta leiðin
til þess að leiðrétta það misvægi
atkvæða, sem nú er orðið að
hróplegu ranglæti.
Á Alþingi vorið 1978 kom einnig
fram frumvarp frá Jóni Ármanni
Héðinssyni, sem stefndi að því að
fella niður það lagaákvæði, að
flokkur yrði að fá kjördæmakos-
inn þingmann til þess að koma til
greina við úthlutun uppbótar-
þingsæta. Vildi flutningsmaður,