Morgunblaðið - 01.07.1979, Side 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ1979
25
Sœfriður Sigurðar-
dóttir - Minningarorð
Elskuleg vinkona mín, Sæja,
lézt mánudaginn 25. júní og var
því nýorðin 78 ára, er kallið kom.
Foreldrar hennar voru hjónin
Ágústína Eyjólfsdóttir og
Sigurður Jónsson, sem bæði voru
dugnaðar- og myndarfólk.
Þó að Sæja væri fædd og
uppalin á Austurlandi og ætti
ættir að rekja til Hornafjarðar og
víðar, var hún kunnug fjölda
Reykvíkinga. í gegnum margra
ára starf sem afgreiðslukona í
mjólkurbúðum, síðast mörg ár að
Laugavegi 162, eignaðist hún vini
meðal samstarfsfólks og fjölda
kunningja, sem hún afgreiddi af
einstakri lipurð. Á kvöldin vann
Sæja árum saman í fatageymslu
Þjóðleikhússins, þaðan sem ótal
margir þekktu hana. Hún fór
aldrei í manngreinarálit og var
jafn hlý við alla og alltaf tilbúin
til góðlátlegra orðaskipta.
Sæja var dæmalaust ósérhlífin
og vinnufús, en það kom sér vel í
lífsbaráttunni, sem byrjaði
snemma eins og títt var á fyrri
hluta þessarar aldar. Hún var ekki
nema 16 ára, er hún kom á heimili
afa míns og ömmu, séra Ingvars
Nikulássonar og Júlíu Guðmunds-
dóttur, á Skeggjastöðum á Bakka-
firði, en þar tengdist hún
órjúfandi vináttuböldum við þau
og börn þeirra, einkum móður
mína.
Sæja var strax mesti forkur til
allra verka, og það kom snemma í
ljós, hve öll handavinna var henni
sem leikur einn.
Þegar hún missti mann sinn,
Hannes Magnússon verzlunar-
stjóra á Bakkafirði 1936, var ekki
björgulegt fyrir einstæða móður
úti á landsbyggðinni, og tók Sæja
sig því upp frá Bakkafirði og
fluttist til Reykjavíkur 1943, þar
sem hún fékk strax vinnu á
saumaverkstæði.
Ðætrum sínum Magneu og
Ásdísi kom hún í framhaldsskóla
hér og bjó þeim fallegt heimili í
Vesturbænum.
Aldrei mun gesti svo hafa borið
að garði hjá Sæju fyrr né síðar, að
þeir kæmu að henni öðruvísi en
sístarfandi. Sæja nýtti allt vel í
lífinu, engu var kastað á glæ og
allra sízt tímanum. Hún notaði
hverja stund og skapaði með
höndum sínum margt listaverk í
fatasaumi, prjónaskap og fleiru.
Mörg síðustu árin var hún einhver
bezta prjónakonan á höfuðborgar-
svæðinu og voru lopapeysur
hennar eftirsóttar af seljendum
jafnt sem kaupendum.
Ekkert held ég, að Sæju hafi
leiðzt nema þá iðjuleysi og því var
síðasta ár henni erfitt, þegar
sjóninni hafði hrakað svo, að hún
gat ekki notið sköpunargleðinnar
við að framleiða fallegar flíkur, né
heldur lesið góða bók,. Hún átti
töluvert safn bóka og las ótrúlega
mikið, þegar maður um leið
minnist hins langa vinnudags,
sem hún áður fyrr vann af nauð-
syn, sem fyrirvinna heimilis og
síðar af eðlislægri atorku og
áhuga.
Örlögin höguðu því þannig, að
báðar dæturnar giftust og settust
að í Bandaríkjunum, og þó að þær
og fjölskyldur þeirra hafi oft
heimsótt hana og Sæja dvalið hjá
þeim vestra, þá hlýtur hún að hafa
saknað þeirra sárlega, en það
minntist hún aldrei á. Hún vissi,
að þeim leið vel með sínum fjöl-
skyldum í nýja landinu og lét sér
nægja að fylgjast með þeim gegn-
um bréfaskipti og gagnkvæmar
heimsóknir. Kannske höfum við
vinir hennar og okkar börn notið
góðs af því, að dæturnar og barna-
börnin voru oftast í annarri
heimsálfu, en Sæja sýndi vinum
sínum mikla ræktarsemi og við
frændfólk sitt og systkini rækti
hún frændsemi og tryggð öllum til
gagnkvæmrar ánægju.
Síðustu 25 árin bjó Sæja í eigin
íbúð að Eskihlíð 6B, þaðan sem er
útsýni yfir Faxaflóa og til
Snæfellsjökuls. Þangað heim lágu
leiðir vina hennar, kunningja og
frændfólks, og þaðan sendi hún
ótal bréf og hlýjar hugsanir út
yfir hafið til ástvinanna í
Ameríku, sem hún líka fékk ríku-
lega endurgoldið.
Sæja hafði oft ferðast erlendis,
en síðastliðið sumar höfðu hún og
Ósk systir hennar skráð sig í ferð
um Snæfellsnes og Vestfirði hjá
Ferðaskrifstofu ríkisins, sem ég
svo var ráðin sem leiðsögumaður í.
Ferðin varð okkur öllum til mikil-
ar ánægju, ekki sízt Sæju, sem þó
var mjög farin að tapa sjón. Mér
fannst, að með því að leggja mig
fram, væri ég loks veitandinn
fyrir allt, sem ég er búin að þiggja
af vináttu og tryggð af minni
gömlu vinkonu.
Ég votta dætrum Sæju, Ósk
yfirhjúkrunarkonu, systur henn-
ar, sem var henni mikil stoð eftir
að heilsunni fór að hraka, og öðru
venzlafólki innilega samúð.
Útför Sæfríðar Sigurðardóttur
fer fram á mánudaginn 2. júlí frá
Fossvogskapeilu kl. 3.
Júlía Sveinbjarnardóttir.
Margrét Magnús-
döttir—Kveðja
Nú héðan á burt í friAi ég fer,
ó. faóir. að viija þfnum;
f huR er mér rótt og hjartað er
af harminum lœknað sfnum.
Sem hést þú mér Drottinn haegan blund
ég hlýt nú f dauða mfnum.
(Helgi Hálfdánarson)
Foreldrum, systur og öllum að-
standendum sendum við okkar
innilegustu samúðarkveðjur, um
leið og við öll þökkum þær sam-
verustundir, sem við fengum að
eiga með Dobbu okkar.
Ssll ert þú. er saklaus réðir
sofna snemma dauðans hlund.
eina ok lftið blóm f beði
bliknað fellur vors um stund.
Bletwað héðan barn þú Kekkst.
betri vist á himni fékkst.
fyrr en náðu vonska ok villa
viti þfnu ok hjarta apilla.
(Sr. Ólafur Indriðaaon)
Starfsfólk og börn sumardvalar-
innar f Húsabakkaskóla.
Fædd 2. aprfl 1969
Dáin 20. júní 1979
í síðustu ferð minni til
annarra landa barst mér í hend-
ur bók, sem ég hef ekki heyrt um
hér heima, þótt undarlegt megi
teljast.
Hún er rituð og samin af
Svetlönu Allejueva dóttur hins
fræga félaga Stalins, foringja
Sovétríkjanna um áratugi.
Áður hefur komið bók eftir
þessa konu, sem nefndist
„Tuttugu bréf.“
Hún er rituð heima í Rúss-
landi árið 1963 og mun hafa
verið þýdd á íslenzku og lesin
hér.
Þessi bók, sem ég sá og las um
sama efni, en miklu ítarlegri,
heitir á ensku: „Only one year.“
„Aðeins eitt ár.“
Segir frá flótta hennar til
frelsis og ævi hennar og minn-
ingum meðal hinna „Tíu útvöldu
félaga" heima í Sovét. Einkum
þó föður hennar Stalin og
„aldavinum“ hans, fjölskyldu og
tengdafólki.
Svetlana er hámenntuð sem
bókmenntafræðingur, gáfuð
listakona og góður rithöfundur.
En einkum virðist hún sönn og
heil í hugsun og tilfinningum,
frjálslynd, víðsýn og trúuð,
hefur meðal annars lifað sitt
„afturhvarf" sem hún lýsir í
þessari bók.
Ég hef fengið leyfi til að
kynna þessar merkilegur minn-
ingar hennar hér „Við gluggann"
minn. Það geri ég einmitt á
þennan hátt:
„Til allra minna nýju vina,
sem ég þakka líf mitt sem
frjáls kona.“
Ég mun merkja kafla þá, sem
væntanlega birtast hér til kynn-
ingar þessu listaverki Svetlönu
undir fyrirsögninni:
„Svetlana segir", en kaflana
með yfirskrift að eigin vali eftir
efni þeirra.
Hún hefur nú átt heima í
Bandaríkjunum heilan áratug.
Og bókin er skrifuð þar. Þýðing-
in er gerð eftir dönsku út-
gáfunni. En þar nefnist bókin:
„Sáledes skete det“. —
„Þannig varð það.“
Þennan fyrsta þátt nefni ég:
„Bernskuárin." Hann hefst á bls.
108 í þessari dönsku þýðingu á
„Only one year.“ Hún lýsir í
þeirri bók fyrsta ári sínu í
Ameríku.
Bernskuárin.
Svetlana segir frá.
„Ef ég sleppi ástinni til barna
minna og innilegum tengslum
við minn vinahóp, var ekkert til
sem gæti heillað mig til baka.
Allt mitt líf hafði líkzt hæg-
fara visnun innantómra gervi-
rótarhnúða.
Ég fann mig ekki tengda ætt
minni né ættingjum né fæðing-
arborg, Moskvu. Þar var ég þó
borin og barnfædd og átt heima
alla ævi mína. Bernska mín og
umhverfi hennar allt virðist ekki
snerta mig.
Ég var fertug að aldri.
Tuttugu og sjö árum hafði ég
eytt undir þungu fargi. Hin
næstu þrettán hafði ég reynt að
losa um mig hægt og hægt.
í Sovétríkjunum eru þessi 27
ár táknuð sögulega séð sem
„Stalins tímabilið."
Tími einstæðrar harðstjórnar,
blóðugs ofbeldis, efnalegra
þrenginga, hinni hryllilegustu
styrjöld allra styrjalda og hug-
sjónalegu afturhaldi. Árin frá
1926-1953.
Eftir 1953 létti til. Allt andaði
léttara, lifnaði að nýju.
við
gluggann
eftirsr. Árelius IMielsson
Ofbeldið þokaði í órafjarlægð.
En það sem hafði tekið áratugi
að móta og byggja upp sem
efnalegt, félagslegt og stjórn-
málalegt kerfi, virtist nú rót-
gróið og óumbreytanlegt innan
„klíkunnar“, flokksstjórnar-
innar, og í hugum blindaðra,
þrælbundinna milljóna, múg-
sefjaðs fjöldans. Og þótt ég ætti
í rauninni góða daga á hátindi
pýramidans mikla, þangað sem
andi sannleikans náði naumast
til, þá varð minni ævi eins og
þjóðarinnar allrar ósjálfrátt
skipt í tvö tímabil fyrir og eftir
1953. Ferill minn til frelsis
líktist hins vegar engum öðrum
brautum. En áfram hélt ég án
allrar miskunnar og tafa.
Smátt og smátt, hægt og hægt
seitluðu lindir sannleikans til
mín eins og dropinn sem holar
granitklöpp.
Merki-
lep bók
effir
Svetlönu
Stalíns-
dóttur
„Gutta cavat lapidem, men vi
sed saepe cadendo," dropinn hol-
ar steininn ekki með styrkleika
heldur þolgæði.
Þessa latnesku setningu höf-
um við lært í háskólanum.
Væru þessi orð ekki brot
hinnar sönnu speki, sæti ég hér
ekki nú í Lucknow og íhugaði
áform mín.
Þá mundi ég sjálfsagt eiga
heima í Georgíu. Búa í friðsælu
umhverfi, þar sem nafn föður
míns og minning hans er enn í
heiðri haft. Ég mundi þar leiða
ferðamenn um Stalinsafnið í
Gorki og segja þeim frá „undr-
um og stórmerkjum“ afreka
hans.
í þeirri fjölskyldu, sem ég
fæddist inn í, var ekkert til, sem
taldist venjulegt.
Allt var undir fargi. Og um
það bar sjálfsmorð móður minn-
ar æðsta vitnið. Umgirt múrum
Kremlar, með leynilögreglu í
húsinu, eldhúsinu, skólanum.
Og yfir öllu þessu vakti harður
og spilltur maður, einangraður
frá öllum sínum fyrrverandi
félögum, frá öllum vinum, frá
öllu, sem einu sinni hafði staðið
honum nærri, já, fjarri heilum
heimi, sem ásamt aðstoðar-
mönnum hans hafði breytt land-
inu í risavaxnar fangabúðir, þar
sem hver einasti, sem átti nokk-
urn neista af anda og sál var
afmáður — maður, sem skapaði
ótta og hatur meðal milljóna
manna — það var hann faðir
minn.
Mætti Guð hafa gefið, að ég
hefði fæðst í fátæku, georgísku
skóarahreysi.
Hve auðvelt og eðlilegt hefði
þá orðið að hata þennan fjar-
læga harðstjóra, flokk hans, orð
hans og athafnir.
Það hefði þá orðið klárt eins
og krystall: Hvað var hér svart
og hvað var hér svart.
En, æ nei, því miður. Ég var
fædd sem hans einkadóttir, inni-
lega elskuð í bernsku. Sú
bernska var sveipuð skuggum af
hans óviðjafnanlega myndug-
leika.
Og þetta álit var mér inn-
prentað af öllum. Þvinguð til
átrúnaðar þessum mikla per-
sónuleika. Ög þegar eymd og
sorgir umkringdu okkur, gat ég
auðveldlega trúað því, að allt
væri það annarra sakir. Öll mín
fyrstu 27 ár var ég vitni að
hægfara, andlegri hrörnun föður
míns. Fylgdist með því dag frá
degi, hvernig allt mannlegt yfir-
gaf hann og hvernig hann
smámsaman ummyndaðist í
hryllilegt líkneski, grimmdar-
legan minnisvarða síns eigin
persónuleika. En mín kynslóð
var alin upp í trú á þetta líkneski
sem persónugjörving allra
kommúniskra hugsjóna, lifandi
ímynd allrar fullkomnunar.
Okkur voru innrættar hug-
sjónir kommúnistmans frá því
við vorum í vöggu — á heimili,
skólanum, háskólanum — alls
staðar.
Fyrst vorum við „litlu októ-
berbörnin", þar næst „brautryðj-
endur", þá „smáfélagar." Þar
kom svo að því mikla spori að fá
inngöngu í flokkinn.
Og þótt ég eins og margir
aðrir störfuðu aldrei beinlínis
fyrir flokkinn en borguðum bara
árgjaldið, þá urðum við að greiða
atkvæði um allar ákvarðanir frá
forystu flokksins, eins þótt okk-
ur fyndust þær fjarstæða.
Lenin var guðinn, Marx og
Engels postular hans. öll þeirra
orð sígildur sannleikur. Orð föð-
ur míns voru talin sem véfrétt,
bæði munnleg og skrifleg, opin-
berun frá hinum æðsta.
I bernsku minni og æsku varð
kommúnisminn grundvöllur
sannleikans í minni vitund.
Trúin á myndugleika föður
míns og óskeikult réttlæti hans í
öllu var hornsteinn þeirrar
lífsskoðunar, sem við og allir
áttu að temja sér.
Seinna læddist að mér efinn
um réttmæti þessarar kenning-
ar. Ég sannfærðist stöðugt
meira og meira um grimmd
hans.
Kennisetningar Marx og Len-
ins og lærisveina þeirra blikn-
uðu smámsaman í vitund minni.
Flokkurinn glataði „gloríunni",
þessum dýrðarljóma, sem hann
var hjúpaður í af kennurum og
foringjum okkar.
Og árið 1953 þegar flokkurinn
á sinn klunnalega hátt reyndi að
losa sig úr viðjum og undan
áhrifavaldi síns fyrrverandi for-
ingja, sannfærðu öll þau umsvif
mig enn þá betur en nokkru
sinni fyrr um órjúfandi fjötra
flokksins og „persónudýrkunar-
innar“, sem hann hafði iðkað í
meira en 20 ár.
Hér lýkur frásögn Svetlönu
um bernskuárin í bókinni „Only
°ne year.“ Árelíus Níelsson
(framhald síðar)