Morgunblaðið - 26.07.1979, Side 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. JÚLÍ 1979
Othar Örn Petersen, framkvæmdastjóri
Verktakasambands íslands:
Snæbjörn Jónasson, vegamála-
stjóri, ritar grein í Morgunblaðið
7. júlí s.l., sem ber heitið „Vega-
áætlun 1979—1982 frá sjónarhóli
vegagerðarmanns". Það er
ánægjuefni þegar stofnanir eins
og Vegagerðin kynna alþjóð vænt-
anleg verkefni og gang mála.
Flestar stofnanir ríkisins eru
starfræktar fyrir almannafé og er
okkur öllum nauðsynlegt að kynn-
ast meðferð þess fjár. Slíkt getur,
líka vakið okkur til umhugsunar
um framkvæmdir, oft á tíðum
framkvæmdir, sem kosta marga
milljarða, stundum tugi milljarða.
Væntanlega eru allir sammála
um það markmið að gera vegi
landsins sem bezt úr garði. Því
miður eru ekki til fjármunir til að
gera alla hluti strax en það er
hlutverk alþingismanna í samráði
við Vegagerðina að ákveða hvað
gera skuli og hvað ekki.
Það vill oft verða svo þegar
kemur að því að velja leiðir að
settum markmiðum þá skilur leið-
ir.
„Ekki til verktaka,
sem flestir eru
afsuð-vesturhorni
landsins“.
Vegamálastjóri tekur m.a. fram
um ástæðu þess að vegagerð er
ekki boðin út.
„Þetta er ein ástæða, en aðra tel
ég þó miklu viðameiri, en hún er
sú að eins og er fer það fé sem
veitt er til vegagerðar til íbúa
þeirra héraða sem unnið er í, en
ekki til verktaka sem flestir eru á
suð-vesturhorni landsins. Það er
útbreiddur misskilningur að
Vegagerð vinni fyrir þessu fé með
sínum mönnum og sínum vélum
og að það gangi beint til hennar.
Féð fer til heimamanna, þeir
leggja fram vélar, bifreiðar og
mannskap, þvitþeir menn sem
Vegagerðin leggur til eins og
verkstjórar, mælingamenn, verk-
fræðingar o.fl. eru einnig heima-
menn, sem greiða þar gjöld af
sínum tekjum.
Vegagerðin leggur til skúra og
nokkrar vinnuvélar sem ekki fást
á almennum vinnuvélamarkaði,
eins og veghefla, malara, hörpur
og sérverkfæri.
Það hafa komið fram á þingi
tillögur um að Vegagerðin verði
látin bjóða meira út en verið hefir,
en vegna þess sem áður var getið
eru þeir þingmenn fleiri sem
óskað hafa eftir að heimamenn
sætu fyrir vinnunni, ella væri vá
fyrir dyrum hjá vinnuvélaeigend-
um.“
Þessi útbreiddi misskilningur
landsfeðranna að einangra héruð
og sveitir landsins hvað snertir
verklegar framkvæmdir veldur
því að verktakaiðnaður er á sömu
heimilisiðnaðarstigum og íbúð-
arbyggingar hafa verið mörg und-
anfarin ár.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja að þegar frjálsir verktakar
sjá um stjórnun og framkvæmdir
verka víðs vegar um landsbyggð-
ina þá leggja heimamenn fram
vélar, bifreiðar og mannskap í
stórum stíl. Þetta er ekki hægt að
hrekja. Peningarnir verða að
stærstum hluta eftir í héraðinu.
Þá er þess að geta að í héraði
þar sem miklar framkvæmdir eru
kann að vera óheppilegt að heima-
menn fjárfesti um of í stórum og
dýrum tækjum. Ráðamenn þjóðar-
innar hafa orðið áþreifanlega
fyrir barðinu á því að foyrstu-
menn héraða krefjast áframhald-
andi stórframkvæmda þar sem
það sethreinlega ekki hægt að
draga úr ofþenslu sem varð. Aðil-
ar, sem eiga eina og eina vél eru
ekki eins hreyfanlegir milli lands-
hluta og verka eins og verktakar,
sem þekkingu hafa á stjórnun
verka af ýmsu tagi eins og t.d.
vegagerð, hafnargerð, virkjana-
framkvæmdum o.fl.
Það er ekki nema eðlilegt að
Vegagerðin sé ein um ýmiss tæki
eins og veghefla o.fl. vegna þess að
frjálsum verktökum hefur aldrei
verið gefinn kostur á að fram-
kvæma verk þar sem þessi tæki
þarf til. Þetta eru hins vegar ekki
haldbær rök fyrir því að bjóða
ekki út.
Ég skal ekkert fullyrða um
atkvæðasmölunarhugarfar
þingmannna, sem ekki hafa þjóð-
arhag að leiðarljósi. Flestir þeirra
huga aðeins að deginum í dag en
lítt að þeirri nauðsyn að hafa
sterkan verktakaiðnað.
Þeir eru sagðir tala um það að
vá sé fyrir dyrum heimamanna fái
þeir ekki vinnuna gegnum
stjórnun Vegagerðarinnar.
Væri ekki rétt fyrir þessa garpa
á þingi að huga að því að það kann
að vera vá fyrir dyrum hjá þeim
verktökum, sem hafa framkvæmt
stór verk víðs vegar um landið. Má
í því sambandi nefna vegagerð út
frá Reykjavík og á Suðurlandi,
virkjanir og hitaveitufram-
kvæmdir víðs vegar um land.
Verktakar í jarðvinnu geta flutzt
milli verkefna eins og t.d. úr
hitaveituframkvæmdum í vega-
gerð. Norður á Akureyri hafa
stórir norðlenzkir verktakar sinnt
hitaveituframkvæmdum með
sóma en nú fer þeim að ljúka.
Skyldi ekki vera vá fyrir dyrum
hjá þeim?
Eiga þessir stærri verktakar,
sem geta stjórnað verkum, að éta
það sem úti frýs og leggjast í hýði
eftir geðþótta alþingismanna en
eiga aftuí- að vera brúklegir þegar
á þeim þarf að halda?
„Það kostar það
sem það kosta vill“
Ef að líkum lætur hafa þing-
menn ekkert spurt um kostnað við
þeirra aðferð á framkvæmdum.
Enda virðist þeirra skoðun á
kostnaði verklegra framkvæmda
vera „það kostar það sem það
kosta vill“.
Ýmsar stofnanir, þar á meðal
Vegagerðin, halda þvitoft á lofti að
þær framkvæmi ekkert dýrara eða
jafnvel ódýrara. Engar fullnægj-
andi tölur eru til um slíkt en þær
tölur sem þessar stofnanir hafa
gefið upp þurfa skýringa við.
Ekkert tillit er tekið til þeirra
fjármuna, sem ríkissjóður fær
aftur í kassann frá frjálsum
verktökum en ekki frá vegagerð.
Má þar nefna skatta og skyldur og
ekki hvað sízt söluskatt. Þá hefur
ekki verið tekið tillit til sérhlunn-
V egagerð
Dr. Magni Guðmundsson:
í Morgunblaðsviðtali 7. júlí lét
ég svo um mælt, að „tap lánveit-
enda og gróða skuldara á verð-
bólguskeiði mætti auðveldlega
jafna gegnum skattkerfið — án
þeirrar röskunar í atvinnu-
rekstri, sem vaxtabröltið veidur.“
Ætla ég nú að finna þessum
orðum mínum stað. I leiðinni mun
ég víkja að grein Tryggva Pálsson-
ar og félaga hér í blaðinu.
Fyrst dreg ég saman í fáar
setningar helztu niðurstöður mín-
ar varðandi vaxtabröltið:
1) Beinar vaxtahækkanir eða
vaxtahækkanir í formi verðbóta-
þáttar eða verðtryggingar á lán-
um geta ekki haft nein samdrátt-
aráhrif á peningamarkaðinum,
meðan ríkisbúið er rekið með
halla og sá halli er greiddur með
lánum hjá Seðlabanka eða lánum
erlendis frá.
2) Þessar vaxtahækkanir valda
kostnaðarauka í framleiðslunni og
ýta undir verðbólgu, sem mæta
verður annars vegar með aukinni
skattheimtu ríkis og sveitarfélaga
og hins vegar með gengissigi eða
gengislækkunum til að halda út-
flutningsatvinnuvegunum gang-
andi.
3) Ávinningur sparifjáreigenda
af vaxtahækkununum eyðist
næstum jafn óðum við útþynningu
gjaldmiðilsins af ofangreindum
ástæðum.
4) Gjaldþol fyrirtækja þverr og
samkeppnishæfni þeirra út á við
lamast, er vaxtabyrðin verður allt
að fjórum sinnum þyngri en í
viðskiptalöndum okkar.
5) Jafnframt skerðist greiðslu-
geta launþega og kaupkröfur ger-
ast óhjákvæmilega háværari, þeg-
ar ársvextir af verði meðalstórrar
eiginíbúðar eru orðnir hærri en
árslaun fyrirvinnunnar á heimil-
inu. Ungu fólki reynist nær ókleift
að byggja, og landflótti þess blasir
við.
Allt eru þetta óhrekjanlegar
staðreyndir.
Hins vegar telur Tryggvi Páls-
son og félagi hans (sem ég veit
ekki deili á) í Morgunblaðinu 21.
þ.m., að af ríkjum latnesku Suð-
ur-Ameríku, sem verðtryggðu lán,
hafi eitt þeirra (Brasilia) í eitt ár
(1973) komið verðbólgu niður í
15%. Milton Friedman lætur þess
getið í „Newsweek" 21. jan. 1974,
að Brasilíumönnum hafi tekizt á
þrem árum að lækka verðbólgu
ofan í 30%, ekki 15%. Þarna
skeikar allmiklu og verða þeir
Tryggvi og Nóbel-hafinn í hag-
fræði að gera út um ágreininginn
sín á milli. Mergurinn málsins er
sá, að verðbólga svellur enn i
þessum löndum, sem reynt hafa
verðtryggingu lána í 1 'A áratug.
Þá heldur Tryggvi því fram, að
bindiskyldu viðskiptabankanna
sé beitt til að draga úr þenslu. Svo
er alls ekki. Hið bundna fé á
reikningi Seðlabankans er allt
endurlánað af honum til að fjár-
magna birgðir afurða o.fl. Bindi-
skyldan er því gersamlega óvirk
sem hagstjórnartæki. Að Tryggvi
skuli ekki gera sér grein fyrir
þessu, gefur til kynna, að skilning-
ur hans mætti vera meiri. En
kokhreystina og drýgindin skortir
ekki. Þannig byrja þessir kumpán-
ar grein sína með því að skipa
sjálfum sér á bekk með hagfræð-
ingum („við eins og fleiri hagfræð-
ingar").
Nenni ég ekki að tína til fleiri
atriði. Grein félaganna er birt
undir ruddalegri fyrirsögn og
málflutningurinn í heild fremur
óvandaður. En mikið virðist við
liggja, þegar tveir málaliðar eru
gerðir út af örkinni í tilefni
örstutts viðtals við mig í Morgun-
blaðinu.
Sný ég mér þá að skattahliðinni.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að eigendur fasteigna og
fastafjár halda sínum hlut í verð-
bólgu, en þeir, sem peninga eiga
eða skuldakröfur, þola töp. Hefir
því verið mjög á loft haldið, að
húsbyggjendur, sem aðgang ættu
að lánastofnunum, græddu á verð-
bólgunni. Áróður í þessa átt hefir
gengið svo langt, að nálgast móð-
ursýki. Stöðugt er hamrað á verð-
hækkun fasteigna, þó að réttara
væri að tala um verðlækkun pen-
inga, og vaxtaokur er talið allra
meina bót.
Enda þótt húseigendur haldi
sínum hlut í verðbólgu, er
naumast unnt að tengja verð-
bólgugróða við eiginfbúðir. Að
reisa sér þak yfir höfuðið er
frumþörf fjölskyldu, eins og
matur og drykkur, ekki sízt í köldu
og stormasömu landi sem okkar.
Það er líka rangt, að eiginíbúðir
hafi veri fjármagnaðar að miklu
leyti með ódýru lánsfé. Húsnæðis-
málastjórnarlán voru einmitt hin
fyrstu, sem verðtryggð voru hér-
lendis. Bankalán voru af skornum
skammti. Eiginíbúðir alls þorra
landsmanna eru til orðnar fyrir
þrotlaust starf byggjenda, sem
margir lögðu nótt við dag.
Öðru máli gegnir sjálfsagt um
atvinnuhúsnæði. Ýmsir hafa
freistast til að festa rekstrarfé í
byggingum. Enn aðrir eru taldir
hafa séð sér leik á borði að fela
verðbólgugróða í steinsteypu. En
þeir jöfrar þurfa ekki á lánsfé að
halda, og vaxtabreytingar hafa
því engin áhrif á þá.
Nú er vitað, að einn og sami
maður getur verið bæði fasteigna-
eigandi og sparifjáreigandi.
Spurningin mikla er hins vegar
þessi: Ef orðið hafa af völdum
veðbólgunnar óeðlilegar eignatil-
færslur milli þessara aðila, hví í
ósköpunum er skattalöggjöfin þá
ekki notuð til jöfnunar, eins og
þegar um tekjumisræmi þegnanna
er að ræða? Til er skattur, sem
gegnir þessu sérstaka hlutverki.
Nefnist hann á enskri tungu
„Capital gains tax“, og hefi ég
vegna skorts á betra orði kallað
hann „auðvaxtarskatt". Hann er
hluti tekjuskattsins og varðar
breytingar á eignaverðmætum. Er
hann bæði jákvæður og neikvæður
í þeim skilningi, að hækkun á
markaðsverði eignar kemur til
tekna á framtalið, en lækkun
markaðsverðsins til tekjufrá-
dráttar. Með sama hætti eiga
lántakendur að færa raun-ávinn-
ing vegna skuldahjöðnunar af
völdum verðbólgu, en lánveitendur
— þar með taldir innstæðu- og
verðbréfaeigendur — eiga að færa
raun-tap.
Auðvaxtarskatturinn er að
meginreglu einfaldur í sniðum, en
er aftur margbreytilegur í fram-
kvæmd hjá ýmsum þjóðum.
Bandaríkin tóku upp þennan skatt
fyrir meira en hálfri öld, en
Kanada og flest eða öll EBE-lönd
hafa hann nú. Við íslendingar
höfum brot þessa skatts í formi
skattlagningar á sölugróða eigna,
en í ákveðinn tíma eftir kaup
þeirra aðeins. Kanadamenn
undanþiggja eiginíbúðir auð-
vaxtarskattinum, en reikna eigna-
auka eða eignatap annars að hálfu
til skatts. Þar sem hæsti tekju-
skattur innheimtur er 50%, fer
auðvaxtarskatturinn aldrei yfir
25%, og greiðslu hans má dreifa
yfir árabil.
Ekki er mögulegt að gera
þessum skatti skil í blaðagrein,
enda um langt mál og mikið að
ræða. Á hann er hins vegar bent,
því að hann er eðlilegri og farsælli
lausn en vaxtaokur, sem kyrkir
atvinnureksturinn í landinu.
Verðtrygging að hluta (partial
indexation), sem þó tekur aðeins
til langtíma lána og bundinna
bankabóka, er af sumum talin
geta farið vel með auðvaxtar-
skatti.
Skuldahjöðnun
og skattalöggjöf