Morgunblaðið - 16.09.1979, Blaðsíða 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. SEPTEMBER 1979
Tvœr sýningar í sama sal
Nú eru það Bandaríkin, sem
gert hafa innrás á Kjarvalsstaði.
Eins og flestum mun kunnugt, er
listalíf með miklum blóma um
þessar mundir þar í landi, og má
sérstaklega vitna til New York
borgar, hvað það snertir. Þar
hafa gerst hlutir á seinustu
áratugum, sem jafnvel hafa sett
margar listamiðstöðvar í hinni
gömlu Evrópu í annað sæti. Að
síðari heimsstyrjöld lokinni var
eins og flest það, sem verulega
þýðingu hafði í myndlist, kæmi
aðeins frá tveimur stöðum, New
York og París. Enda hefðu lista-
menn Evrópu flúið vestur um
haf í hildarleik stríðsáranna.
Margir hverjir sneru að vísu
aftur til Evrópu, en áhrifa þeirra
gætti og aðrir settust að í
Ameríku. Sú list, sem spratt upp
úr þeim jarðvegi, sem skapaðist
á stríðsárunum, hefur á undan-
förnum áratugum haft víðtæk og
merkileg áhrif í Bandaríkjunum
og vissulega einnig víðar um
heim. Þar erum við einnig aðili,
því að ekki verður það dregið
undan, að við hér á íslandi
höfum notfært okkur þær hrær-
ingar sem aðrir þeir, er fylgst
hafa með straumnum. Um þetta
er ekkert nema gott að segja, og
vissulega stöndum við í þakkar-
skuld við þá menn, er vísað hafa
veginn, hvort heldur þeir eru hér
megin hafsins eða fyrir vestan.
Einn þessara frumherja er
Robert Rauschenberg, sem nú
má sjá verk eftir í helming
Vestursalar á Kjarvalsstöðum. I
hinum enda salarins eru 50
listamenn með verk sín og að-
eins eitt grafískt verk eftir
hvern þeirra. Það er auðsætt af
þessu fyrirkomulagi, að hér er
um nokkuð suridurlausa sýningu
að ræða; þar að auki heitir
sýningin The New York Avant
Garde of the 1970‘s. Það eru því
ýmsar tilraunir hér á ferð og
sannast mála nokkuð erfitt að
átta sig á hlutunum. Titill sýn-
ingar þessarar hefur verið þýdd-
ur yfir á íslenskt mál með
„Nýstefna í New York“. Ekki er
ég ánægður með þessa þýðingu.
Avant Garde er franska og hefur
hingað til verið nefnd á voru
máli „Framúrstefna" og kann ég
því miklu betur þar sem orðið
„Nýlist“ hefur öðlast allt aðra
merkingu í málinu á undanförn-
um árum. En hver hefur sinn
hátt á, og við skulum ekki fjasa
meira um það.
Robert Rauschenberg er einn
þekktasti myndlistarmaður líð-
andi stundar. Hann er innfædd-
Robert Rauschenberg
ur Bandaríkjamaður og hefur
haft gríðarlega þýðingu sem
málari bæði heima fyrir og
raunverulega um víða veröld.
Það er því mikill fengur að
sýningu sem þessari, enda þótt
hún sé hvorki mikil að vöxtum
né sérlega dæmigerð fyrir list
hans. Málverk Rauschenbergs
voru það fyrsta, er ég sá eftir
hann, að ég held í Stokkhólmi
fyrir mörgum árum. Þau voru
óvenjuleg og sterk í sniðum.
Hugmyndarík og aðgengileg.
þörfnuðust engrar skýringar við.
Þegar á næstu árum urðu á vegi
mínum margvísleg verk eftir
Rauschenberg, og ég sannfærðist
æ betur um, að hér var á ferð
óvenjulega frjór og frábær
kunnáttumaður á sínu sviði. Sú
sýning, sem nú er á Kjarvals-
stöðum, dregur ekki úr fyrri
skoðun minni, en ég verð einnig
að játa það hér, að mér fannst
þessi verk ekki gefa nægilega
hugmynd um styrkleika
Rauschenbergs sem myndlistar-
manns. Það mætti ef til vill
segja, að grafík sé umferðaleik-
hús myndlistarinnar. Það er
þægilegt að koma grafík millum
landa. Kostnaður er viðráðan-
legur, og það er einnig þægilegt
að koma henni þannig fyrir, að
umstang verði ekki um of. Og oft
á tíðum 'er grafík nægileg til að
gefa góða hugmynd um viðkom-
andi listamenn. Sumir listamenn
eru aftur á móti þannig, að þeir
Myndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
njóta sín betur í öðrum verkum
en grafík, og mætti segja mér, að
Rauschenberg sé einn þeirra. En
nú má ekki skilja orð mín þann-
ig, að ég sé að vanmeta þessa
sýningu. Ég hafði mikla ánægju
af að sjá Rauschenberg að
Kjarvalsstöðum, ferskleika og
dirfsku hans. Myndræna getu og
næmleik fyrir uppbyggingu
sjálfra verkanna. Ékki verður
farið í grafgötur með áhrif
Rauschenbergs á íslenska mynd-
list. Þau liggja í augum uppi,
þótt engin nöfn séu nefnd. Það er
augljóst mál, er við skoðum
þessa sýningu á Kjarvalsstöðum,
að við eigum Rauschenberg mik-
ið að þakka ekki síður en mörg-
um öðrum, sem vísað hafa okkur
veginn. Það væri lítilmannlegt
að viðurkenna ekki það, sem við
höfum gott af öðrum lært.
Myndlist er ekki úr lausu lofti
gripin, hún er samvinna allra
þjóða og erfiði. Hún er sameigin-
legt tjáningartæki, sem allir
kynflokkar skilja, sem um
frjálst höfuð strjúka. Að mínum
dómi er koma verka Rauschen-
bergs á Kjarvalsstaði með meiri-
háttar viðburðum, og sérlega
finnst mér það skemmtilegt, að
þessi sýning skuli vera á sama
tíma og Norræna húsið sýnir
okkur eina vönduðustu grafík
sýningu, sem sést hefur hér á
landi. Hún er finnsk, og Bragi
Ásgeirsson hefur þegar fjallað
um hana hér í blaðinu, en hún er
vissulega allt annars eðlis en
það, sem er á Kjarvalsstöðum.
Ég nefni þetta hér til að vekja
áhuga á þeirri breidd, sem er að
finna þessa dagana í grafík hér í
borg. Það mætti mikið og margt
um þessa sýningu Rauschen-
bergs skrifa, en ég læt þetta
nægja hér. Það er aðeins eitt, er
ég vil bæta við: Það fer ekki milli
mála, hve tæknilega sterkur
Rauschenberg er við hlið þeirra,
er sýna í sama sal. Það mætti
segja mér að þetta stafaði ein-
faldlega af því, hve kunnátta
hans er frábær í samanburði við
Stælgæjatími
Elías Mar;
VÖGGUVÍSA.
Brot úr ævintýri.
Eysteinn Þorvaldsson
annaðist útgáfuna.
Iðunn 1979.
VÖGGUVÍSA lýsir fyrstu árun-
um eftir stríð og sögusviðið er
Reykjavík. Miklir stælgæjatímar
hefjast að bandarískri fyrirmynd
og meðal þeirra sem hrífast með
tískunni er verkamannssonurinn
Björn Sveinsson, kallaður Bam-
bínó. I upphafi sögunnar tekur
Bambínó þátt í innbroti ásamt
félögum sínum Badda Pá og Ein-
ari Érr sem eru mun lífsreyndari
en hann. Þeir stela peningum frá
Arngrími Arngrímssyni heildsala,
10 þúsund krónum sem samsvara
um 800 þúsund krónum nú sam-
kvæmt útreikningi útgefanda bók-
arinnar.
Bambínó er að upplagi besti
drengur. En skemmtanafíkn og
ýmiskonar spilling verður til þess
að glepja hann. Hann er vitlaus í
billjardspil sem var dæmigerð
dægrastytting þess tíma sem sag-
an greinir frá. Einnig lætur hann
teyma sig í partí og sljógva
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
siðgæðisvitund sína á ýmsan hátt.
í bókarlok verður varla snúið við.
Við Bambínó blasir framtíð af-
brotaunglingsins eða smáglæp-
onsins með allri þeirri niðurlæg-
ingu sem henni fylgir.
Elías Mar segir frá á fjörlegan
hátt. Sagan einkennist af frásagn-
argleði, haglega gerðum myndum
úr ungu borgarlífi. Umhverfið og
persónurnar lifna í höndum hans.
En því má ekki gleyma að „í
sögunni býr sterk hneigð" eins og
útgefandinn Eysteinn Þorvaldsson
bendir á í formála. Elíasi Mar er í
mun að vara við ýmsu sem honum
þykir miður fara í samfélaginu.
Það eru einkum hin amerísku
áhrif með vaxandi gróðasjónar-
miðum sem honum stendur stugg-
ur af. Að hans mati er þjóðin og
ekki síst æskan í hættu stödd.
Eins og kemur fram hiá útgef-
anda byrjaði Elías Mar að safna
slangorðum og skrá þau árið 1947.
Slangið í Vögguvísu er að vísu
orðið dálítið ryðfallið, en það er
merkileg heimild um eftirstríðsár-
in. Meðal nýjunga sögunnar er það
hvernig höfundurinn beitir slang-
orðunum til að laða fram hið rétta
andrúmsloft.
Eins og í mörgum skáldsögum
með mórölskum boðskap (saman-
ber Atómstöð Laxness) eru ýmsar
lýsingar öfgakenndar og yfirdrifn-
Pétur Svarfaðardal:
KERTALOGí FJARSKA.
Útgefandi höfundur.
Akureyri 1979.
Á það hefur verið minnst oftar
en einu sinni að ungir höfundar
flýta sér um of að gefa út verk sín.
Ráðlegra er að bíða þangað til
unnt er að senda frá sér heilleg
verk, en ekki slitur eða óskipulagt
safn ýmiskonar hugrenninga.
Þetta gildir ekkert fremur um
Pétur Svarfaðardal, höfund bók-
arinnar Kertalog í fjarska, frekar
en aðra byrjendur í skáldskap. En
Elías Mar.
í þessari bók eru ekki mörg ljóð
sem eiga erindi á prent þótt fara
megi með þau í vinahópi.
Pétur Svarfaðardal á sjálfsagt
eftir að yrkja betur. Ljóðabálkur
um stríð Guðjóns söðlasmiðs sýnir
til dæmis að hann á til húmor, að
vísu blandinn beiskju, en húmor
samt. Það er ekki ónýtt. Pétur
yrkir töluvert um þrá og einmana-
kennd æskunnar og tekst stundum
laglega, einkum þegar viðkvæmni
íþyngir honum ekki:
Ég sakna þin,
þú náttmyrkur auðnarinnar.
sem vekur í brjósti mér
þrá
eftir einmanaleikanum.
ar. Arngrímur heildsali er tákn
þeirra sem vilja græða á ástand-
inu og tekst það. Hann er hálfgerð
ófreskja í sögunni, en alls ekki
ómannlegur á köflum. Drykkju-
veislan á Garði er ef til vill ekki
svo fjarri veruleikanum. Sama er
að segja um kanapartíið heima
hjá Trommukjuða. Én hneigð sög-
unnar veikir hana þó fremur en
eflir eftir því sem á líður. Höfund-
urinn er stundum óþarflega af-
skiptasamur í textanum, gætir
þess ekki nógu vel að leyfa lesand-
anum að draga eigin ályktanir.
Vögguvísa kom út 1950, samin
þegar höfundurinn er 25 ára. Hún
er fyrirboði margra samtíma-
sagna með efni úr Reykjavíkurlíf-
inu. Fróðlegt er að bera hana
Ék sakna þín,
(öla ímynd ástar minnar.
Þú hrfur veitt mrr allt.
srm ég þarfnaAist rkki.
Ég sakna þín.
(Söknuður)
í bókinni er þýðing á ljóði eftir
danska skáldið Lean Nielsen. Per-
an nefnist það. Því miður er þetta
ekki nógu lipur þýðing, hana hefði
þurft að hefla betur. En af Lean
Nielsen má margt læra. Áreynslu-
laus ljóð hans hafa í raun kostað
mikla ögun. Hann getur ort þann-
ig um ávöxt eins og peru að
Stríð söðlasmiðs og ein-
manakennd æskunnar