Morgunblaðið - 25.11.1979, Qupperneq 18

/ r '
18 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. NÓVEMBER 1979
Ég vissi nú hreint ekki hvaö ég
átti aö gera. En út á götu sé ég
stúlku eina. Maöur haföi nú augun
opin og þaö voru bara þýzkir
hermenn, sem ég mátti ekki sjá.
Þessi er andskotakorniö ekki
þýzkur hermaður, hugsaði ég meö
mér. Stúlka þessi bar tösku, sem á
voru límd hermerki alls konar.
Þetta var í tízku. Ég notaði þessi
merki sem átyllu til aö ávarpa
ungfrúna. Og viti menn, hún var þá
norsk. Viö röbbuðum svo eitthvað
saman og ég segi henni mínar farir
ekki sléttar. Þetta skal ég athuga,
segir hún þá. Vinnuveitandi minn
hefur sambönd og ég skal tala viö
hann. Þaö geröi hún og hann nær
símasambandi viö Svíþjóö, en þá
fæ ég aö vita, aö þar sem
Norður-Finnland sé lokað, þá sé
hætt viö aö Esjan fari til Persamo,
heldur eigi hún aö taka íslend-
ingana í Kirkenæs í Noregi.
Þetta þóttu mér slæmar fréttir,
sem von var. En maður var svo
sem ekkert aö drepa sig á
áhyggjum á þessum árum svo ég
ákveö aö hinkra aöeins við og
hugsa ráöið. Þarna er ég svo eina
fimm daga í reiöileysi og vinnuveit-
andi þeirrar norsku alltaf aö
hringja og spyrjast fyrir um, hvort
mögulegt sé aö ég nái saman viö
íslendingahópinn í Esjuna. Svo allt
í einu segir sú norska mér, að öllu
hafi veriö kúvent aftur og daginn
eftir er íslenzki hópurinn mættur.
Ég gaf mig strax fram viö
Hólmjárn fararstjóra, og hann
haföi nóg meö aö sinna konum og
börnum og sagöi ekkert pláss og
engan tíma til aö hiröa mig upp. Ég
hlustaöi nú tæplega nógu vel á
manninn, því áöur en ég vissi af
var ég kominn upp í einn bílinn.
Svo lögöum viö af staö og um
borö í Esjuna komst ég„.
— Og heim?
„Já. Loksins. En þaö ætlaöi nú
aö ganga illa síöasti spölurinn frá
boröi.
Esjan var látin leggjast á ytri
höfninni og svo kom blessaöur
Bretinn meö sinn seinagang og
þurfti alla aö yfirheyra. Og þá
kemur aö því aftur aö ég þarf aö
tilnefna fimm eöa sjö menn í landi,
sem þekktu til mín. Ég þekkti svo
sem nóg af mönnum, en þaö var
verra aö muna upp á hár númer
hvaö húsin þeirra voru viö götuna.
Ég ólst upp í gamla barnaskólan-
um, þar sem faðir minn var
húsvöröur, og nú brá ég á þaö ráö
þarna um borð í Esjunni að nefna
til allra prestana, sem ég mundi
eftir úr umhverfinu. Þaö voru til
dæmis Friðrik Friðriksson, Bjarni
Jónsson og Hallgrímur Hall-
grímsson og svo nefndi ég til
Sigurbjörn í Vísi. Hann reyndist
mitt happ.
Þaö kom nefnilega í Ijós, aö
danska konsúlatið í Helsingfors
haföi aldrei tilkynnt mig á Esju-
skrána og blessaöur Bretinn hélt
þá auövitaö, aö ég væri einn
béaður njósnarinn. Svo er fariö aö
flytja fólk í land. Reykvíkingana
fyrst og síðan fólk utan af landi. En
mér var haldiö um borö. Þaö er
veriö aö setja í síöasta bátinn og
þá kemur Sigurbjörn í Vísi mér til
bjargar. Hann var þá túlkur hjá
Bretanum og gekk í persónulega
ábyrgö fyrir mig. Meö þaö slapp ég
í land. Og fór síöastur frá borði í
þaö skiptið."
-»j.
• „Því miöur þá tala ég
voöa illa íslenzku nú orö-
iö. En ég hef aldrei veriö
annaö en íslendingur og
íslenzka vegabréfiö er
mér ákaflega dýrmætt,“
sagði Gunnar Finsen, er
Mbl. náöi sambandi viö
hann í Calpe á Spáni, en
Gunnarvar annar
íslenzki læknirinn, sem
tók þátt í vetrarstríöinu í
Finnlandi.
í Morgunblaðinu birt-
ist 13. janúar 1940 eftir-
farandi frétt undir fyrir-
sögninni: „íslendingur
sjálfboöaliöi í Finn-
landi“:
„Gunnar Finsen, lœknir sonur
Vilhjílms Finsens, sendisveitar-
ritara í Osló lagði í gær af staó til
Finnlands, til þess aö stunda þar
lækningar (skv. Norsk Radio
Press FB).
Þetta er í annaó sinn sem
Gunnar fer til að stunda lækn-
ingar hjá þjóó, sem á í ófriði. í
Spánarstyrjöldinni var hann her-
læknir meö stjórnarhernum.
Gunnar er íslenskur ríkisborg-
ari. Þegar hann fór til Spánar,
ferðaðist hann með íslenskt
vegabrjef og kom þar fram sem
íslendingur. Hann er tæpra 32 ára
gamall.“
„Ég vann nú mestan part í
sjúkrahúsi fyrir rússneska fanga,"
sagöi Gunnar, er Mbl. spuröi hann
um veru hans í Finnlandi. „Þar
aflimaöi ég rússneska hermenn,
sem haföi kaliö, en þeir voru flestir
illa búnir til vetrarstríös." Gunnar
bauöst svo til aö senda Morgun-
blaöinu í sendibréfi endurminn-
ingar sínar frá vetrarstríöinu. Þetta
bréf fer hér á eftir:
„Ég bar ekki vopn og tók því
engan þátt í átökunum við
víglínuna. Þaö var Ijóst, aö menn
vissu af því aö ég haföi veriö í
þjónustu „þeirra rauðu“ í borgara-
styrjöldinni á Spáni.
í finnska frelsisstríðinu 1918
tóku þátt tveir norskir læknar, sem
feröuöust um með finnskum
sjúkrabílum. Þetta voru síðar próf-
essor í skurölækningum, Johan
Holst, og dr. med. Heimbech, síöar
forstjóri Rauða kross-sjúkrahúss-
ins í Ósló.
Á millistríösárunum andaði
næsta köldu milli Finnlands og
Noregs. Finnar leyndu ekki áhuga
sínum á aö koma höndum yfir hlut
Gunnar Finsen
læknir rif jar
upp endurminn-
ingar úr Vetr-
arstríðinu
af norsku Finnmörkinni. Þeir
prentuöu kort, sem sýndu þessa
hluta sem finnskt land, dreiföu
Biblíunni á finnsku meðal íbúanna
og svo framvegis. Engu aö síöur
reis mikil samúöaralda meö Finn-
um í Noregi, þegar Rússar réöust
inn í Finnland 1939. Aö beiöni
Finna var safnaö norskum bak-
pokum og peningar gefnir til
kaupa á þeim. Einnig voru maís-
sekkir sendir í þúsundavís til
finnska hersins.
Norski Rauöi krossinn kom upp
stóru sjúkrahúsi í Finnlandi. Þar
störfuöu Norömenn undir forystu
fyrrnefnds Johan Holst, sem
seinna varö yfirmaöur heilbrigö-
ismála norska hersins í London.
Frá þessu sjúkrahúsi voru sendar
sveitir fram aö víglínunni, sem
fluttu hina særöu í sjúkrahúsiö.
í byrjun árs 1940 voru norskir
læknar hvattir til aö gefa sig fram
til starfa í Finnlandi. Mér vitanlega
vorum viö 12 eöa 14, sem fórum til
Finnlands. Fremstur í okkar hópi
var Christian Bruusgaard prófeus.
Okkur var skipaö aö starfa af
borgaralegum læknisyfirvöldum
og sjálfur var ég sendur til starfa í
Gamle Karlsby (á finnsku Kokkola)
í skóla, sem breytt haföi veriö í
sjúkrahús fyrir smitsjúkdóma. Þar
var lítiö um skuröáhöld.
Svo fór, aö þessu sjúkrahúsi var
faliö aö taka við 7—800 rússnesk-
um föngum sem allir þjáöust
vegna kalsára á fingrum, tám,
handleggjum og fótleggjum. Yfir-
læknir okkar var Finninn Guido
Tötteninen prófessor og bæjar-
læknirinn var dr. Peders. Ungur
sænskur skurölæknir, dr. Virén, og
ég vorum aðstoöarlæknar, ásamt
franskmenntuöum Hvítrússa, sem
bjó í Finnlandi. Hvorki hann né ég
höföum mikla menntun eöa
reynslu í skurölækningum. Finn-
arnir voru þurrir á manninn svo
ekki sé sagt beinlínis ókurteisir í
garö Rússanna.
Meö tímanum fékk ég mikla
æfingu í aflimunum. Hundruöir
fanga lágu þungt haldnir af kal-
brandi og grátbáöu okkur um
hjálp, þegar viö fórum morgun-
gang um stofurnar. Vinnuhraöinn
réðist fyrst og fremst af því, hversu
fljótt tókst aö sótthreinsa þau fáu
skurötæki, sem fyrir hendi voru,
og hreinsa til milli aögeröanna.
Viö framkvæmdum ótal aðgerö-
ir. Ég man til dæmis eftir því, aö ég
tók einn báöa fætur af 22 sjúkling-
um. Aðgeröirnar hjá okkur öllum
hafa örugglega skipt hundruöum
og auk aflimana þurftum viö aö
fást við skotsár og sár eftir
handsprengjubrot.
Einn fanganna var rússneskur
kvensjúkdómalæknir. Hann var
Gyöingur og talaöi Yddish og
nokkur orð í þýzku. Hann haföi
kalið á fingrum. Viö fengum hann
til aö aöstoöa okkur viö etersvæf-
ingar. Finnsku hjúkrunarkonurnar
grétu yfir því aö þurfa að hjúkra
Rússum, sem allir Finnar hötuðu.
En meö tímanum fór okkur öllum
aö líka vel viö Rússana, sem flestir
voru Úkraníumenn. Margir þeirra
báru krossa um hálsinn. Þeir komu
mjög kurteislega fram. Af öllum
þeim fjölda, sem viö hjúkruöum,
voru eftir því sem við komumst
næst aöeins tveir félagar í komm-
únistaflokknum. Þeir voru flug-
menn, sem höföu verið skotnir
niöur yfir Finnlandi, en ekki her-
menn, sem höföu gefizt upp.
Þessir tveir horföu á okkur lækn-
ana meö megnustu fyrirlitningu og
hvítrússinn, túlkurinn okkar, gekk
steinþegjandi framhjá rúmum
þeirra. Smám saman uröu þeir
Rússar, sem á ferli gátu veriö,
okkur til meiri aöstoöar. Þeir voru
auöveldari viöfangs en Finnarnir
og viö áttum betra meö aö skipa
þeim fyrir, en þeim Finnum, sem
ekki töluðu sænsku. Bæöi Winén
og ég störfuöum inn í milli á
sjúkrahúsi fyrir Finna, en þeir, sem
ég man fyrst og fremst eftir frá
Kokkola eru rússnesku fangarnir.
Veturinn var mjög kaldur. Ég
man aö stundum, þegar viö fórum
á skíöi á frídögum, þá vorum við
aö renna okkur í 42 gráöu frosti.
inni í sjúkrahúsinu var hins vegar
hlýtt. Winén og ég bjuggum saman
í herbergi hjá finnskri fjölskyldu í
bænum. Viö snæddum í stórum
matsal í sjúkrahúsinu, þar sem aliir
mötuöust, en slíkt var þá ekki
venjan í Noregi.
Finnar voru bitrir í garö Skand-
inava fyrir aö þeir skyldu ekki lýsa
yfir stríöi viö Rússa. Töldu Finnar
aö þar meö heföu þeir veriö sviknir
og þaö létu þeir stundum ganga út
yfir Winén og mig. Þaö fannst
okkur nú vera aö hengja bakarann
fyrir smiöinn. Einkum voru þaö
hærra settir foringjar sem gerðu
sér far um aö tala yfir hausamót-
unum á okkur.
Viö störfuöum áfram eftir aö
vopnahléiö var komiö á og skrifuð-
um sjúkrasögu hvers einasta sjúkl-
ings. Þaö heföum viö getaö sparaö
okkur, því eftir sögusögnum aö
dæma, þá gengu þessir særöu
sjúklingar okkar beint í dauöann
eftir heimkomuna til Rússlands.
Áttunda apríl 1940 skipti ég um
lest í Boden, var á leið til Osló um
Stokkhólm. Þar heyröi ég um
innrás Þjóöverja í Noreg. Eg gaf
mig fram viö norsku sendinefndina
í Stokkhólmi, en þar vissu menn
ekki neitt. Ég fór svo meö lestinni
til Storheims því ég taldi aö þar
hlyti norska víglínan austan
Þrándheims aö vera. Lenti svo í
Hegravirki eftir aö hafa veriö
tekinn til fanga, þegar ég stjórnaöi
skíöaherdeild, sem átti aö aöstoöa
særðan hermann sem Þjóöverj-
arnir höföu skilið eftir í snjónum í
helkulda næturlangt. Ég fór meö
hermanninn sem var meö sund-
urskotiö læri til byggöa, þar sem
sjúkrabíll frá Þrándheimi sótti okk-
ur. Þessi maöur náöi sér aö fullu
aftur.
Ég hlaut nokkur meiðsl, þegar
Bretar geröu loftárás á Vernes-
flugvöll. Eftir nokkrar vikur slapp
ég úr fangelsinu.
Síöar á árinu 1940 tók ég á móti
finnska frelsiskrossinum meö
sveröi og fylgdi honum heiöurs-
skjal undirritaö af Mannerheim
hershöföingja.“
Gunnar Finsen var læknir í
norska hernum 1935—1942 og
yfirmaöur heilbrigðismála norska
sjóhersins í London 1942—‘45.
Hann var viðurkenndur sérfræö-
ingur í Noregi í röntgenlækningum
1949 og starfaöi frá ársbyrjun
1950 í Osló þar til hann lét af
læknisstörfum fyrir um ári síöan.
Gunnar Finsen hefur ferðast
víöa um heiminn. Hann leggst enn
í feröalög. Þegar ég talaöi viö hann
í Caipe sagöi hann, aö hann og
kona hans heföu ekiö frá Osló
suöur til Spánar og á leiöinni, í
Frakklandi, heföu þau rekizt á
feröaskrifstofu, sem seldi ferðir til
Lima í Perú. „Slík kostaboð get ég
enn ekki staöizt”, sagöi Gunnar.
„Svo í janúar fer ég frá París til
Lima og ætlunin er aö feröast um
Suöur-Ameríku í einar átta vikur.
Svo sný ég aftur til Osló meö
hækkandi sól“.
Gunnar Finsen kom síöast til
íslands 1968. Hann baö Morgun-
blaöiö aö bera vinum og ættingj-
um kveöju hans.
- »i-