Morgunblaðið - 02.12.1979, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. DESEMBER 1979
oan
K
ontaine
Þegar Joan Fontaine íékk Oscarsverðiaun fyrir leik sinn i
myndinni „Grunur“. Á móti henni, fremst á myndinni, er Olivia de
Havilland, sem i þetta skipti var einnig i hópi þeirra leikkvenna,
sem nefndar voru sem verðlaunahafar það árið.
banda, umtalsverðra fjármuna
eða sambanda.
Þú kaust að ala börnin þín upp
í Kaliforníu. Þú kaust að giftast
amerískum kaupsýslumanni,
sem þú áttir fátt sameiginlegt
með annað en siðferðisskoðanir,
auk þess sem þið voruð bæði
guðleysingjar. Þú og hann skrif-
uðuð í sameiningu ykkar einka-
biblíu fyrir dætur þínar. í þeirri
biblíu fyrirfannst ekki boðorðið
„elskið hver annan". Mannúð og
hjartagæzka voru ekki fyrir
hendi. Foreldrar voru foreldrar.
Það var ekki ætlazt til að þeir
væru vinir barnanna.
Ég minnist þess að ég var að
búa um rúmið þitt einn morgun
þegar ég var níu ára. Þá kunni ég
engin skil á líkamsstarfsemi
kvenna. Ég kom auga á blóðblett
í lakinu þínu og sannfærðist um
leið um að þú værir dauðans
matur. Ég kyssti storkuna. Síðan
lauk ég verki mínu og hljóp í
felur á bak við runna. Dögum
saman grét ég hvenær sem mér
tókst að vera í einrúmi.
Það var um svipað leyti sem ég
tók upp á því að hengja blóma-
körfur á hurðarhúninn á útidyr-
unum. Venjulega voru blómin
stolin úr garði nágrannans. Ég
hringdi bjöllunni og flýtti mér
svo að fela mig bak við runna. Þú
laukst upp dyrunum og hvíslaðir
eins og þú værir að leika í
leikriti: „Það hlýtur að vera
álfkona í garðinum hjá okkur."
Gleði mín var ósegjanleg. Ég
blístraði kæruleysislega, slangr-
aði inn um bakdyrnar með hend-
ur í vösum. Hvorug okkar hefði
nokkurn tíma viðurkennt hvað
raunverulega gerðist. Tilfinn-
ingasemi var ósmekkleg.
Þegar ég tók upp þann sið
mörgum árum síðar að hringja í
þig á afmælisdaginn minn — til
að þakka þér fyrir að hafa borið
mig í heiminn — hafðir þú
ekkert á móti því. Alltaf fannst
mér 22. október vera þinn dagur
— ekki minn — dagurinn, sem
þú ólst yngri dóttur þína í
Tókýó. Smám saman fórstu að
segja við vini þína: „Bíðið þið
bara við. Áður en dagurinn er
liðinn þá heyri ég frá Joan.“
Þetta var sú fágaða og skemmti-
lega tegund tilfinningasemi, sem
þú kunnir að meta.
Aðeins einu sinni eignaðist ég
trúnað þinn. Þú varst nýkomin
heim frá því að kaupa í matinn í
Saratoga. Eitthvað í fari þínu og
orðalagi þegar þú talaðir við
fólkið í búðinni hafði farið í
taugarnar á afgreiðslumannin-
um, sem tók við peningunum.
„Hver í andskotanum heldur þú
eiginlega að þú sért?“ spurði
hann. Þér hafði orðið orðfall. Ég
var heima þegar þú komst. Þú
varst skjálfandi á beinunum.
Aldrei hafði nokkur leyft sér að
tala svona til þín. Þú sazt með
tebolla við borðstofuborðið, leizt
beint í augu mér og sagðir: „Ég
er ekki snobb. Ég lít ekki niður á
almenning. Ég var bara alin upp
við það að svona ætti maður að
koma frarn." Örlitla stund var
eins og við værum jafnöldrur.
Áður en ég lauk við teið mitt
varstu búin að láta mig sverja
þess dýran eið að ég skyldi aldrei
kaupa svo mikið sem eina kara-
mellu í þessari verzlun, aldrei
stíga fæti mínum þar inn fyrir
dyr. Ég hef staðið við það heit.
Þegar ég fór aftur til Japans
siitnaði naflastrengurinn. Ekki
var það sársaukalaust. Bréfin
ín komu á hálfsmánaðarfresti.
skólanum gáði ég daglega í
blöðin til að geta fylgzt ná-
kvæmlega með því hvenær
næsta skip frá San Francisco
legðist að hafnarbakkanum í
Yokohama. Þegar bréfið kom
læddist ég upp stigann í svefn-
skálanum og læsti mig inni á
salerninu. Þar gat ég lesið bréfið
' í friði. Ég las það aftur og aftur,
hverja línu upp aftur og aftur,
sem þú hafðir skrifað með nettu
rithöndinni þinni. Ég skoðaði
frímerkin gaumgæfilega, þefaði
af bréfsefninu í þeirri von að
ilmur þinn hefði borizt yfir
Kyrrahafið í umslaginu.
Þegar ég sneri aftur til Kali-
forníu árið eftir höfðum við
fjarlægzt hvor aðra. Þú varst
hætt að vera verndarengillinn,
sem mældir mig þegar ég kom
lasin úr skólanum, verndareng-
illinn, sem kom upp stigann með
bakka fullan af lyfjum og
sjúkrafæði, sem leiðrétti málfar
mitt, framburðinn og siðaðir
mig til. Nú varstu farin að halda
fyrirlestra um margvísleg mál-
efni, last upp leikrit á fundum
kvenfélaga, kenndir leiklist við
Stanford-háskóla og í San Jose.
Þú varst ekki lengur mamma
þessa horaða; úfna og frekknótta
andarunga. Ég var farin að láta
mér detta í að ég væri að
breytast í svan. Var það einungis
ímyndun mín að það kæmi þér á
óvart og þér félli það ekki sem
bezt?
Ég minnist þess ekki að þú
hafir í eitt einasta skipti sagt að
ég væri lagleg, sæmilega vaxin
eða fallega klædd. Ég minnist
þess yfirleitt ekki að þú hafir
nokkurn tíma látið orð falla við
mig um klæðaburð minn eða
hvernig ég greiddi hárið. Þegar
ég var í fyrsta skipti viðstödd
afhendingu Oscars-verðlaun-
anna hafði förðunarmeistarinn
hjá R.K.O. lagt sig allan fram
um að snyrta mig svo ég gæti
litið sem allra bezt út. Þegar ég
kom heim til að skipta um föt
skipaðirðu mér að þvo mér í
framan með vatni og sápu. „Þú
lítur út eins og gleðikona." Ég
var nítján ára. Ekki hvarflaði að
mér að malda í móinn eða
óhlýðnast þér.
Vildirðu að ég giftist Conrad
svo að þú losnaðir við mig, eða
var það af því að þú vildir að ég
eignaðist eigið heimili og öðlað-
ist fjárhagsiegt öryggi? Varstu
hrædd um að ég færi í hundana í
Hollywood, eða var ástæðan sú
að gagnkvæm afbrýðisemi dætra
þinna var farin að velgja þér um
of undir uggum? Aldrei hef ég
skilið af hverju þú reyndir ekki
að innræta okkur góðsemi, sátt-
fýsi og skilning í garð hvor
annarrar. Eða vildirðu kannski
að við gætum aidrei setið á sátts
höfði? Einhvern veginn finnst
mér eins og þú hafir óttazt
OIiviu, óttast að hún hafnaði þér
og að þú yrðir að láta undan
henni ef í odda skærist, líkt og
gerðist með ykkur pabba.
Hvað þú varðst ánægð þegar
ég giftist Brian — Englendingi,
sem svipaði svo mjög til pabba
og var að sumu leyti alveg eins
og hann. Ég held að þú hafir
verið skotin í honum, — þú varst
nær því en ég að vera jafnaldra
hans, eins og þú hélzt oft fram.
Ekki komst ég að því fyrr en að
þér látinni, að þú varst fædd árið
1886. Að minnsta kosti gafstu
honum óspart undir fótinn og
beindir að honum öllum þeim
persónutöfrum, sem þú varst svo
annáluð fyrir. Hann kunni líka
að meta þig. Mér fannst ég vera
í hlutverki „1“ de Winther, þú í
hlutverki Rebekku og Brian í
hlutverki Maxims.
Ég gat aldrei sætt mig við það
að þú varst ekki hjá mér í Santa
Monica þegar ég eignaðist dóttur
mína. Þú orðaðir það ekki. Þegar
ég hringdi í þig úr sjúkrahúsinu
eftir að Deborah var fædd komst
ekkert annað að hjá þér en að
ekki mætti kalla þig ömmu.
„Gams“ væri kannski í lagi, af
því að þú hefðir svo fallega
fætur.
Debbie var orðin fimm vikna
gömul þegar þú sást hana fyrst.
Þú spurðir sjaldan um hana á
meðan hún var að alast upp. Af
þremur barnabörnum þínum var
það aðeins Gisele, dóttir Oliviu,
fædd í París, sem þér þótti vænt
um. Þegar Benjamin, sonur Oli-
viu, varð veikur dáðist þú að
hugrekki hans og minntist hans
örlátlega í erfðaskrá þinni. De-
borah fékk ekki snifsi eftir þig.
Oft kom ég til að vera hjá þér
hér og þar í Kaliforníu. Þú
komst oft til mín í Brentwood og
New York. Þrívegis fórum við
saman í ferðalag um Evrópu.
Samræður okkar snerust mest-
megnis um mat og veitingastaði.
Enn þann dag í dag er ég að
rekast á handskrifuðu matar-
uppskriftirnar þínar í skúffum
og skápum í íbúðinni minni í
New York. Ég vissi að þér var
annt um útlit þitt og reyndi oft
að hæla þér fyrir fallegan
klæðaburð. Undirtektirnar voru
jafnan á þessa leið: „Þetta er
síðan í fyrra," eða „þetta er orðið
gatslitið". Sjaldan ræddum við
um eiginmenn mína eða elsk-
huga. Þú hafðir lítið álit á
sterkara kyninu. Þú lagðir
karlmenn á hilluna með svipuðu
hugarfari og kjólana þína. Þegar
þeir þjónuðu ekki lengur þínum
hagsmunum eða höfðu séð fífil
sinn fegri var um að gera að losa
sig við þá sem allra fyrst.
Þegar Fontaine var látinn
spurði ég þig eitt sinn að því
hvort þú hefðir hugsað þér að
giftast aftur. „Almáttugur, nei.
Karlmenn eru ekki til annars en
vandræða." Að Brian undan-
skildum voru þeir menn, sem ég
lagði lag mitt við, lítið annað í
þínum augum en eitthvað sem
hægt var að henda gaman að. Þú
sagðir: „Oj, sá... við hverju
býstu eiginlega?" Eða — „Þú
getur hirt þá alla fyrir mér —
þeir eru ekki þess púðurs virði
sem þyrfti til að koma þeim fyrir
kattarnef."
Gerir þú þér grein fyrir því, að
þú kannaðist aldrei við að hafa
séð svo mikið sem eina kvik-
mynd, þar sem ég fór með
hlutverk. Þaðan af síður spurðir
þú mig hvernig mér gengi á
framabrautinni. Þú gazt átt til
að minnast á myndir Oliviu, en
þá frekar til að gagnrýna þær en
að hæla þeim. Þegar ég les
gömul bréf frá þér, undirrituð
„M“ eða „Mater", þá sé ég að þar
er ekki að finna eina einustu
vísbendingu um frammistöðu
mína, þátttöku í opinberu lífi,
verðlaun, sem mér hafa verið
veitt, eða annan heiður, sem mér
hlotnaðist. Þú skrifaðir mest um
veizlur, sem þú hafðir farið í, um
matinn, sem þar var borinn
fram, um það hvernig þú hefðir
verið klædd.
Síðasta árið, sem þú lifðir,
kom ég því svo fyrir að ég las
upp ljóð í Santa Barbara. Som-
brero-leikhúsið var troðfullt
þegar við Alexander Scourby
lástum „Ástir Elizabeth Barett
og Robert Browning". Þú sagðist
ekki treysta þér til að koma, —
og þú komst ekki. Næsta morgun
færði ég þér orkídeurnar, sem ég
fékk að upplestrinum loknum.
Þú varst elskuð, virt og dáð af
vinum þínum, nemendum og
listamönnum, sem þú starfaðir
með, — fólkinu, sem þú kenndir,
lékst með og stjórnaðir á svið-
Með Adlai Stevenson þegar hann var sendiherra Bandaríkjanna hjá
ameinuðu þjóðunum. Joan Fontaine segir að kært hafi verið með
þeim á tímabili, en að Stevenson hafi að lokum tilkynnt sér að þvi
miður gæti hann ekki kvænzt henni þar sem væntanlegir kjósendur
hans yrðu að likindum litt hrifnir af slikum ráðahag.