Morgunblaðið - 05.01.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. JANÚAR 1980
Jón Á Gissurarson:
Inngangur
Árið 1974 voru samin ný
fræðslulög á alþingi, þau þriðju í
röðinni. Vitað er að þau voru í
andstöðu við vilja meirihluta al-
þingismanna, en þáverandi
menntamálaráðherra notaði sér
oddaaðstöðu til að beygja ýmsa
stjórnarsinna til samþykkis við
lögin. Skólaskylda var lengd um
eitt ár og er nú upp í 16 ára,
árlegur kennslutími lengdur, þrátt
fyrir að margir skólastjórar og
kennarar vöruðu við þessum
breytingum. Við vissum að krakk-
ar á gelgjuskeiði höfðu fengið
yfrið nóg af skólasetu eftir 8
mánaða skólsetu á ári, lenging
væri til óþurftar. Við töldum að 15
ára unglingar kæmu með jákvæð-
ara hugarfari ef sækja þyrfti um
skólavist heldur en um kvöð væri
að ræða. Svo töldum við það enga
goðgá þótt tápmiklir strákar leit-
uðu til hagnýtra starfa í stað þess
að hanga óánægðir áfram í skóla,
enda gátu þeir þá hafið nám að
nýju eftir nokkra hvíld. Reynslan
hafði sýnt að mörgum hentaði það
betur, stunduðu nám sitt af meiri
festu og atorku en áður.
En hinir sænsksinnuðu forystu-
menn höfðu undirtökin. Svíar
höfðu apað eftir bandaríkja-
mönnum, sem búa við allt annað
þjóðfélagsmynstur en við, t.d. eru
unglingar í Bandaríkjunum ekki
gjaldgengir á vinnumarkaði undir
18 ára aldri.
Enn vantar heildarlöggjöf um
framhaldsskóla. Frumvörp um þá
hafa dagað í þrígang upp á
alþingi. Þetta veldur erfiðleikum í
bili, en ég tel það til bóta þegar frá
líður, lögin verði betur úr garði
gerð og ekki eins rasað um ráð
fram. Kynni það að leiða til þess
að stjórnvöld mörkuðu skýra
stefnu skólamálum öllum en
hættu að leyfa skýjaglópum að
leika sér með ungmenni landsins
rétt eins og þau væru tilraunadýr
í rannsóknastofum.
Fjölbrautaskólar
Fjölbrautaskóli er nýtt skóla-
heiti á framhaldsstigi. Hugmynd-
in og gerð á sér þó langa sögu.
Þjóðskóli Jóns Sigurðssonar og
samskóli Jóns Ófeigssonar voru af
þessari gerð. Ég stýrði árum
saman slíkum skóla. Nafnið er
gott og þarf engrar skýringar.
Nú eru starfandi þrír fjöl-
brautaskólar í kaupstöðum utan
Reykjavíkur, en í raun á fleiri
stöðum þótt ekki beri þeir þetta
heiti. Ég hef lengi haldið að þetta
skólaform hentaði vel á slíkum
stöðum, kennslukraftar og að-
staða nýttist betur en ella og
kynnu að verða nágrannaskólum
Jón Á. Gissurarson
stoð og stytta. Þeir gætu og stytt
sérnám sem sækja yrði að, svo að
nemendur gætu lengur en ella
dvalist í föðurgarði. En vel verða
þeir að gæta þess að starfsemi
þeirra flæði ekki út yfir alla
bakka. Fjölbrautaskólinn í Breið-
holti ætti að verða þeim víti til
varnaðar.
Fjölbrautaskólinn
í Breiðholti
Ég hef lengi haldi að allt öðru
máli gegndi í Reykjavík. Þar eru
allir helstu sérskólar landsins,
heldur bæri að efla þá en stofna
sérdeildir í viðamiklu bákni, nýt-
ing yrði slæm og stjórnunarkostn-
aður yrði úr hófi fram mikill. Þess
skal getið að meðan fyrri fræðslu-
lög giltu var stjórnunarlið skóla
með hátt í tvö þúsund nemendum
þessi: skólastjóri, yfirkennari með
nokkra kennsluskyldu og skrif-
stofustúlka, eða ígildi tveggja
kennara.
Mig fýsti að ganga úr skugga
um hvort uggur minn um Fjöl-
brautaskólann í Breiðholti væri á
rökum reistur, en hann hefur nú
starfað um fjögur ár. Ég leitaði til
fræðsluyfirvalda og var tjáð að til
væri svokallaður Námsvísir, áætl-
un næsta árs svo og „heildarúttekt
á því námsframboði sem skólinn
hefur gefið nemendum sínum kost
á.“ Nafnalisti starfsfólks skólans
var fáanlegur, en það er alls 122
manns, reyndist laklega einn fyrir
hverja tíu nemendur. En hann er
engin smásmíði þessi Vísir, 150
blaðsíður í símaskrárbroti, á svo
framandlegu máli að blaðsíða
fjögur öll er til skýringar tungu-
taki skóla þessa.
Þrátt fyrir þessar 150 blaðsíður
er þar engu getið mikilvægra
atriða sem heima eiga í slíkri
skýrslu, engu líkara en þar sé
verið dylja ýmislegt sem illa þolir
dagsins ljós. Enginn stafkrókur er
um nemendafjölda, engu getið
stundafjölda einstakra kennara né
kennslustunda alls, ekki heldur
fjölda í kennsluhópum. Ekki höfðu
fræðsluyfirvöld sýnishorn af
stundaskrám einstakra nemenda.
Tína varð það að úr öðrum áttum.
Nám skiptist á sjö svið, sem
greinast í svo margar brautir að
allar blaðsíður milli 21 og 108 fara
til lýsingar þeim. Helst minnir
þessi lesning á bók sem bar
titilinn Um Guð alheiminn og
fleira. Þetta er meiri frumskógur
en svo að 16 ára unglingar rati
hjálparlaust gegnum hann, svo að
einn námsráðgjafi hefur vissulega
nóg á sinni könnu að vísa þar til
vegar, enda þess dæmi að nemandi
hafi villst af réttri braut. Það
virðist því hafa verið ærið verk-
efni fyrir sviðstjóra, sem ég minn-
ist úr fréttum fyrr en stjórnvöld
þrjóskuðust að meta til launa,
enda að engu getið í Námsvísi.
Námsefni skiptist svo í þrjá hópa:
skólakjarna, sviðeiningar og kjör-
greinar. I sviðeiningum eru tveir
valkostir með þremur undirhóp-
um. Velja skal einn undirhóp, en
hann og skólakjarni er skyldu-
nám. Síðan kemur val milli 6 til 8
kjörgreina.
Stjórnunarlið skólans eru 25
manns. Sé tekið tillit til kennslu-
skyldu aðstoðarskólameistara, áf-
angastjóra, námsráðgjafa og 17
deildarstjóra, skertrar vinnu fjög-
urra skrifstofukvenna jafngildir
það að liðlega 9 manns væru í
fullu starfi að stjórnun. Gera má
ráð fyrir að sá tíundi bætist í
hópinn, því að félagsráðgjafi er
óráðinn. Til töflugerðar er varið
sem næst árslaunum kennara, en
fyrrum var hún skyldustarf skóla-
stjóra og yfirkennara án auka-
greiðslu. Svo viðamikil er þessi
töflugerð að fresta verður kennslu
hennar vegna fram í miðjan jan-
úar, áþekkt því að Loftleiðir frest-
uðu öllu flugi vegna síðbúinnar
leiðarbókar.
Fastráðnir kennarar eru 62 og
stundakennarar 48. Þeir kenna
2748 vikustundir. Jafngildir það
að liðlega 102 kennarar væru í
fullu starfi. Skráðir nemendur eru
1323. Sé nemendum deilt að jöfnu
milli þessara hundrað og tveggja
kennara koma rúmlega 13 í hlut
hvers. Gera má ráð fyrir að
kennsluskylda fastráðins kennara
nægi að þremur fjórðu hlutum
kennslu nemenda, en þá yrðu sem
næst 17 í hverjum kennsluhóp að
meðaltali, mjög lágt meðaltal í
skóla sem að miklum hluta er
bóknámsskóli. í Fjölbrautaskólan-
um í Breiðholti eru 632 kennslu-
hópar, mjög misstórir. Síðastliðið
ár nam greiðsla til kennara vegna
hópa sem voru fjölmennari en 25
nemendur liðlega árslaunum eins
kennara. Þeir fámennustu hafa
Skólamál
Halldór Jónsson verkfræðingur:
Töluvert pólitískt vatn er nú til
sjávar runnið síðan síðasta stjórn
þeirra félagshyggjumanna sprakk
í loft upp útaf efnahagsmálunum.
En höfuðeinkenni félagshyggju-
manna virðist vera að þeir geta
ekki komið sér saman um neitt.
Kosningar eru afstaðnar með
niðurstöðum sem gerðu marga
undrandi og ollu túlkunarvanda-
málum hjá kosningasérfræðing-
um, bæði í hópi sigurvegara og
sigraða. Stór hluti kjósenda varð
uppvís að því að hugsa ráð sitt
sjálfur í stað þess að láta segja sér
blint fyrir verkum. Eru það þó
var 1973, og er þá svo til nákvæm-
lega sá sami og meðaltal alls
tímabilsins, sem er 115,2, miðað
við 100 1971. Vöxtur kaupmáttar
frá 1971 er þannig 1,9% á ári.
í málefnasamningi ríkisstjórn-
ar Ólafs Jóhannessonar frá 1971
var lofað um 33% kaupmáttar-
aukningu með „nánu samstarfi
launafólks og ríkisstjórnar" á
næstu 2 árum, auk þess sem
verðbólga „verði ekki meiri en í
helztu nágranna- og viðskipta-
löndum". Hlutur ríkisvaldsins var
að lögfesta um 14% kaupmáttar-
aukningu strax, auk þess að láta
nokkur tíðindi. Stjórnarmyndun- hraða kjarasamningum. Það
Aðventuþankar
arviðræður dragast á langinn og
læðir það þeirri skoðun inn hjá
okkur að kannske þurfi enga
meirihlutastjórn, Norðdal geti
einn séð um að fella gengið eftir
þörfum og við getum bara haft
sömu lög og í fyrra.
Blikur á lofti
Ýmsar blikur eru á lofti í
þjóðlífinu um þessar mundir og
sýnist sitt hverjum að vanda. Það
er stundum klókt að huga að
fortíðinni þegar maður ætlar að
rýna í framtíðina, því um hana er
alltaf erfiðast að spá, eins og
kunnugt er.
í fréttabréfi Kjararannsóknar-
nefndar frá því í október 1979 má
sjá það, að kaupmáttur verka-
manna á 2. ársfjórðungi 1979 er
sem næst því að vera sá sami og
hljóta allir að sjá af þessu, að öll
verðbólga „framsóknaráratugs-
ins“ hlýtur að vera Aröbum að
kenna.
Hvað hefur svo áunnist í þessari
kjarasókn láglaunafólks og verka-
lýðsrekenda, þessari vinstri stefnu
og félagshyggju. Jú, í fréttabréf-
inu sést ennfremur að þjóðartekj-
ur á mann jukust um 6% frá
1973—1979 eða heilt 1% á ári.
Einkaneyslan jókst um sama hlut-
fall, samneyslan jókst um 4,5% en
fjármunamyndun minnkaði um
0,7% á ári. Útflutningur jókst um
8% á ári að meðaltali en innflutn-
ingur um 4% Þetta bendir til
góðæris en vekur ugg hvað yrði
um neysluna ef verðfall yrði á
erlendum mörkuðum svipað og
gerðist 1967.
Þetta er samandregin niður-
staða af þessari mikilfenglegu
baráttu verkalýðsins við auðvaldið
þetta tímabil, „vinveittum og
óvinveittum ríkisstjórnum", verk-
föllum, útflutningsbanni, launa-
jöfnunarstefnu, félagslegum að-
gerðum, verðlagsstjórn, gjaldeyr-
isskömmtun, gjaldeyrishöftum
o.s.frv. Leiðtogar okkar kunna
sjálfsagt að skýra þetta hver á
sinn hátt, þannig að allt sé
„hinum" að kenna.
Þó hart sé deilt á öllum sviðum,
þá er þó það sem mestu máli
skiptir í atferli okkar núna, hvort
við séum í sókn í atvinnuháttum,
sem muni leiða af sér tekjuaukn-
ingu á mann. Millifærslurnar ein-
ar leiða greinilejga ekki til þeirra
hagsbóta, sem Olafur lofaði 1971.
Því miður er fátt sem bendir til
þessa, utan það, að nú vex líklega
upp fiskur í landhelginni okkar,
sem við getum étið seinna. En
þeirri aukningu eru takmörk sett
og skyndilegar verðsveiflur í ein-
hæfu efnahagskerfi eru afgerandi,
bæði upp og niður. Ekki verður
mikið vart við ákveðið stórvirkj-
anatal og stóriðju, enda pólitískt
fíbjakk hjá vinstri intelleksíunni,
sem þykist eiga verkalýðinn. Hvað
þá að bora í Flatey eftir olíu, þó að
það sé náttúrlega fjárhættuspil,
en ekki örugg fjárfesting.
Hvað nú
ungi maður?
Hvernig sem okkar ágætu
stjórnmálamönnum gengur við að
mynda þá ríkisstjórn, sem dugar
til þess að sjá við aðsteðjandi
vanda næstu 6 árin eins (eða
betur?) og þeir björguðu okkur
síðustu 6, þá komumst við ekki
fram hjá einu vandamáli. Ef
okkur tekst ekki að koma í kring
lífskjarabótum í landinu á sama
tíma og þær verða annarsstaðar,
þá blasir fólksflóttinn við. Ef
stjórnmálamenn okkar bjóða okk-
ur ekkert nema hrís og þrætubók,
en hafa enga forgöngu um þjóð-
þrifamál, þá gefst dugmikið fólk
upp á staglinu, pakkar saman og
fer. Því grípur Alþýðusambandið
ekki nú frumkvæðið í verðbólgu-
baráttunni með því að leggja
áherzlu á kjarabætur í formi
skattalækkana og útsvarslækkana
í stað verðbólgukróna? Þá yrðu
hægri spekingarnir fyrst mát.
Frá 1973 til 1978 fluttu 3034
þegnar frá landinu umfram að-
flutta. Segir þetta nokkuð? Ég
myndi ráða mönnum frá því að
afgreiða þetta með því að það sé
atvinnuleysi annarsstaðar og
þetta fólk skili sér brátt aftur.
Duglegir Islendingar hafa sannað
það, að þeir fá víða forgang til
vinnu. Ef þeim er ofboðið hér
heima, þá bara fara þeir. Ekki
bara læknar og sérfræðingar,
heldur iðnaðarmenn, fiskimenn,
skipstjórar, o.s.frv. Kannski fer
þetta fólk líka á togurunum sjálf-
um burt. íslenskir skipamenn
hafa fyrr siglt í burtu og geta gert
það aftur. Kanadamenn eru þegar
farnir að bjóða útvegsfólki til sín
vegna uppbyggingar þar. Ef svo
illa tækist til, þá sé ég ekki hvað
millifærslulýðurinn hérna ætlar
fyrir sig að leggja. Skilyrði fyrir
því að þessi ósköp ekki gerist, er
að þeir sem stjórnmál leggja fyrir
sig, fari í alvöru að reyna að
hjálpa þjóðinni en ekki bara
hrekkja hana og hvorir aðra.
Ef landflótti hefst þá stöðvar
hann engin paragröf né harð-
neskja, aðeins bætt viðmót í land-
inu sjálfu. Við eigum ekkert
járntjald til að reisa í kringum
landið né vélbyssur til þess að
vernda sósíalismann innan í því
eins og annarsstaðar hefur reynst
nauðsynlegt. Sá málamyndafas-
ismi okkar að kyrrsetja eigur
útflytjenda dugar ekki heldur,
fólkið fer fyrir því. Og það skiptir
máli hverjir fara. Tryggvi Ófeigs-
son gerði sína togara út með
hagnaði áratuginn fyrir stríð með-
an Bæjarútgerðin á sama stað
tapaði þriggja ára útsvörum allra
bæjarbúa. Og hverjir fara fyrr,
Tryggvar eða kratar?
I fáum orðum sagt, þá er
langlundargeð íslendinga aðdáun-
arvert og það er margt hægt að
bjóða þeim, en einhversstaðar
ættu takmörkin að vera. Og ein-
hvernveginn hefur maður haldið
að kóngar þyrftu þegna til þess að
geta átt ríki. Linnulaus barsmíð,
svo og lausung og lygi, eru ekki til
þess fallin að tryggja ástir kvenna
til lengdar. Né heldur fjármagns
og fylgis. Þó íslenskir stjórnmál-
amenn hafi sjaldnast skilið þetta,
þá er ekki trúlegt að allir sætti sig
við að hjakka í sama farinu
endalaust.
19.12.1979.
Halldór Jónsson verkfr.